خبرگزاری مهر- گروه استان ها: حقیقت تلخی که با آن روبرو هستیم این است که منابع آب به طور یکسان در جهان توزیع نشده و کفاف مصرف جمعیت جهان را نخواهد داد و در آینده ای نه چندان دور جنگ بر سر منابع آب بین کشورها آغاز خواهد شد. این پیش بینی با بررسی رقم رشد مصرف آب به میزان دو برابر رشد جمعیت دور از ذهن نخواهد بود.
ایران نیز به دلیل موقعیت جغرافیائی و قرار گرفتن در منطقه خاورمیانه از کشورهای کم آب جهان به شمار می رود و از این مهم مستثنی نیست. در کشورهای در حال توسعه میزان آب مصرفی برای هر هکتار دو برابر کشورهای توسعه یافته می باشد. در حالیکه محصول برداشت شده از هر هکتار ۱.۳ این کشورهاست. در این کشورها میزان زیادی از آب در شبکه های انتقال آب به هدر می رود که این میزان در ایران به ۳۰ درصد می رسد.
استان کردستان به دلیل واقع شدن در موقعیت جغرافیایی مناسب در کشور ایران، از وضعیت مناسبی از نظر منابع آبی برخوردار است و دارای شرایط بهتری نسبت به سایر نقاط کشور است اما خشکسالی های چند سال اخیر و مصرف بی رویه آب در بخش کشاورزی باعث بروز مشکلات متعدد و حادی در بخش تأمین آب شرب شده و از حدود یک دهه اخیر نیز کمبود آب برای بخش کشاورزی در این استان آغاز شده است.
در این راستا می طلبد با توجه به ویژگی های طبیعی این سرزمین و منطقه، چیدمان توسعه مان را بسنجیم و بیارایم و این وضعیت را نباید یک ناهنجاری به حساب بیاوریم؛ لذا بهتر است مدیریتی که در منطقه بر اساس بی نظمی شکل گرفته و متأسفانه تداوم دارد، با تدبیر و برنامه ریزی صحیح و استعداد یابی منطقه، به نظم برسانیم.
ولید خالدیان از کارشناسان عرصه مدیریت منابع آب در استان کردستان در گفت و گو با خبرنگار مهر اظهار کرد: استان کردستان با دارا بودن حدود ۷.۱ درصد مساحت کل ایران حدود ۵.۳ درصد از بارندگی های کل کشور را دریافت می کند و از این رو دارای پتانسیل های آبی بسیار بالایی است به طوری که سرچشمه چهار حوزه آبریز اصلی کشور اعم از حوزه سفیدرود، مرزی غرب، دریاچه ارومیه و کرخه می باشد.
وی افزود: متوسط بارش دراز مدت سالانه استان کردستان به دلیل ریزش قابل توجهی از ابرهای باران زای جریان های مدیترانه ای تقریباً ۵۰۰ میلی متر است و این استان را در زمره مناطق پر آب کشور قرار داده است ولی با توجه به پراکنش بسیار نامنظم مکانی آن، نامتوازن بودن میزان بارش و حجم برداشت از منابع آب، کمبود منابع آب در این استان نیز روز به روز پر رنگتر می شود.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: عوامل مهمی چون؛ افزایش نیاز به آب که ناشی از افزایش جمعیت، توسعه شهرها و سایت های جدید مدیریت جوامع بشری و استفاده غیر اصولی از منابع آب از یک طرف و تغییر اقلیم از سمت دیگر می باشد، در استان کردستان باعث بروز مشکالت کیفی و کمی آب شده است. افزایش جمعیت و توسعه اقتصادی - اجتماعی در دو دهه گذشته، افزایش مداوم تقاضای آب را برای مصرف کنندگان در بخش های مختلف را به همراه داشته است و موجب شده که بعضی از آبخوان های مهم این استان با افت شدید سطح آب زیرزمینی مواجه شوند. این در شرایطی است که بهره برداری از آبخوانها فراتر از نیازهای پیش بینی شده مدیریتی می باشد.
وی افزود: استان کردستان در چند سال گذشته به تبع از سایر مناطق کشور و به دلیل وقوع خشکسالی‌های پی در پی، رشد قارچی جمعیت و برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی که به صورت تصاعدی روبه افزایش است دچار نارسایی هایی در بحث تأمین آب مطمئن از منابع زیرزمینی شده است و از سوی دیگر به دلیل تغییرات اقلیمی و نامناسب بودن نزوالت جوی، منابع آب سطحی و جاری (آبهای سطحی، قنوات، چشمه ها و…) نیز از وضعیت مناسبی برخوردار نیستند و این مهم با نگاهی به وضعیت دبی رودخانه های دائمی استان از جمله؛ رودخانه قزل اوزن که از سر شاخه های اصلی سفید رود می باشد به خوبی قابل اثبات میباشد. وضعیت روانی جامعه، ضعیف و یا نبود الگوی صحیح مصرف، افزایش تقاضا، افزایش حفر چاه های غیر مجاز و کف شکنی های بی رویه چاه های دارای مجوز نیز مزید بر علت شده است.
