به گزارش الف، در سیزدهمین شب از برنامه ضیافت شبکه قرآن و معارف سیما، به مرور درجات فقهی و ابعاد مبارزاتی زندگی مرجع بزرگ شیعه "آیت الله سیدمحمد حسین طباطبایی قمی" با حضور حجت الاسلام علی اکبر مهدی پور، استاد و پژوهشگر حوزه علمیه قم پرداخته شد.
حجت الاسلام مهدی پور بااشاره به مقام علمی و اخلاقی آیت الله قمی اظهار داشت: پدر ایشان به تجارت شهره بود و اهل علم نبود؛ لذا مسیرسختی را برای ورود به مباحث دینی گذراند اما از سوی دیگر همین مسئله مزیتی داشت و آن این بود که به دلیل مکنت مالی، هیچگاه از سهم سادات و سهم امام برای امرار معاش استفاده نکرد.
وی با بیان اینکه آیت الله قمی از اصحاب سامرا به شمار می رود، گفت: اصحاب سامرا به پیشقراولان تحقیق و صاحبان نظریات دقیق و کارشناسانه مشهور هستند. لذا آیت الله سیدمحمود شاهرودی گفته است "اگر آیت الله حاج آقا حسین قمی را در یک اتاق بگذاریم و همه علما را جمع کنیم، درِ آن را ببندیم و هیچ کتابی هم آنجا نباشد و آقای قمی با دیگران، بحث و مناظره و مباحثه کند؛ در این وقت است که عظمت و احاطه علمی ایشان معلوم می شود".
درجات بی نظیر معنوی آیت الله قمی
این نویسنده و پژوهشگر تاریخ اسلام بیان داشت: آیت الله میرزا محمدتقی شیرازی مشهور به شیرازی دوم، در دوران حیاتش احتیاطات را به آیت الله قمی ارجاع داد، آن هم در زمانی که ایشان هنوز رساله نداشته است. یعنی بیست سال پیش از اینکه ایشان رساله چاپ کند، استادش که اعلم روزگار بوده، احتیاطات را به مرحوم قمی ارجاع داده است.
وی درجات معنوی آیت الله قمی را بی نظیر خواند و افزود: روزی ایشان در حرم حضرت سیدالشهدا (ع) مشغول نماز جماعت بوده است که در حین نماز متوجه می شود در حاشیه فرشی که روی آن نماز میخواند، نوشته است "وقف حرم بالاسر"؛ ایشان بلافاصله نماز را می شکند و می گوید من دارم روی فرشی نماز میخوانم که وقف این قسمت نیست و دستور می دهد فرش را به مکانی که برای آنجا وقف شده، منتقل کردند.
نقش آیت الله قمی در نجات مردم مشهد از قحطی
مهدی پور خاطرنشان می کند: در سال ۱۳۳۶ قمری در مشهد قحطی شدیدی می شود. آیت الله قمی برای کمک به مردم، شخصا به درِ خانه ثروتمندان می رود و برای مردم کمک جمع می کند. تاریخ نویسان نوشته اند که اگر ایشان نبود هزاران نفر در اثر گرسنگی کشته می شدند.
وی افزود: ایشان درس آموخته حوزه علمیه قم است؛ بعد از آن به تهران عزیمت کرده و ۵ سال در تهران در جلسات درس اساتید بزرگی همچون آقامیرزا حسن شیرازی، مرحوم شیخ فضل الله نوری و آقامیرزا محمدحسن آشتیانی کسب معرفت و دانش کرد. همچنین فلسفه و ریاضیات را در محضر اساتیدی چون مرحوم جلوه، آقامدرس زنونی، میرزا علی اکبر حکمی و میرزا هاشم رشتی آموخته است. لذا وقتی در مورد ایشان می گویند جامع معقول و منقول به معنی واقعی کلمه چنین بوده است.
استاد و پژوهشگر حوزه علمیه قم ادامه داد: ایشان سپس به نجف مشرف شد و به مدت ۱۰ سال در نجف کسب فیض کرده است. در این مدت نیز در جلسات درس مرحوم آخوند خراسانی، سید کاظم یزدی و آقارضا همدانی حاضر شده و نه تنها در محضر این اساتید در فقه و اصول متبحر شد که درس طاغوت ستیزی و مجاهدت و مبارزه با ظلم را نیز آموخت و سپس به سامرا رفته و محضر میرزای شیرازی را درک کرده است.
