بهرام نادی در گفت‌وگو با ایسنا درباره پدیده فرونشست در حوضه آبریز زاینده رود با اشاره به حفر ۳۶۰۰ حلقه چاه ثبت شده در محدوده شهری اصفهان و تداوم تخلیه آب در دشت اصفهان برخوار، اظهار کرد: تغذیه نامناسب آبخوان به سبب عدم جریان مداوم زاینده رود از سال ۱۳۷۹، عدم تخصیص ۱۷۶ میلیون متر مکعب حقابه سالانه تالاب گاوخونی و کاهش میزان بارندگی، انتقال سالانه ۸۰ تا ۹۰ میلیون متر مکعب آب زاینده رود به خارج دشت به میزان تقریبی ۲ میلیارد مترمکعب بدون انجام الزامات ورودی آب به زاینده رود همچون تونل سوم کوهرنگ و ... موجب افت سطح آب های زیرزمینی و در نتیجه سبب بروز مشکلات عدیده ای از جمله تخریب محیط زیست، آسیب به کشاورزی، تولید، تامین آب آشامیدنی، نشست گسترده و تهدید تداوم زندگی در دشت خواهد شد.
وی با بیان اینکه بافت خاک دشت اصفهان که بیشتر شامل سه لایه ریزدانه فوقانی، درشت دانه میانی و ریز دانه زیرین است، گفت: برداشت آب توسط چاه های عمیق و از ریزدانه زیرین انجام می شود، درحالیکه فرونشست به صورت تدریجی و مداوم در حال وقوع است و به همین سبب فرونشست، زلزله خاموش نیز نامیده می شود.
این عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی، برداشت آب های زیرزمینی و تخلیه آب از مخازن آب زیرزمینی (آبخوان) را از بیشترین عوامل فرونشست برشمرد و افزود: عوامل مختلفی می تواند سبب تغییر شکل در سطح وسیع یا فرونشست شود، در دشت های ایران به عبارتی بار وارده به خاک که سبب تغییر شکل خاک می گردد همان افت آب های زیرزمینی است.
وی ادامه داد: نشست و تغییر شکل خاک تحت اثر بارگذاری به صورت آنی و یا به مرور زمان است؛ اگر نشست در یک گستره وسیع مثل یک شهر یا دشت رخ دهد فرونشست نامیده می شود و این پدیده، یک مخاطره زمین شناسی همانند زلزله، آتشفشان، سیلاب و ... است.
سیلابی شدن دشت در نتیجه کاهش منافذ خاک است
نادی با اشاره به اینکه این نشست گسترده سبب تحمیل تغییر شکل به تمام سازه ها، تاسیسات زیربنایی، شریان های حمل و نقل و ... خواهد شد، اظهار کرد: اثرات مخرب فرونشست علاوه بر اینکه بر عملکرد تمام سازه ها اثرگذار است بخش قابل توجهی از اثرات آن همچون کاهش منافذ خاک برگشت پذیر نیست.
وی خاطرنشان کرد: کاهش منافذ خاک سبب کاهش میزان نفوذپذیری خاک و عدم جذب باران و سیلابی شدن دشت می شود، به سبب تحمیل نشست زیاد که نتیجه آن وقوع ترک در سازه های مصالح بنایی و بروز چرخش در سازه های مقاوم جدید است تاب آوری سازه های قدیمی به سبب داشتن ترک و عملکرد صحیح لرزه ای سازه های جدید به سبب چرخش و تغییر در فاصله درز انقطاع لرزه ای مختل خواهد شد.
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی با بیان اینکه بی توجهی به برداشت بی رویه آب های زیرزمینی و عدم تغذیه آبخوان، استقبال از تمام خطرات احتمالی است که یک مورد آن فرونشست و آسیب به همه سازه های قرار گرفته روی زمین و زیر زمین است، افزود: در صورت نشست گسترده زمین همه سازه های واقع بر روی زمین همانند ساختمان ها، سازه های تاریخی، راه های ارتباطی، راه آهن، فرودگاه، نهرها، کانال های انتقال آب، خطوط انتقال برق و سازه های زیرزمینی همانند تونل ها، قطار شهری، فاضلاب، لوله های انتقال گاز تحت تاثیر نشست قرار خواهند گرفت، درحالیکه در سازه های زیرزمینی همچون لوله های انتقال آب، گاز و فاضلاب فرونشست سبب ایجاد تنش اضافی حتی در برخی از موارد بیش از حد توان و تاب آوری لوله ها خواهد بود که نتیجه آن حتی ممکن است به صورت نشتی گاز هم بروز کند.
نادی تاکید کرد: این پدیده در بیشتر مناطق شهر با تفاوت میزان فرونشست اندازه گیری شده و مشاهده می کند و بناهای قدیمی به لحاظ نوع ساخت و مصالح در مقابل فرونشست آسیب پذیرترند، بنابراین میزان خسارت وارده تابعی از نرخ اختلاف فرونشست و مقاومت سازه خواهد بود.