خالدیان اظهار داشت: با توجه به چنین شرایط بحرانی، این سؤال اساسی مطرح است که در حال حاضر چه اقداماتی باید انجام داد؟ آیا ادامه چنین روند مدیریتی به صلاح است؟ آیا تضمینی برای زندگی نسل ها ی بعدی و حتی نسل بعدی با وجود چنین شرایط بحرانی وجود دارد؟ این درحالی است که همه اقشار جامعه اعم از مسئولین، کارشناسان، محققین، و…از عمق فاجعه مطلع هستند و حتی برخی کارشناسان از بحران آب با عنوان زلزله خاموش یاد می کنند.
نمایی از مسائل موجود پیرامون منابع آب در استان کردستان
این صاحب نظر حوزه مدیریت آب اظهار داشت: به طور کلی مشکلات و مسائلی که در زمینه منابع آب در استان کردستان وجود دارد شامل توزیع نا برابر آب، رشد جمعیت، توسعه غیر اصولی و غیر کارشناسی اراضی کشاورزی آبی، تنشهای آبی، کمیابی وسیع منابع آب، عدم وجود ضخامت مناسب آبرفت و سفره های آب زیرزمینی غنی و واقعی، عدم کنترل کیفی و کمی منابع آب، بهره برداری غیر اصولی و بی رویه از منابع آبهای سطحی و زیرزمینی، بهره برداری نامطلوب از سازه های آبی و تلفات زیاد آب، عدم توجه به مدیریت مصرف و فشار بیشتر از توان تولید به منابع آب، پایین بودن راندمان در کلیه مراحل تأمین، انتقال و توزیع و تحویل آب، گود برداری های غیر اصولی و برداشت بی رویه شن و ماسه در بستر رودخانه های جاری استان، عدم تناسب و هماهنگی بین دستگاه های اجرایی باهم و با دیگربخش های مرتبط و بخش آکادمیک، روشهای سنتی بهره برداری از منابع آب، عدم مشارکت ذینفعان در بهره برداری و حفاظ ت از منابع آب و نبود شفافیت در نقش مردم به ویژه تشکل های آب بران می شود.
خالدیان افزود: تهدیداتی نیز به صورت بالقوه و بالفعل در رابطه منابع آب موجود در استان کردستان وجود دارد.
وی خاطرنشان کرد: کاهش نزوالت جوی و پراکنش ناهمگون آن، وقوع پدیده تغییر اقلیم و به تبع آن وقوع سیل و خشکسالی های پی درپی، افت کمی و کیفی منابع آب زیرزمینی، آلودگی منابع آب سطحی، زیرزمینی و سواحل توسط پسابه ای صنعتی، فاضالب های انسانی تصفیه نشده و زهاب کشاورزی، عدم تأمین به موقع منابع مالی مورد نیاز برای اجرای پروژه های آبی وتعادل بخشی از جمله؛ تغذیه مصنوعی، عدم وجود الگوهای کشت بهینه و همچنین عدم وجود سند توسعه آب، استفاده آب برای محصولات پر مصرف، تنش های ناشی از تشدید رقابت بین متقاضیان آب، فرسایش شدید خاک در حوضه های آبریز و روند فزاینده رسوب گذاری پشت سدها و پایین بودن بهره وری آب کشاورزی و راندمان آبیاری از جمله تهدیداتی است که ناشی از شرایط طبیعی وعملکردهای انسانی است.
لزوم بهینه سازی روش های آبیاری و افزایش کارایی مصرف آب در اراضی زراعی
این صاحب نظر حوزه مدیریت منابع آب در ادامه سخنان خود اظهار داشت: بهینه سازی روش های آبیاری و افزایش کارایی مصرف آب در اراضی زراعی، جلوگیری از توسعه نامناسب اراضی کشاورزی آبی، افزایش نقش مشارکت مردمی در بهره برداری و مصرف آب، آبخیزداری، جلوگیری از حفر چاه های غیر مجاز و بهره برداری غیر مجاز، تغییر روش کنونی در مدیریت منابع آب و حمایت از نوآوری ها در بخش آب از جمله راهکاری هایی است که تصمیم گیران و تصمیم سازان حوزه مدیریت منابع آب می توانند برای مقابله با بحران کم آبی در استان به کار گیرند.