تربیت شاگردان برجسته
وی تصریح کرد: توجه و اشتیاق آیت الله قمی به تحقیق و تدبر در علوم دینی چنان بود که وقتی در مسیر تشرف به حج، در دمشق با سیدمحسن عاملی صاحب "عیان الشیعه" دیدار می کند، از ایشان تعدادی کتاب می خواهد که نشان می دهد در مسیر حج هم مشغول آموختن و پژوهش بوده است.
مهدی پور افزود: ایشان شاگردان بزرگی نیز تربیت کرده که ازجمله آنها باید از آیت الله میلانی، آیت الله خویی و آقا سید مجتبی قزوینی، آقاسید حسن بجنوردی، آقاشیخ کاظم دامغانی، آقاشیخ محمدعلی کاظمینی، شیخ ذبیح الله قوچانی، ملاعباس تربتی، حسین علی راشد، علامه امینی، سید صدرالدین جزایزی، میرزا احمد مدرس یزدی، میرزا مهدی حکیم، شیخ غلامحسین محامی و آقاشیخ عباس علی اسلامی یاد کرد.
وی گفت: نقل است که بعد از آقاسید ابوالحسن اصفهانی، مردم و علمای نجف از ایشان میخواهند که مرجعیت شیعه را بپذیرد؛ تا جایی که به ایشان اجبار می کنند. آیت الله قمی به قدری اشک می ریزد که اشکش بر سنگفرش ها جاری می شود. نقل است که ایشان به حرم حضرت سیدالشهدا (ع) می رود و آیت الله خویی و آقامهدی شیرازی که در محل بوده اند را صدا می زند و می گوید من دعا می کنم و شما آمین بگویید. این دو خوشحال می شوند و دست ها را بالا می آورند؛ ایشان می گوید خدایا اگر این مرجعیتی که به من داده شده به دین من لطمه می زند، من را از این دنیا ببَر. آن دو، دستها را پایین می آورند؛ سید می گوید حکم میکنم که دعا کنید و آنها چنین می کنند. بعد از چند روز ایشان بیمار می شود، او را برای مداوا به بیمارستان بغداد می برند که در روز چهاردهم ربیع الاول در همان جا رحلت می کند.
نقش آیت الله قمی در شکل گیری قیام گوهرشاد
این پژوهشگر علوم دینی در خصوص نقش آیت الله قمی در شکل گیری قیام گوهرشاد و مبارزه با کشف حجاب رضاخانی بیان داشت: بعد از ۱۰ سالی که آیت الله قمی در سامرا سکونت داشت و یک مجتهد عالی رتبه شده بود، مردم مشهد از آیت الله میرزا محمد تقی شیرازی درخواست می کنند که مجتهد دانا و عالمی را به مشهد اعزام کند و ایشان هم آیت الله قمی را به آنجا می فرستد و ایشان عهده دار زعامت مردم و حوزه علمیه مشهد می شود.
وی افزود: در این بین چون حضور ایشان با اقدامات ضد مذهبی و ضد روحانیت رضاخان همراه شد، ایشان واکنش هایی نشان داد. در این هنگام از سوی رضاخان حکم شد که کارمندان باید لباس خاص بپوشند و همین مسئله آغاز مبارزات ضد استبدادی آیت الله قمی بود؛ یعنی چیزی حدود هفت سال پیش از غائله کشف حجاب. لذا ایشان در نخستین اقدام بیانیه داد و در سخنرانی ها مردم را علیه رضاشاه شوراند.
مهدی پور خاطرنشان کرد: وقتی ماجرای کشف حجاب پیش آمد، ایشان علما را جمع کرد و گفت "اسلام امروز فدایی می خواهد؛ به عقیده من اگر پیشرفت این جلوگیری از خلاف مذهب، منوط به کشته‌شدن ده هزار نفر که رأس آنها حاج‌آقا حسین قمی است باشد، ارزش دارد". سپس به همراه سایر علما، تلگراف هایی به رضاشاه زدند اما پاسخی دریافت نکردند و لذا ایشان به همراه دو فرزندش به تهران آمد و در باغ ملک حرم حضرت عبدالعظیم مستقر شد و بر دیدار با رضاشاه اصرار کرد.
آیت الله قمی خوی منافقانه رضاشاه را به خوبی می شناخت
این کارشناس تاریخ تشیع گفت: دلیل اصرار ایشان به دیدار با رضاشاه این بود که خیلی سال پیش از آن یعنی در دورانی که رضاخان هنوز سردار سپه بود و شاه نشده بود، دیداری با وی داشته است که در پاسخ به تملق شاه، گفته بود این کلام ها کافی نیست و دستور می دهد که شاه زمینه پیاده شدن احکام اسلام را فراهم کند، حوزه ها آزاد شوند و به حکومت سعودی فشار بیاورد تا بقاء بقیع آباد شود اما رضاشاه دید که باایشان نمی تواند کنار بیاید؛ چرا که او انسان منافقی بود که در ملأعام به ظاهر با دستورات و مناسک مذهبی همراهی می کرد ولی در خفا به گونه ای دیگری بود و باور قلبی به اسلام نداشت.
