به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، یکی از طرح‌های بیژن زنگنه وزیر نفت که در دولت یازدهم مطرح شد، طرحی با عنوان بومی سازی10  قلم کالای استراتژیک در صنعت نفت بود که این طرح در سال 93 با هدف حمایت از ساخت داخل و پوشش خلاءهای تکنولوژیک در حوزه تجهیزات مورد نیاز صنعت نفت مطرح شد.

این 10 قلم کالای اساسی شامل تجهیزات سرچاهی و درون چاهی، پمپ‌های برقی درون چاهی، مته‌های حفاری، شیرهای کنترلی، انواع لوله‌ها، الکتروموتورها، ماشین‌های دوار، فولادهای آلیاژی، ابزارهای اندازه‌گیری و ساخت پیگ هوشمند بودند.

در این بین هر چند تصمیم وزارت نفت مبنی بر بومی سازی 10 قلم کالای اساسی نفت تصمیم درستی بوده است، اما عملا در فضای اجرایی کمتر اقدام تاثیرگذاری برای همراه کردن دستگاه‌های دولتی برای حمایت از تولیدکنندگان داخلی صنعت نفت انجام شده است.

یکی از 10 قلم کالای اساسی صنعت نفت پمپ‌های برقی درون چاهی ESP است. با توجه به کاهش فشار مخازن نفتی استفاده از پمپ‌های ESP به‌ عنوان یکی از پرکاربردترین روش‌های فرازآوری مصنوعی بسیار حائز اهمیت است و امروزه بخش قابل‌توجهی از تولید نفت روزانه کشورهای تولید‌کننده نفت از طریق روش‌های فرازآوری مصنوعی بخصوص پمپ‌های درون‌چاهی ESP صورت می‌گیرد.

فرازآوری مصنوعی روشی برای افزایش طول عمر تولید چاه بوده و به عنوان یکی از روش‌های ازدیاد برداشت، فشار در ته چاه جهت تولید را کاهش داده و بدین وسیله موجب افزایش میزان برداشت از مخزن گردد. انتخاب صحیح روش فرازآوری مصنوعی برای بهره‌دهی بلندمدت اغلب چاه‌های تزریقی از اهمیت شایانی برخوردار است و انتخاب نامناسب می‌تواند منجر به کاهش تولید و افزایش هزینه‌های عملیاتی گردد.

در این راستا با توجه به اهمیت بومی‌سازی پمپ‌های درون چاهی در مصاحبه با ایرج قاسمی معاون نفت و گاز شرکت توسعه طرح‌های صنعتی فناوران پارسیان به عنوان یکی از شرکت‌های تولیدکننده این محصول به بررسی چالش‌های موجود در مسیر ساخت داخل پمپ‌های مربوطه و میزان موفقیت در بومی سازی این محصول پرداخته خواهد شد.

مشروح مصاحبه به شرح زیر است:

* تعمیرات پمپ‌های درون‌چاهی گام اول شرکت فناوران پارسیان در مسیر بومی‌سازی

فارس: توضیح دهید شرکت فناوران پارسیان ساخت پمپ‌های مربوط به چاه را از چه زمانی آغاز کرد و چه مسیری را برای بومی سازی این محصول طی کردید؟

قاسمی: شرکت فناوران پارسیان در سال ۱۳۸۱ با چشم انداز حضور موثر در پروژه‌های ملی تاسیس شد. برنامه اصلی این شرکت انجام پروژه‌ها به صورت EPC است. ولیکن شرکت فناوران علاوه بر اجرای پروژه‌های EPC در حوزه‌های دیگر از جمله CNG  و ساخت تجهیزات نفت و گاز نیز فعالیت می‌کند. این شرکت یک گروه برای تولید و نصب کیت‌های CNG داردکه از طریق انتقال تکنولوژی از شرکت BRC ایتالیا که یکی از مطرح‌ترین تولیدکنندگان این تجهیزات می‌باشد، اقدام به بومی‌سازی، تولید و نصب این کیت‌ها بر روی خودروهای سبک نموده است.

حوزه دیگر فعالیت شرکت فناوران پارسیان مربوط به تولید تجهیزات نفت و گاز است .در حال حاضر ما در حوزه بومی سازی و تولید تجهیزات درون چاهی، مکانیکال سیل و پمپ‌های برقی درون چاهی فعالیت می‌کنیم .در حوزه پمپ‌های ESP که بحث مورد اشاره شماست ما با انجام سرمایه گذاری کامل و احداث کارخانه و زیرساخت‌های مربوط به تولید و تعمیرات این تجهیزات برای انتقال تکنولوژی اقدام کردیم.