خالدیان افزود: بهینه سازی روش های آبیاری و افزایش کارایی مصرف آب در اراضی زراعی از طریق اصلاح الگوی کشت محصولات زراعی، انتخاب ارقام پر محصول و کم آب طلب و ترویج کشت آنها، تحقیقات روی ارقام مقاوم در برابر خشکی و نوسانات آب و دستیابی به آن، کاشت زود گیاهان به منظور فرار از خشکی و تنش، گسترش کشت ارقام با طول دوره رشد کوتاه و رشد اولیه سریع، بررسی در مورد تعیین ابعاد مناسب مزرعه به منظور بهبود راندمان آبیاری، افزایش راندمان آبیاری و یکپارچه سازی اراضی، بررسی و تحقیق در مورد تراکم بوته مطلوب در هکتار، اصلاح ساختار آبیاری سنتی در مزارع و باغات، کاهش تبخیر از سطح مزرعه، استفاده از روش های به زراعی در جهت کاهش تبخیر و تعرق و ترویج آن، کاهش تبخیر مستقیم در زمان آبیاری و اجتناب از آبیاری در اواسط روز، استفاده از روشهای مناسب مدیریت آبیاری به منظور کاهش تلفات آب و انجام کم آبیاری به منظور افزایش کار آیی مصرف آب می تواند بسیار کار ساز باشد.
وی اعلام کرد: به عنوان مثال کاشت محصول کلزا، کشت کلزا تقریباً درتمام اقالیم کشور به صورت پاییزه قابل کشت می باشد وتحقیقات داخلی وخارجی و همچنین تجربه های شخصی کشاورزان نشان داده است که کشت کلزا علاوه بر صرفه جویی در مصرف آب در تناوب با گندم و جو مزایایی نظیر کاهش جمعیت علف های هرز و کاهش آفات و بیماری های گندم وباعث افزایش و پایداری عملکرد دانه گندم می شود.
افزایش نقش مشارکت مردمی در بهره برداری و مصرف آب
این صاحب نظر دانشگاهی اظهار داشت: مشارکت به معنای از ایجاد نوعی احساس همبستگی و تعلق و تلاش جمعی میان افراد به منظور نیل به یک نظام عادلانه اجتماعی است.
خالدیان افزود: بنابراین در جوامعی که نفس مشارکت در کارها حاکم است معمولاَ نظارت همگانی را نیز به دنبال دارد. امروزه مدیریتهای پیشرفته به این نتیجه رسیده اند که سهیم شدن و مشارکت افراد در امور سبب بالا رفتن راندمان ونظارت های متقابل می شود و حال آنکه در صورتی که افراد به طور انفرادی و صرفاً در قبال دستمزد و تحت نظارت یک فرد یا ارگان کار را انجام می دهند، راندمان کار به مراتب پایینتر بوده و هرکس تمایل دارد که کار را بر عهده دیگری واگذار نماید.
گسترش و تحکیم زمینه مشارکت آگاهانه مردم به ویژه در بهره برداری و مصرف آب، یگانه تضمین بلند مدت برای سودمندی فعالیت های برنامه ریزی شده در این رابطه است وی افزود: گسترش و تحکیم زمینه مشارکت آگاهانه مردم به ویژه در بهره برداری و مصرف آب، یگانه تضمین بلند مدت برای سودمندی فعالیت های برنامه ریزی شده در این رابطه به نظر می رسد.
خالدیان اظهار داشت: در واقع بدون مشارکت آگاهانه مردم در جهت بهره برداری صحیح از سرمایه گذاری های کلان و در عین حال ضروری از جمله اجرای طرح ها ی تأمین آب و احداث شبکه های آبیاری و زهکشی، طبیعتاً نمی توان انتظار داشت تدابیر کارشناسانه به همراه تکنولوژی های نوین نسبت به مسایل موجود و انواع نیازهای آبی در هر زمان و مکان با هر کیفیت و کمیتی پاسخگو باشد. بنابراین بدون در نظر گرفتن نقش مشارکت چه در سطوح منطقه ای و ملی و حتی در سطح بین المللی، مسایل مربوط به بحران آب به هیچ وجه حل نخواهد شد.
وی افزود: از آنجا که نتایج مثبت شیوه مدیریت روستایی منوط به مشارکت روستاییان است، این امر باعث می شود روستاییان به طور داوطلبانه اطلاعات و اندیشه های خود را مطرح سازند.
خالدیان اظهار داشت: اصول اولیه در این روش، ارائه مسائل و دشواری ها از سطح پایین به مراکز تصمیم گیری است تا بحث و پژوهش پیرامون این مسائل به طور آزادانه صورت گیرد. به رسمیت شناختن و رعایت جایگاه کشاورزان در فرایند پژوهش و توسعه، ایجاد یک تحول در ابعاد شخصیتی، تخصصی و سازمانی افراد دست اندکار و سازمان های متولی امر توسعه روستایی ضروری می باشد؛ لذا اصلاح روشها و مفاهیم غیر صحیح که نهایتاً باعث نادیده انگاشتن مردم محلی وعدم مشارکت آنها در تفسیر واقعیات میشود، از ضرور ی ترین اقداماتی است که می بایست توسط کارشناسان، پژوهش گران و سیاست گذاران امرمدیریت منابع آب در سازمان های مربوطه انجام گیرد.