مهدی پور افزود: آیت الله قمی چون چنین سابقه ای از رضاخان سراغ داشت، تصمیم گرفت خودش به تهران بیاید و به دیدار او برود. اما وقتی رضاخان وقتی متوجه حضور ایشان می شود، اعتراض می کند که چرا وقتی پاسخ تلگراف را نداده ام به تهران آمده اید! که ایشان فرموده بود من تلگراف نزدم که از شما اجازه بخواهم!
وی ادامه داد: با این حال رضاشاه نه تنها اجازه دیدار نداد که محل سکونت ایشان را محصور کرد؛ چرا که خیل عظیمی از مردم برای دیدار با مرجع تقلیدشان به سمت حرم حضرت عبدالعظیم سرازیر شده بودند. و آیت الله قمی را ممنوع الملاقات کرد. در مدت یک ماهی که ایشان محصور بود، مشهد در اعتراض به وضع مرجع تقلیدشان شلوغ شد وعلما در گوهرشاد تحصن کردند و مردم هم به آنها پیوستند. به قدری جمعیت زیاد شد که قزاق ها به میدان آمدند و روز جمعه ۲۰ تیر ماه ۱۳۰۴ شمسی، شب هنگام قزاق ها مردم را به گلوله بستند که در آن غائله حدود ۱۰۰ نفر به شهادت رسیدند.
عُمال شاه مُرده و زنده را با هم دفن کردند
مهدی پور بیان داشت: در پی این اقدام، مردم باز هم به جمع متحصنین گوهرشاد پیوستند و جمعیت عظیمی تجمع کرد که حکومت توپ و مسلسل سنگین در پشت بام ها مستقر کرد و در آن روز، بیش از ۲۰۰۰ نفر را به شهادت رساند و ناجوانمردانه مردم معترض و شهید و مجروح را در بیرون شهر مدفون کردند، در حالی که برخی از آنها زنده بودند. آنها همچنین ۱۰۰۰ نفر را دستگیر کردند که در میان آنها بسیاری از علمای مطرح بودند که زندان و تبعید شدند و در پی این اتفاق، آیت الله قمی نیز به عتبات تبعید شدند.
وی افزود: البته این تبعید پایان مبارزات ضداستبدادی و ضداستعماری ایشان نبود؛ با شروع جنگ جهانی دوم و حمله انگلیسی‌ها به عراق آیت الله قمی با صدور فتوایی مردم را به مقابله با نیروهای مهاجم فرا خواند و دفاع از اسلام را جزو برترین عبادت‌ها برشمرد.
استاد حوزه علمیه قم تصریح کرد: ایشان مدتی بعد از واقعه گوهرشاد، به قصد زیارت حرم مطهر امام رضا(ع) و به منظور پیگیری اقدامات گذشته خود به ایران بازگشت و از مشهد تلگرافی برای شاه فرستاد و در آن از دولت لغو کشف حجاب، انحلال مدارس مختلط، برپایی نماز جماعت و تعلیم قرآن و درس دینی در مدارس، آزادی حوزههای علمیه، کاهش فشار اقتصادی از زندگی مردم و تلاش برای تعمیر قبور ائمه بقیع(ع) را خواست اما وقتی متوجه شد دولت تصمیم ندارد به این خواستهها تن دهد، دولت را تهدید کرد و با اعلان جنگ راهی تهران شد که همین امر و موج حمایت مردم و علما از ایشان باعث شد دولت عقبنشینی کرده و آنها را بپذیرد و بسیاری از خواسته های ایشان جامعه عمل پوشانده شد.
تقوا؛ نخستین توصیه آیت الله قمی
مهدی پور با بیان اینکه آیت الله قمی تقوا را در صدر امور قرار داده بود، خاطرنشان کرد: اگر ایشان امروز در میان ما بودند، ابتدا به تقوا توصیه می کردند که از هیچ چیز مهمتر نیست و سپس به تلاش شبانه روزی، به خصوص برای حوزه ها چرا که خودش نیز لحظه ای از عمرش را ضایع نکرده است.
گفتنی است، "ضیافت" عنوان ویژه برنامه ایست که در ماه مبارک رمضان به مدت سی شب، با اجرای سیدعلی قوامی پیش از افطار از شبکه قرآن و معارف سیما پخش می شود.