در مرحله اول کارخانه‌ای در منطقه آزاد قشم ایجاد شده و همکاری با تعداد 15 نفر از نفرات معرفی شده توسط تکنولوژیست آغاز شد و در طول دو سال فعالیت تیم ایرانی در کنار تیم خارجی، به مرور از تیم خارجی کاسته شده و مدیریت و اجرای کار به دست مهندسان جوان ایرانی سپرده شد.

با طرح موضوع بومی سازی این پمپ‌ها در سال ۹۳ و با فراخوان انجام شده و ارزیابی‌های صورت گرفته توافقنامه‌ای دو مرحله‌ای (تعمیرات و بوم‌ سازی پمپ‌های برقی درون چاهیESP) با شرکت نفت فلات قاره ایران منعقد شد. فاز یک آن یعنی تعمیرات با عقد قرارداد شروع شد ولیکن بحث بومی سازی این پمپ‌ها همزمان شد با ابلاغ اقلام دهگانه برای بومی‌سازی.

شرکت فناوران پارسیان برای اجرای قرارداد تعمیراتی خود نسبت به انتقال تکنولوژی و احداث زیرساخت‌های مربوطه اقدام نمود. این کارخانه قابلیت تولید و تعمیر اجزاء اصلی از جمله پمپ، موتور، پروتکتور و تفکیک‌گر یا تلفیق‌گر گاز را دارا بوده و مشغول فعالیت می‌باشد. در کنار این موضوع خط تعمیر کابل نیز احداث و به بهره‌بردای رسیده و تاکنون بالای 250 هزار فوت کابل تعمیر و تحویل کارفرما شده است که فقط در این حوزه علاوه بر رفع نیاز کارفرمایان در این شرایط سخت و ظالمانه تحریم قریب به 5.1 میلیون دلار صرفه‌جویی ارزی داشته است.

*چرا پروژه بومی سازی پمپ‌های درون چاهی هنوز به موفقیت نرسیده است

فارس: برای طراحی و تولید پمپ‌های مربوط به چاه چه فرآیندی را طی کردید؟

قاسمی: همانگونه که خدمت شما عرض کردم مسیر بومی سازی با ابلاغ اقلام 10 گانه از شرکت نفت فلات قاره به شرکت کالای نفت تهران یا مدیریت کالای نفت تهران آغاز گردید که با برگزاری مناقصه دو شرکت در ارزیابی‌ها امتیاز آوردند و به دلیل بحث قیمتی نتیجه مناقصه به نفع رقیب ما رقم خورد.

در آن زمان ما در حال انتقال تکنولوژی این محصول بودیم و همزمان قسمت عمده‌ای از فرآیند احداث شاپ را طی کرده و به نوعی در حال راه‌اندازی و بهره‌برداری از آن بودیم و از طرفی با توجه به جاری شدن قرارداد تعمیراتی، درگیر تامین Spare Part های مربوطه بودیم. در نتیجه به واسطه اینکه عملا درگیر مشکلات و محدودیت‌های این پروژه بودیم، هزینه واقعی کار را می‌دانستیم، لذا با توجه به این شرایط در چند مرحله مکاتباتی با مدیریت وقت کالای نفت تهران داشتیم و ضمن اعتراض به نحوه ارزیابی‌های قیمت، پیشنهاداتی هم ارائه دادیم که متاسفانه مقبول نیفتاد.

تقریباً 3 الی 4 سال زمان از دست رفت تا مشخص شد شرکت رقیب ما توانایی انجام این کار را ندارد و در مقطعی مسئولین وقت جهت خروج از این وضع پیشنهاد انجام مشارکتی این قرارداد را با ما دادند. تقریبا بیش از یک سال بابت این موضوع نیز زمان سپری شد ولیکن وقتی برای ما کاملاً محرز شد شرکت رقیب که حالا شریک ما در مشارکت بود برنامه‌ای برای اجرایی شدن کار ندارد. رسماً به مبادی ذی‌ربط انصراف خود را از مشارکت مذکور اعلام نمودیم تا بیش از این شاهد اتلاف زمان در این خصوص نباشیم.

با توجه به اهمیت موضوع آقای زنگنه مجدد پیگیر به نتیجه رسیدن بومی سازی این تجهیزات استراتژیک در سال 98 شدند و آقای مهندس خواجوی را متولی و مامور این موضوع کردند. با پیگیری ایشان در یک سال گذشته اقدامات خوبی در این خصوص صورت گرفته که امیدواریم تا دو سال آینده شاهد بومی سازی و خودکفایی کشور در این حوزه بسیار مهم و استراتژیک باشیم .