وی اعلام کرد: از بارزترین نمونه های مشارکت فعال کشاورزان و روستایان در بهره برداری و مصارف منابع آب ایجاد تشکل های آب بران آب زیرزمینی، سطحی و تلفیقی است.
لزوم اجرای طرح های آبخیزداری
این صاحب نظر دانشگاهی اظهار کرد: حفاظت از خاک و آبخیزداری از سازنده ترین راهکارها برای مقابله با بحران و خشکسالی است.
خالدیان افزود: آبخیزداری یکی از شیوه های نوین حفاظت آب و خاک، مهار و پخش سیلاب هاست که علاوه بر کنترل سیلاب های مخرب باعث نفوذ آب به داخل لایه های خاک و تغذیه منابع آب زیر زمینی از جمله سفره های معلق و زیر پوسته ای شده و تداوم جریان چشمه ها و قنوات می شود.
وی اظهار داشت: راهبرد اساسی کنترل سیلاب به تغذیه سفره های آب زیر زمینی موجود کمک می کند و موجب می شود که قنات ها، چشمه ها و چاه ها با تولید آب بیشتر بتوانند زمین های کشاورزی بیشتری را به زیر کشت اصولی برده و در تولید محصوالت غذایی بیشتر نقش مهمی را ایفا کنند.
جلوگیری از حفر چاه های غیر مجاز و بهره برداری غیر مجاز
خالدیان اعلام کرد: یکی از چالش های مهم حال حاضر منابع آب زیرزمینی حفر هزاران چاه غیرمجاز در سال های اخیر می باشد که باعث برداشت چندین برابری ازمنابع محدود آبهای زیرزمینی شده است، به طوری که در بعضی از دشت های کشور همه ساله با افت چندین متری سطح آب های زیرزمینی مواجه و در برخی مناطق با خشک شدن چاه ها و مرگ تدریجی هزاران درخت مثمر که با رنج و تالش فراوان به بار نشسته اند، هستیم.
وی افزود: چنین وضعیتی تخریب دایمی آبخوان ها، نشست زمین و پر شدن منافذ سفره های آب زیرزمینی، همراه با کاهش مداوم دبی آب چاه ها و قنات ها و در نهایت خشک شدن آنها را در پی خواهد داشت که دشت های حاصلخیز کشور را یکی پس از دیگری تبدیل به زمین های سوخته و موتور پمپ های خاموش خواهد نمود.
این صاحب نظر دانشگاهی اظهار داشت: هم اکنون بسیاری از کشاورزان ما به جز کف شکنی سالیانه چاه هایشان، راه دیگری پیش رو ندارند و زیر بار هزینه های سنگین تهیه آب آن هم از نوع شور و شور تر کمر خم کرده اند. چرا که همه ساله با افت سطح آب های زیرزمینی بر شوری و افت کیفی آبها افزوده می شود.
وی افزود: به راستی چگونه می توان مردم و مسئولان این سرزمین را در جلوگیری از این بلای دهشتناک با هم یک صدا و همدل کرد در حالی که شیرین کردن و انتقال آب دریا برای مصارف کشاورزی در کشورهای همسایه به ازای هرمترمکعب حداقل یک دلار هزینه دارد، کشاورزان ما آب را یک عنصرمجانی تلقی می کنند و برداشت آب های زیرزمینی را در اراضی خود حق مسلم و خصوصی خود دانسته و با مصرف بی رویه آب به آن به چشم یک ماده حیاتی و با ارزش و اینکه منابع آب زیرزمینی، دارایی همه ملت ایران است و باید در استفاده از آن خردمندانه و مبتکرانه عمل نمود، نمی نگرند.
این صاحب نظر دانشگاهی اعلام کرد: در استان کردستان نیز به دلیل خشکسالی های پی در پی، کمبود نزوالت جوی، گرمی هوا، استفاده های غیر فنی و غیر اصولی، استحصال بی رویه و نیز مصرف بیش از حد از منابع آب، محرک اصلی برای اشخاص اعم از حقیقی و حقوقی به منظور استفاده غیر مجاز از منابع تحت الارضی و حفر چاه های غیر مجاز جهت دستیابی به این منابع فراهم شده ا ست.