لزوم احیای آبخوان و زاینده رود در زمان مناسب
وی تصریح کرد: جبران بخشی از خسارت منوط به بازگرداندن آب به آبخوان است، اما در گام نخست باید تخلیه آب از آبخوان را سریع تر متوقف کرد؛ احیای آبخوان و زاینده رود به عنوان منبع اصلی تغذیه آبخوان باید در زمان مناسب انجام شود، صحبت از احیاست همانند شخص نیازمند اکسیژن که نیاز باید در زمان مناسب پاسخ داده شود در غیر این صورت پس از مرگ، اکسیژن مایع هم کمکی به شخص نخواهد کرد؛ از این رو پس از مرگ آبخوان، آب اقیانوس هم کار ساز نیست و به سبب حذف نفوذپذیری خاک، شاهد سیلاب و تخریب بیشترخواهیم بود.
نادی به کاهش ۳ میلیارد مترمکعبی آب های زیرزمینی اشاره کرد و گفت: از سال ۱۳۶۱ تاکنون با وجود تغذیه آبخوان و جریان مقطعی آب زاینده رود شاهد افت متوسط یک متر در سال در سطح آب زیرزمینی دشت اصفهان - برخوار بوده ایم و در صورت تداوم تخلیه آب و عدم تغذیه آبخوان، به هیج وجه امکان برگشت به شرایط اولیه را نخواهیم داشت.
این عضو هیات علمی دانشگاه آزاد با تاکید بر اینکه بخش زیادی از فرونشست به صورت تغییر شکل ماندگار و غیرقابل برگشت است، افزود: برای جلوگیری از خسارت برگشت ناپذیر فرونشست باید سریع تر از تخلیه بیشتر آبخوان جلوگیری کرد؛ طبق محاسبات در صورت تخلیه کامل آبخوان شاهد ۴۶ سانتیمتر نشست در میدان نقش جهان و ۱۸۱ سانتیمتر نشست در منطقه حبیب آباد خواهیم بود، بنابراین برای جلوگیری از آسیب به تمام سازه ها و دارایی ها باید قبل از وقوع به فکر علاج واقعه بود.
ایجاد منابع جدید یک مسکن است نه درمان
نادی اظهار کرد: ایجاد منابع جدید با استفاده از انتقال آب بین دشت یک مسکن است نه درمان و به عبارتی تعویق خشک شدن یک دشت به روش خشکاندن دشت دیگر است، به همین ترتیب انتقال آب از این دشت به سایر دشت ها نیز به مفهوم تسریع در خشکیدن این دشت است همچنان که شاهد این رخداد تلخ هستیم پس راهکار سخت، تعادل مصرف و تغذیه در دشت است که تغییر در مصرف نیازمند یک عزم ملی در کوتاه ترین زمان ممکن در تهیه یک نقشه راه حفاظت کوتاه مدت و بلندمدت از منابع ملی مهم همچون آب سطحی و آب زیر زمینی و صرف منابع مالی مناسب برای تغییر در روند کلی زندگی است.
این استاد دانشگاه درباره آسیب های وارده بر بناهای تاریخی شهر اصفهان، گفت: تمام آسیب ها مربوط به فرونشست نیست و مخاطره فرونشست به عنوان یک تهدید جدی در عملکرد بناهای تاریخی است.
نادی افزود: نشست در حد وسیع به مفهوم تحت تاثیر قرارگرفتن تمام سازه های متصل به زمین است، بنابراین سازه متصل به زمین تفاوتی نمی کند که یک ساختمان مسکونی باشد یا یک سازه تاریخی، یک پل تاریخی باشد یا یک راه آهن؛ هرچند که میزان فرونشست با توجه به ضخامت متغیر لایه خاک زیر سازه و میزان افت آب و ... می تواند متفاوت باشد و سازه های جدید نیز به سبب انطباق با آیین نامه های جدید، آسیب پذیری کمتری نسبت به سازه های تاریخی مصالح بنایی دارند.
وی تخلیه کامل آبخوان را به منزله تخلیه زندگی در دشت اصفهان-برخوار دانست و اظهار کرد: نکته اصلی و اساسی این است که حجم آبخوان با میلیون ها سال ذخیره سازی آب زیرزمینی محدود است، بنابراین با توجه با حجم تقریبی آب باقیمانده در آبخوان برابر ۴.۵ میلیارد مترمکعب و میزان مصرف آب سالانه برابر ۳۱۱ تا ۵۱۲ میلیارد مترمکعب در صورت عدم تغذیه آبخوان، زمان تخلیه کامل آبخوان ۱۴۰۹ تا ۱۴۱۶ خواهد بود.
ریحانه راهپیما-خبرنگار افتخاری ایسنا اصفهان
انتهای پیام