*لزوم تمرکز سفارش‌گذاری‌ پمپ‌های درون چاهی برای تولیدکنندگان ایرانی

فارس: فقط دو شرکت در حوزه ساخت پمپ‌های ESP فعالیت دارند؟

قاسمی: خیر شرکت‌های زیادی مدعی این موضوع هستند و در مناقصات مختلف که در سال‌های اخیر برای تامین برگزار شده شرکت می‌کنند اما مهم این است که برای تولید و بومی سازی چه شرکت‌هایی سرمایه‌گذاری نموده و زیرساخت‌های لازم از بُعد دانش فنی، تجهیزات مورد نیاز، نرم افزار و نیروی انسانی مربوطه را تدارک دیده‌اند و گام‌های عملی در این راستا برداشته‌اند.

شرکت فناوران پارسیان با انجام این سرمایه‌گذاری و بهره‌برداری از آن و انجام تعمیرات تعدادی از این تجهیزات و نصب آن در چاه‌ها، علاقه و توانمندی خود را نشان داده است و انتظار دارد که متولیان امر نیز با سفارش‌گذاری مناسب از این توانمندی و سرمایه‌گذاری انجام شده حمایت کنند اما هنوز متاسفانه شاهد واردات این محصولات هستیم.

*تجربه نروژ و برزیل در الزام پیمانکاران به تقویت شرکت‌های تولیدی تجهیزات نفتی

فارس: به طور کلی سیاست حمایتی دولت و وزارت نفت از شرکت شما برای تولید و بومی سازی پمپ‌های مربوط به چاه چه بوده است؟ به نظر شما بحث بومی سازی باید در چه مدلی اجرایی میشد که منجر به شکست نشود؟

قاسمی: شرکت فناوران پارسیان در طول مدت همکاری با وزارت نفت، پروژه‌ای با نام «نقشه راه دستیابی به فناوری، دانش طراحی، ساخت نمونه و تولید تجهیزات نفت» انجام داد. این پروژه به درخواست معاونت پژوهشی وقت وزارت نفت انجام شد. ما در این پروژه الگویی برای موضوع بومی سازی مطرح کردیم و پیشنهاداتی برای اجراء بهتر این مسیر ارائه نمودیم. اما با تغییرات مدیریتی در نهایت مدلی که خود وزارت مد نظرش بود، اجرایی شد و الان بعد از گذشت بیش از 5 سال از آن می‌توان نتایج آن را ارزیابی و بررسی کرد.

شرکت فناوران پارسیان در مطالعات میدانی مربوط به پروژه‌های فوق، یک سری نقشه راه صنعتی را مطالعه و بررسی کرد تا ببیند الگوها و برنامه‌های کشورهای مختلف برای بومی سازی تجهیزات به چه صورتی بوده است. نکات قابل توجهی در این مطالعات بدست آمد، به عنوان مثال یکی از سرفصل‌های مربوط به نقشه راه صنعتی عربستان ناظر به موضوع بومی سازی تجهیزات می‌باشد.

در برزیل نکته قابل توجه این بود که هر میدان نفتی که به هر پیمانکاری واگذار میشد، آن پیمانکار می‌بایست با ارائه برنامه‌ای در زمان‌بندی اجرای پروژه با حمایت از صنایع داخلی آن کشور (برزیل) درصد ذکر شده در قرارداد را از تجهیزات داخلی برزیل تامین و مصرف نماید که متاسفانه در قراردادهای گذشته ما چنین الزاماتی با هیچ کدام از پیمانکاران گذاشته نشده است.

در نقشه راه برزیل نگاه کاملاً متفاوت و بسیار قابل تامل است. به عنوان نمونه طی یک برنامه 10 الی 15 ساله تغییر سبد درآمدی از فروش (صادرات) نفت به فروش تجهیزات نفتی و در ادامه به جای فروش تجهیزات می‌بایست نسبت به فروش تکنولوژی تجهیزات نفت و گاز اقدام نمایند.

از نمونه‌های دیگر در تدوین برنامه‌های بومی سازی صنعت نفت می‌توان به کشور نروژ اشاره کرد که مشابه کشور برزیل، در قرارداد با پیمانکاران مفادی برای الزام به استفاده از تجهیزات داخلی تدوین می‌کنند از جمله اینکه 1- از شرکت‌کنندگان در هر مناقصه خواسته می‌شود تا طرح‌ها و برنامه‌های خود را برای افزایش مشارکت شرکت‌های نروژی در پروژه‌های مورد نظر در هر مناقصه ارائه دهند.