خالدیان افزود: حفر واستفاده از چاه های دهانه گشاد و گالری های جمع کننده جهت جبران کاهش آبدهی چاه ها، حفر چاه های عمیق غیر مجاز، کف شکنی های سالیانه و غیر فنی و بدون اخذ مجوزهای قانونی و… زمینه لازم برای واردآمدن تنش های جدی به منابع آب زیر زمینی را از جمله در دشت های دهگلان، قروه و چاردولی فراهم ساخته است.
| حوزه | راهکار |
| اجرایی | تغییر روش مدیریت منابع آب |
| اجرایی | حمایت از نوآوری ها در بخش آب |
| کشاورزی | اجرای طرح های آبخیزداری |
| کشاورزی | جلوگیری از حفر چاه های غیر مجاز و بهره برداری غیر مجاز |
| کشاورزی | بهینه سازی روش های آبیاری |
| آموزش | افزایش نقش مشارکت مردمی در بهره برداری و مصرف آب |
وی خاطرنشان کرد: حفر و بهره برداری از چاه های غیر مجاز و به فواصل نزدیک (قرار گیری چاه ها در شعاع تأثیر یکدیگر) مخروط افت دائمی را سبب گردیده و طبق رابطه افت آب زیرزمینی، مخروط افت تا محدوده نامعلومی که به ضریب نفوذپذیری لایه وابسته است، گسترش خواهد یافت و در صورتی که آب جهت مصارف شرب باشد، آلودگی های محیطی بسیار تهدید کننده را سبب خواهد شد و در صورت وقوع پدیده تحکیم و نشست زمین به دلیل تغییر شیب توپوگرافی آلودگی هایی که با آب های سطحی در ارتباط هستند، هم بر این مشکل افزوده خواهد شد.
وی افزود: علاوه بر این حفر چاه های متعدد در اراضی حواشی رودخانه ها که به دلیل تغذیه مستقیم از جریان رودخانه دارای آب دهی مناسبی نیز هستند، موجبات برداشت بی رویه و کاهش دبی رودخانه و به تبع کاهش و از بین رفتن حقابه های پایین دست خواهد شد و این موضوع در مناطق حواشی رودخانه های همچون قزل اوزن و یول کشتی به وضوح قابل مشاهده می باشد.
خالدیان تصریح کرد: در این راستا می طلبد با ارائه راهکارهای موثر از حفر چاه های غیر مجاز و بهره برداری های غیر متعارف و غیر اصولی جلوگیری کرد.
وی افزود: مورد پیگرد قانونی قرار دادن عاملین حفر و مالکین چاه های غیر مجاز در کمترین زمان ممکن، برخورد قاطع مراجع قضایی با متخلفین و متناسب ساختن جرایم با تخلفات صورت گرفته جهت ایجاد بازدارندگی و جل وگیری از تکرار مجدد تخلفات، فعال سازی و حضور مستمر گروه های گشت و بازرسی در منطقه و با اولویت دشت های بحرانی و ممنوعه، ساماندهی شرکت های حفاری و اطلاع رسانی و آگاه ساختن مردم با پیامدهای ناگوار حفر چاه های غیرمجازبخشی از این راهکارهاست.
تغییر روش کنونی در مدیریت منابع آب
خالدیان افزود: امروزه منابع آب در سطح جهان در سه مرحله مدیریت بهره برداری بر اساس فراوانی منابع آب، کنترل واصلاح مدیریت بهره برداری بر اساس کمبود منابع آب و مدیریت تقاضا (مصرف) مدیریت می شوند، در حالی که مدیریت آب کشور در حال حاضر در حال سپری نمودن مرحله کنترل، اصلاح مدیریت و بهره برداری بر اساس کمبود منابع آب و در آغاز مرحله مدیریت تقاضا می باشد.
وی خاطرنشان کرد: نگرش صحیح در مدیریت منابع آب به ویژه در خصوص تأمین آب باید با رعایت نکاتی همچون تعیین بهای خدمات آب با تمرکز بر روی درخواست مصرف کنندگان، افزایش مشارکت همگانی مردم در تأمین نگهداری و مصرف آب، فرهنگ سازی در زمینه مصرف و بهره برداری از منابع آبی، بررسی سیاستها و برنامه های منابع آب (زیرزمینی و سطحی)، آبیاری، کشاورزی، جنگل کاری، الگوی کشت و…تغییر و اصلاح آنها مطابق با شرایط آب و هوایی منطقه و تهیه دستورالعمل و استاندارد های فنی و بهینه سازی روش های سنتی بهره برداری و استحصال منابع آبی باشد.
حمایت از نوآوری ها در بخش آب
این صاحب نظر دانشگاهی اظهار داشت: سازمان ها به دلیل رشد و توسعه فن آوری و تکنولوژی در محیط خارجی و جهان پیرامون، مقتضی است که در برنامه ریزی برای تحقق اهداف بلندمدت، دست به نوآوری زده و متغیرهای محیطی و اساسی را مدنظر قرار دهند. مقابله با بحران و افزایش توان تأمین و ذخیره سازی آب بستگی گسترده ای به نوآوری در تحقیقات بنیادی و انطباق نتایج آن با شرایط فعلی دارد.
