اشکان جهان‌آرای-خبرنگار: سال‌هاست که قطار تهران-مشهد در بخشی از مسیر ۹۲۶ کیلومتری خود وقتی قرار است از جنوب دامغان رد شود باید از میان بقایای تپه‌ای بگذرد که باقیمانده تمدن ایرانی هزاره چهارم پیش از میلاد است. مجموعه‌ای تاریخی که شهریور ۱۳۱۰ به عنوان چهلمین اثر ملی ایران به ثبت رسید و حالا می‌توانست به عنوان یکی از آثار ثبت شده جهانی مطرح باشد.
عبور راه‌آهن از میان میراث بیش از هفت هزار ساله تپه‌حصار دامغان را می‌شود، عبور تخریب‌گرانه مدرنیته نه از دل تاریخ، بلکه از روی بقایای آن دانست. تپه حصار در حوالی روستای حیدرآباد دامغان مجموعه‌ای ارزشمند از نشانه‌های تمدن تاریخی در ایران است که ویژگی‌های ثبت جهانی را هم دارد، اما رد شدن خط آهن از بین این تپه تاریخی هفت هزار ساله سبب شده ثبت جهانی آن در حال حاضر ممکن نباشد.
دوستداران میراث فرهنگی و مدیران این حوزه اخیرا در تلاش برآمدند تا گامی برای تغییر مسیر ریل و نجات تپه‌حصار بردارند. سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان سمنان نیز در گفت‌وگو با همشهری از برنامه‌ریزی‌های جدی و رایزنی‌های مهم برای تحقق طرح خروج راه‌آهن از این محوطه تاریخی خبر می‌دهد و می‌گوید: راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران موافقت خود را با اجرای این طرح اعلام کرده و اکنون نیز در حال برنامه‌ریزی و مذاکرات برای گام‌های نخست مطالعاتی هستیم.
«حمیدرضا دوست‌محمدی» تپه‌حصار را یکی از آثار تاریخی مهم جهانی و از منابع اصلی تپه‌های عصر آهن دنیا بیان می‌کند و می‌گوید: این تپه به دلیل همین ویژگی‌ها و ارزش‌های مهم تاریخی، واجد شرایط ثبت جهانی است. مجموعه مشهور و ارزشمندی مانند چغازنبیل بین ۲۵۰۰ تا ۲۷۰۰ سال قدمت دارد، اما تاریخ تپه‌حصار به هفت هزار سال می‌رسد که اهمیت و ارزش بالای این مجموعه تاریخی و میراثی را نشان می‌دهد.
موافقت راه‌آهن برای جابجایی ریل
این مسئول به دستور وزیر راه‌وشهرسازی برای مساعدت راه‌آهن جمهوری اسلامی به منظور جابجایی ریل اشاره می‌کند و می‌افزاید: با همکاری خانه تسنیم دامغان، وزارت میراث فرهنگی و اداره کل میراث فرهنگی، اقداماتی انجام شد و رایزنی‌هایی در سطح راه‌آهن جمهوری اسلامی داشتیم که به دستور وزیر راه‌وشهرسازی در این زمینه منجر شد. دو هفته پیش نیز در دامغان جلسه‌ای با همین موضوع برگزار شد تا برنامه‌ریزی برای آغاز مطالعات طرح انجام شود.
بنا به اظهارات سرپرست اداره کل میراث فرهنگی سمنان، طی روزهای اخیر با حضور مدیرکل حفاظت از زیرساخت‌های راه‌آهن، مدیرکل دفتر حفظ و احیاء بناها و بافت‌های تاریخی و مدیران استانی و شهرستانی، بازدیدی از این محدوده برای اجرایی شدن طرح جابجایی خط آهن انجام شد و موضوع به طور میدانی مورد بررسی قرار گرفت.
دوست‌محمدی از آغاز مطالعات اولیه جابجایی راه‌آهن از محدوده تپه‌حصار خبر می‌دهد و می‌گوید: کارشناسان پیشنهادهایی را برای جابجایی ریل از ضلع شمالی مجموعه مطرح کردند که نیازمند مطالعات و بررسی‌های بیشتر است تا محل جدید ریل از نظر باستان‌شناسی مشکلی نداشته باشد. وی اظهار می‌کند: این طرح باید به گونه‌ای انجام شود که مسیر جدید در نظر گرفته شده برای قطار، سبب آسیب به لایه‌های باستان‌شناسی در نقطه‌ای دیگر نشود. تا کنون توافق‌های خوبی انجام شد و امیدواریم در ادامه مسیر به تکمیل مطالعات منجر شود تا پس از آزادسازی، کار اجرایی انتقال ریل از داخل تپه به خارج عرصه ثبت ملی را بتوانیم آغاز کنیم. تحقق این هدف با توجه به اعتبارات خوبی که وزارت میراث فرهنگی برای تپه حصار در نظر می‌گیرد، قطعا سکوی پرتابی برای ثبت جهانی این میراث ارزشمند تاریخی می‌شود که آرزوی دوستداران میراث فرهنگی و مردم منطقه است.
گام‌های بعدی احیا و ثبت جهانی
البته رسیدن به فاز اجرایی این پروژه صرفا وابسته به اجرای مطالعات و تأمین اعتبار ریل‌گذاری در مسیری جدید نیست و به گفته دوست‌محمدی پس از انجام مطالعات، تلاشی استانی و حتی ملی برای مسائلی مانند تملک زمین‌های مورد نیاز اجرای طرح، ضروری به نظر می‌رسد. اما در حال حاضر اولویت اصلی به ثمر رسیدن مطالعات، اجرای طرح است. سرپرست اداره کل میراث فرهنگی سمنان به جلسه روز سه‌شنبه ( یکم تیر) اشاره می‌کند و می‌گوید: در آن نشست توافقاتی انجام شد که بر اساس آن وزارت میراث فرهنگی و راه‌آهن جمهوری اسلامی به طور هم‌زمان و با مشارکت هم کارهای پژوهشی و مطالعاتی این جابجایی را پیش ببرند.
این محوطه تاریخی ارزشمند حدود ۵۸ هکتار عرصه و حریم دارد که در صورت حل مشکل عبور قطار از میان آن، قابلیت تبدیل شدن به یک سایت‌موزه معتبر جهانی را دارد.
سرپرست اداره کل میراث فرهنگی سمنان می‌گوید: برنامه‌های توسعه در تپه‌حصار باید به سمت ایجاد سایت‌موزه حرکت کند. برای تحقق این هدف نیز گام نخست جابجایی ریل و گام مهم بعدی تملک زمین‌های مورد نیاز برای احیای محوطه و جلوگیری از بروز آسیب‌های مختلف انسانی و حیوانی است. چون در حال حاضر این مجموعه از تردد ماشین‌آلات کشاورزی و حضور احشام آسیب‌هایی می‌بیند. البته در بخشی از این مجموعه مسیرهای چوبی تعریف شده که گردشگران به صورت حساب شده وارد مجموعه شوند. اما برای حفاظت بیشتر و درست از تپه‌حصار به اجرای برنامه‌های متعددی نیاز داریم.