2- از شرکت‌های نفت خارجی در صورت احراز شرایط دریافت پروژه‌های نفتی در نروژ تضمین‌های لازم گرفته می‌شود تا نسبت به آموزش و ارائه کمک‌های فنی به شرکت‌های نفتی نروژی اقدام کنند. در واقع تجربیات کشورهای مختلف حاکی از وجود قوانین کارآمد و هوشمندانه در حمایت از بومی سازی تجهیزات مدنظر صنعت نفتی است.

*خرید تضمینی تجهیزات نفتی همچنان توسط وزارت نفت اجرایی نشده است

فارس: با توجه به قانون حداکثر استفاده از توان تولیدی اگر تجهیزی ساخت داخل داشته باشد نباید مشابه آن کالا وارد شود. چرا از طرف وزارت صمت این قضیه پیگیری نمی‌شود؟ چون شما فرمودید کالایی مشابه داخلی دارد ولی واردات صورت می‌گیرد.

قاسمی: بله، شما با کمی جستجو ملاحظه می‌کنید که در بسیاری از حوزه‌ها علیرغم وجود توانمندی داخلی هنوز واردات انجام می‌شود. حوزه دیگری که شرکت فناوران پارسیان برای بومی سازی تولید آن فعالیت می‌کند مکانیکال سیل است. در این حوزه شرکت‌های تولیدی دیگری هم وجود دارد اما واردات زیادی نیز صورت می‌گیرد. دلایل زیادی دارد که مهمترین آن عدم نظارت و برخورد با متخلفین است. ورود به داخل کشور یک نوع مشکل و ورود به مناطق آزاد نوعی دیگر از این مشکلات می‌باشد که می‌بایست عارضه‌یابی شده و توسط مبادی ذیربط برای آن اقدام متناسب صورت گیرد.

فارس :وزارت نفت نمی‌تواند پیمانکاران خود را ملزم کند که در این ده قلم کالای اساسی حتماً از تجهیزات داخلی استفاده کنند؟

قاسمی: چرا می‌شود ولی این نوع موضوعات نیاز به برنامه‌های میان‌مدت و درازمدت دارد که همان نقش راه مربوط به هر موضوع است که فکر می‌کنم ما همچنین نقشه‌هایی را تاکنون تدوین نکرده‌ایم و نداریم یا به صورت جدی به آن نمی‌پردازیم.

فارس: آیا تضمین خرید محصول به تولیدکنندگان داخلی داده شده است؟

قاسمی: خیر، تاکنون انجام نشده است، ولی اخیراً برنامه‌هایی در این خصوص در حال اجرا است که امیدواریم عملیاتی گردد. صندوق سرمایه گذاری و نوآوری در وزارت نفت تشکیل شده و برای این گونه محصولات که برای بار اول در کشور تولید می‌شوند تسهیلاتی در نظر می‌گیرند که منتظر عملیاتی شدن آن هستیم.

*شرکت فناوران پارسیان توانمندی بومی سازی پمپ‌های درون چاهی ESP را دارد

فارس: به عنوان جمع‌بندی آیا فکر می‌کنید شرکت فناوران پارسیان توانمندی بومی سازی پمپ‌های ESP را دارد؟

قاسمی: با توجه به سرمایه‌گذاری و زیرساخت‌های تهییه شده در شرکت فناوران پارسیان قطعاً این مهم قابل انجام است و فقط وزارت نفت باید به ما اعتماد داشته باشد. همانگونه که در سال‌های گذشته چه قبل و چه بعد از انقلاب اسلامی به شرکت‌های خارجی فرصت دادیم و بسیاری از آنها با سعی و خطا به نتایجی رسیده‌اند و بعضی از آنها موفق بوده‌اند، باید این فرصت‌ها را به شرکت‌های داخلی نیز بدهیم.

با این اقدامات اخیر ان شاء الله شاهد این اقدام و خودکفایی باشیم و این را هم قبول داریم که تولیدکنندگان داخلی باید مراقب دغدغه‌های کارفرمایان باشند، اما بنده قاطعانه خدمت شما عرض می‌کنم که طی یک برنامه منسجم، یک الی دو ساله می‌توانیم این تجهیزات را بومی سازی کنیم و ضمن صرفه‌جویی قابل توجه ارزی در این حوزه نسبت به خودکفایی آن مطمئن باشیم.

مصاحبه از سیداحسان حسینی

انتهای پیام/