خالدیان افزود: کلید موفقیت در اجرای روشهای نوین، افزایش آگاهی عمومی بین مصرف کنندگان آب می باشد لذا آموزش افرادی که برای تغییر الگو مناسب میباشند، موثر است. از آنجایی که آب یک کالای ارزشمند است، مصرف کنندگان و تولیدکنندگان باید فایده نوآوری و پژوهش را در بهینه سازی، تأمین، ذخیره سازی و مصرف بدانند.
وی خاطرنشان کرد: آنچه مسلم است بحران آب آینده استان کردستان را به تهدید جدی روبرو ساخته است لذا ضرورت توجه همه اقشار جامعه و مسئولین دولتی به این موضوع بر کسی پوشیده نیست. کمبود آب در این استان یکی از عوامل محدود کننده اصلی توسعه فعالیت های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی در آینده ای نزدیک به شمار می رود اما با این وجود هنوز استفاده مطلوب از آب به شکل یک فرهنگ، جایگاه خاص خود را پیدا نکرده است و در صورت ادامه این روند و گرایش های موجود وضعیت آب با بحرانهای زیر مواجه خواهد شد.
این صاحب نظر دانشگاهی تصریح کرد: با افزایش جمعیت و استفاده های بی رویه از منابع آب با توجه به رکود فعلی اقتصادی در تمام مناطق کشور به عنوان منابع درآمدی در به خصوص در بخش کشاورزی، متوسط سرانه آب قابل تجدید تا مرحله ورود به تنش آبی و سپس ورود به مرحله مواجه با بحران آب را تقلیل خواهد داد.
وی افزود: با کارایی سیستم های موجود در زمینه استحصال و بهره برداری از آب، ادامه روند رشد استفاده بی رویه از منابع آب زیرزمینی و سطحی باعث افت شدید و کاهش قابل توجه منابع آبی خواهد شد و ادامه سیاست گذاریها به شکل فعلی منجر به اتلاف و هدر رفت منابع آبی می شود.
وی در پایان پیشنهاد کرد که باید توسعه و مدیریت آب با برنامه ریزی جامع و با مشارکت مصرف کنندگان، برنامه ریزان و سیاست گذاران در تمامی سطوح مبتنی باشد، الگوی مصرف بهینه (با تأکید بر بخش کشاورزی که بیشترین درصد از مصارف آب را تشکیل میدهد) مورد ارزیابی و بازنگری جدی قرار گرفته و با روشهای اصولی تر و بهینه جایگزین شود.
خالدیان افزود: بیشترین اقداماتی که تاکنون در استان کردستان در ارتباط با تأمین آب صورت گرفته است در زمینه مدیریت تولید و عرضه بوده است و کمتر توجه به مدیریت مصرف آب شده است بنابراین می طلبد با تجدید نظر در الگوی مصرف خصوصاً در بخش کشاورزی و شرب، صرفه جویی در اولویت قرار داده شود.
این صاحب نظر دانشگاهی افزود: باید رویکردهای مدیریت تقاضا که از مباحث عمده مدیریت منابع آب به ویژه در کشورهای دارای محدودیت آبی می باشد، در برنامه های مدیریت منابع آب کشورها از محوریت و توجه بیشتری برخوردار شود و تصمیم گیران باید به صورت یک برنامه جامع و مستمر بخشی ناچیز در حد یک درصد از تولید ناخالص ملی خود را به حل مشکالت آب و بحران آن تخصیص دهند.
خالدیان افزود: از طریق قیمت گذاری آب، میزان تقاضای این منبع گران بها و کمیاب تنظیم شود اما باید توجه داشت که این افزایش قیمت مانع دسترسی افرادکم درآمد به آب کافی نشود.
وی خاطرنشان کرد: نحوه تخصیص منابع کمیاب آب با مشارکت مصرف کنندگان از دیگر راه حل های پیش نهادی مناسب جهت حل معضلات ناشی از مسئله آب می باشد.
خالدیان اظهار کرد: نهادهایی برای حل اختلافات و هماهنگ کردن منابع مشترک از جمله منابع آبی مشترک و سایر نگرانی های استراتژیک تشکیل شوند که از جمله می توان به تشکیل شورای حفاظت از منابع آب استانی و شهرستانی اشاره کرد.
وی افزود: آب های زیرزمینی از حساسیت فوق العاده ای برخوردار است که متأسفانه مورد استفاده بی رویه قرار می گیرد لذا ضروری است منابع آب زیر زمینی در استان مدیریت شده و نحوه مصرف آن مورد نظارت بیشتری قرار گیرد و در این راستا نصب و راه اندازی کنتورهای هوشمند آب و برق جهت کنترل مصارف در نظر گرفته شود.
