به گزارش برنا؛ قلعه تاریخی جوشین یا جوشون در ۲۶ کیلومتری غرب ورزقان بسوی جلفا و در ۶ کیلومتری روستای جوشین واقع شده و راه آن بسیار سخت و کوهستانی است. قلعه جوشون که احتمالاً از قلعه های بابک خرمدین بوده، بر فراز یک کوه صخره‌ای در منطقه ای کوهستانی و زیبا در شمال غربی شهر ورزقان واقع شده است.
در کاوش هایی که بر روی این قلعه صورت گرفته سفالینه هایی ۶۵۰۰ ساله و از هزاره اول قبل از میلاد و قرون اولیه اسلام به دست آمده است.
قلعه جوشین در ۶ کیلومتری روستای جوشین در مرکز ناحیه تاریخی دیزمار ارسبارن و مابین روستای گال و جوشین به مرکزیت شهر باستانی خاروانا واقع شده، منطقه باستانی است که بیش از شش هزار سال قدمت دارد و گنجینه باستان شناسان به شمار می رود، آنچه از دل خاک آن بیرون آمده، ثابت کرده که زندگی در این منطقه با دوران آغاز شهرنشینی در فلات مرکزی ایران و بین النهرین همزمان است. در زمان حمله اعراب در زمان خلیفه دوم، قلعه جوشین مرکز مقاومت مردم قره داغ بوده است و اعراب که بارها شکست خورده بودند، در نهایت با خدعه توانستند این قلعه را تسخیر کنند. در این قلعه اتاق هایی با سنگ و ملات آهک و گچ جهت زندگی افراد در بالای کوه تعبیه شده و حوضچه هایی جهت ذخیره آب در دامنه کوه ایجاد شده و آثار آن باقیست.
قلعه بر فراز کوهی است که سه طرف آنرا شیب های دیوار مانند احاطه کرده است و تنها راه ارتباطی آن یک گذر کوهستانی تنگ است که فقط یک یا دو نفر می توانند به زحمت از آن بالا روند، به این علت نگاهبانی و دفاع از این قلعه حتی با تعدادی معدود هم ممکن بوده است.
ارتفاع این قلعه از پای کوه برای کوهنوردی چندان دشوار نیست اما برای صعود به این قلعه نیاز به مهارت های حرفه ای است. برای فتح قله جوشین باید لوازم فنی و صخره نوردی بهمراه داشت.
در لایه نگاری های صورت گرفته توسط تیم کاوش و باستان شناسی، آثار، اشیا و آویزهایی از دوره های مختلف تاریخی به دست آمده که قدیمی ترین آنها سفال های مربوط به اواخر دوره نوسنگی یعنی حدود ۶۵۰۰ سال پیش است.
سفال هایی مربوط به دوره های ساسانی، هخامنشی و عصرآهن، پیکرک های گلی و سفال های مفرغ قدیم، درفش های استخوانی و ابزار سنگی، اجاق هایی مربوط به عصر مفرغ، سرنیزه های آهنی، اشیا و آویزهای مختلف مفرغی آثاری هستند که در این تپه شناسایی شده و به دست آمده اند.
قلعه جوشین بر فراز یک کوه صخره‌ای در یک منطقه کوهستانی زیبا در شمال غربی شهر ورزقان واقع شده که ارتفاع قله از سطح دریا در حدود ۱۸۰۰ متر است. پله های ورودی این قلعه از سنگ تراشیده شده و همینطور به قوت خود باقی مانده‌اند، از بقایای قلعه دو صخره بزرگ در جناحین شرقی و غربی که احتمالاً برای دیدبانی استفاده می شده و حوضچه های حفر شده در داخل سنگ ها که برای ذخیره آب بکار می رفته است. تعدادی گودال های کوچک استوانه ای را نیز می توان نام برد که محل استقرار مشعل بوده. این قلعه در زمان قدیم یک مرکز فرماندهی و در پایین آن محل سکونت نیروهای دفاعی قرار داشته است.
در گذشته قلعه دارای یک آسیاب و سه استخر سنگی بوده که بطور کامل با دست تراشیده شده بودند.
دره رود جوشین ارتفاعات رشته کوه پیرسقا را از ارتفاعات قلعه جوشین جدا کرده است. در گذشته گردنه صعب العبور گال در مجاورت قلعه جوشین عمده‌ترین مرکز تجمع راهزنان بوده است.
قلعه های علی بیگ و آغجه از دیگر آثار تاریخی منطقه خاروانا است.
خاروانا از شهرهای قدیمی ورزقان و منطقه «دیزمار» بوده و اوج شکوفایی آن به عهد سلجوقیان بر می گردد که به لحاظ قدمت طولانی، قلعه ها و آثار تاریخی بسیاری را در خود گنجانده است.