این صاحب نظر دانشگاهی اظهار کرد: توسعه شبکه های آبیاری و زهکشی نوین و کم مصرف، اعطای تسهیالت الزم به بهره برداران آب در راستای جلب منابع مالی بیشتر از بخش خصوصی جهت سرمایه گذاری و تسریع در اجرای طرحهای تأمین آب، اطلاع رسانی عمومی و فرهنگ سازی به منظور ترویج و رعایت اصول صرفه جویی و مصرف بهینه، ارزش نهادن به آب، به عنوان کم بها ترین کالای موجود و با ارزش تر ین ماده موجود در طبیعت، ایجاد فرهنگ مصرف بهینه و صرفه جویی درمصرف آب را برای کلیه اقشار جامعه و بخش ها اعم از شهروندان، بهره برداران بخش های مختلف بخش کشاورزی، صنایع و شرب و مشارکت فعال آنها را در این امر حیاتی، ضرورتی اجتناب ناپذیر است.
انتقال آب بین حوزه ای چالشی بزرگ پیش روی کردستانی ها
پروفسور هوشنگ قمرنیا، استاد تمام گروه مهندسی آب دانشگاه رازی کرمانشاه نیز در گفت و گو با خبرنگار مهر به بررسی مسائل و مشکلات انتقال آب بین حوضه‌ای و تخصیص منابع آب استان کردستان پرداخت.
وی هدف از انتقال آب بین حوضه‌ای را حل مقطعی مشکل کم‌آبی یا بی‌برقی در حوضه مقصد دانست و افزود: پیشنهادات و شرایط یونسکو در رابطه با انتقال آب از جایی به جای دیگر به این شرط است که شرایط می‌بایست کمبود آب اساسی در مقصد باشد و توسعه آتی مبدأ نباید آسیب ببیند و در این راستا نیز ارزیابی جامع زیست محیطی، ارزیابی جامع اثرات اجتماعی و فرهنگی انجام شود و در نهایت مزایا و منافع این انتقال باید منصفانه بین دو منطقه مبدأ و مقصد تقسیم شود.
حوزه‌های آبریز استان کردستان
این صاحب نظر حوزه مدیریت منابع آب کشور اظهار کرد: حوزه‌ی آبگیر سفیدرود، سیروان، قزلچه، زرینه رود، سیمینه رود، چومان و کرخه در استان کردستان هستند. این استان ۷ درصد از رواناب‌های کشور را دارا میباشد و بارندگی سالانه آن ۴۵۵ میلی متر میباشد. استان کردستان ۳۷ درصد از حوضه آبریز دریای خزر، ۳۲ درصد حوضه آبریز دریاچه ارومیه و ۳۱ درصد حوضه آبریز خلیج فارس را دارا میباشد. با توجه به اینکه جمعیت این استان یک میلیون و ۶۰۰ هزار نفر است و ۴۰ درصد از این جمعیت در روستا زندگی می‌کنند با این حال تنها ۱۶۰ هزار هکتار از اراضی آن آبی هستند و نزدیک به یک میلیون هکتار از اراضی این استان دیم میباشند. یعنی می‌توان گفت ۸۵ درصد از اراضی این استان دیم هستنددر حالی که نزدیک به ۴.۳ میلیارد متر مکعب حجم کل آبهای این استان در سال است.
سدهای بی‌خاصیت احداث شده در استان کردستان
استاد تمام گروه مهندسی آب دانشگاه رازی کرمانشاه احداث سدهای داریان، تلوار، گاوشان و شهید کاظمی را بی‌خاصیت خواند و افزود: این سد ها تماماً آبهای استان کردستان را زه‌کش کرده و یک ریال برای این استان ارزش و اعتبار نداشته است و انتقال آب بین حوضه‌ای داده شده‌اند.
تبعات سد داریان و طرحهای گرمسیری اجرا شده در حوزه سیروان برای استان کردستان
پروفسور قمرنیا تصریح کرد: این سد بر روی حوزه سیروان احداث شده است و یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون مترمکعب در سال آب را از استان کردستان برای تأمین آب استان‌های کرمانشاه و ایلام خارج می‌کند و هیچ حق‌آبه‌ای برای استان کردستان در نظر گرفته نشده است.
تبعات سد و شبکه گاوشان از حوزه کرخه برای استان کردستان
وی خاطرنشان کرد: سد گاوشان ۶۳ میلیون مترمکعب در سال از تأمین آب شهر کرمانشاه را بر عهده دارد و همچنین تأمین حدود ۳۹۵ میلیون مترمکعب آب کشاورزی برای ۲۶ هزار هکتار از اراضی دشت‌های دربند و بیلوار استان کرمانشاه را بر عهده دارد و تنها آب پنج هزار هکتار از اراضی شهرستان کامیاران را تأمین می کند و سؤالی که در اینجا مطرح است آیا اراضی استان کردستان که سد گاوشان در این استان قرار دارند در اولویت هستند یا اراضی استان کرمانشاه؟
سد تلوار بر روی حوزه سفیدرود در شهرستان بیجار
این صاحب نظر دانشگاهی در ادامه به بررسی سد تلوار پرداخت و افزود: این سد را از مخرب‌ترین و بی‌فایده‌ترین سدها در ایران و کردستان است و با توجه به اینکه سد تلوار ۲۴ هزار و ۵۰۰ هکتار در سال آب برای استان زنجان و ۶۳ میلیون مترمکعب آب برای استان همدان را تامین می کند، تنها هفت هزار و ۵۰۰ هکتار از اراضی خورخوره بیجار را به آبی تبدیل می کند که تا به امروز محقق نشده است.
وی افزود: لازم به ذکر است که اراضی شهرستان بیجار کلاً دیم هستند و قابلیت تبدیل به اراضی آبی را دارند در حالیکه آب سد تلوار باید به زنجان و همدان برود.
پروفسور قمرنیا اظهار داشت: از تبعات ایجاد این سد، از بین رفتن ۱۸ تپه از آثار باستانی، از بین رفتن تمام روستاهای بخش چنگ‌الماس در شهرستان بیجار و کوچ بیش از ۳ هزار نفر بوده است.
تبعات سد شهید کاظمی سقز بر روی حوزه زرینه‌رود
استاد تمام دانشگاه رازی خاطرنشان کرد: سد شهید کاظمی علاوه بر تأمین آب شهرهای بوکان و میاندوآب در آذربایجان غربی و عمده شهر تبریز، سالیانه بیش از ۱۰۰ میلیون مترمکعب آب شرب و صنعت و در حدود ۵۵ هزار هکتار از زمین‌های عجب‌شیر و آذرشهر را نیز در آذربایجان شرقی آبیاری می‌کند و متأسفانه سهم استان کردستان از ۷۶۲ میلیون مترمکعب تنها در حدود ۱۰ میلیون مترمکعب است.
وی افزود: باتوجه‌به بررسی‌های انجام شده و مستندات طرح انتقال آب بین حوضه‌ای؛ به دلیل تصمیمات غیرعلمی و اشتباه اتخاذ شده توسط وزارت نیرو در کل ایران و استان کردستان، در هیچ‌کدام از طرحهای انتقال آب قوانین یونسکو رعایت نشده است.
پروفسور قمرنیا اظهار کرد: مناطق مختلفی از استان کردستان همانند مناطق شمال و غرب استان آبشان به تاراج رفته و محیط‌زیست‌شان به‌شدت صدمه‌دیده است و مناطق شرقی استان نیز خود مستحق‌تر از سایر استانها به آب هستند اما حق‌شان به‌طور کلی نادیده گرفته شده است.
وی تصریح کرد: مرگ آبهای زیرزمینی، نشست اراضی دشت‌های شرق استان، نابودی کشاورزی دامپروری و باغداری، تخریب محیط‌زیست، کوچ تحصیل‌کردگان و روستایان و بیکاری مردم و روستاییان و در نهایت به خطر افتادن امنیت ملی را به همراه داشته است.
پروفسور قمرنیا اظهار داشت: اگر این‌طور پیش برود استان کردستان خشک شده و در آینده‌ای نزدیک به مشکل استان اصفهان دچار خواهد شد و با باوجود اینکه هیچ‌کدام از روستاهای استان کردستان آب شرب مطلوب و مناسبی ندارند چرا بدون بررسی ها و پیش‌زمینه سازی‌های علمی باید آب این استان به استان‌های دیگر اختصاص داده شود؟
راهکارهایی برای پیشگیری از افزایش بحران
پروفسور قمرنیا ازسازگاری با شرایط طبیعی و اقلیمی حاکم بر حوضه‌ها و دشت‌های کشور، توسعه زمین‌های کشاورزی تأمین آب شرب صنعتی و غیره در هر حوضه مبتنی بر آمایش سرزمین باشد و نه بر اساس تصمیم سیاستمداران، حل مشکلات هر حوضه در درون آن حوضه و بدون وابستگی و دست‌درازی به آب سایر حوضه‌ها، رعایت کامل قوانین یونسکو در رابطه با شرایط انتقال آب بین حوضه‌ای و استفاده از نظرات دانشگاهیان در هر منطقه و هر حوضه جهت اخذ تصمیم‌گیری به عنوان راهکارهایی برای پیشگیری از افزایش بحران بی آبی و کم آبی در کشور یاد کرد.
وی در پایان سخنان خود اظهار داشت: با توجه به اینکه امیدی به پیگیری مسائل انتقال آب استان کردستان توسط مسئولین و نمایندگان استان نیست اما از رئیس‌جمهور محترم استدعا کرد که برای اعمال منافع ملی و عدالت اسلامی در اولین سفر خود از استان کردستان مواردی همچون بررسی موضوع انتقال‌های غیرعلمی و نامشروع آب از حوضه‌های استان کردستان و جلوگیری از اجرای هر گونه طرح انتقال آب در استان کردستان باتوجه به پتانسیل های آبی، خاکی، اقلیمی را موردتوجه و پیگیری قرار دهد.
