به گزارش خبرگزاری فارس از شهرکرد، هنر آیینی و نمایشی تعزیه ایران در سال ۲۰۱۰ در فهرست میراث‌ناملموس جهان به ثبت یونسکو رسید و به عنوان میراث بشری جهان به رسمیت شناخته شد، اکنون بیش از یک دهه از این اتفاق فرهنگی می‌گذرد و این هنر ماندگار و میراث فرهنگ ایرانی همچنان مورد توجه است.
با یکی از پیرغلامان تعزیه چهارمحال و بختیاری که اکنون مسئول کانون تعزیه اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی چهارمحال و بختیاری است به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
علی‌رحم شایان، متولد سال ۱۳۱۵ با ۸۶ سال سن، تعزیه‌خوانی را از ۸ سالگی با طفل‌خوانی شروع کرد و بعد از آن به مراحل شهادت‌خوانی مانند شبیه‌خوانی نقش حضرت قاسم علیه‌السلام و حضرت علی اکبر علیه‌السلام در واقعه کربلا رسید.
اولین روز تعزیه‌خوانی این محب اهل بیت علیه‌السلام، به زمان کودکی و ایام مکتبش برمی‌گردد، یکی از همان روزهای ۸ سالگی تعزیه‌خوانی نسخه‌ای به او می‌دهد تا از رویش بخواند، زمانی که متوجه می‌شود علی‌رحم خواندن نسخه را بلد است از او دعوت می‌کند تا از عصر همان روز نسخه طفلان حضرت مسلم تعزیه را اجرا کند و به این ترتیب طفل‌خوان گروه تعزیه می‌شود.
آقای شایان می‌گوید: همیشه موافق‌خوان بوده اما در سال ۴۱ که اهالی روستای دزک قصد اجرای تعزیه «بارگاه یزید» را داشتند هیچ کس حاضر به اجرای نقش یزید نشد و به ناچار این نقش را بر عهده می‌گیرد و با وجود اینکه آن روزها خیلی وسیله‌ای برای ثبت خاطرات نبود عکسی از تنها مجلس مخالف‌خوانی‌اش به یادگار می‌ماند.
دریافت لقب معین‌البکاء در سن ۱۳ سالگی
از ۱۳ سالگی کارگردان تعزیه می‌شود و لقب معین‌البکاء می‌گیرد، او همچنین ۶۵ سال پیش ۸۰ نسخه تعزیه را از روی کتب و دست نوشته‌های تعزیه‌خوان‌های قدیمی با قلم عریضه و مرکب نگاشته و اصلاحاتی را بر روی آن‌ها انجام داده است.
آقای شایان خطاطی را از استاد امیرخانی در تهران آموزش دیده است و در همه نوع خط اعم از متوسط، خوش و عالی، نستعلیق و شکسته مهارت دارد.
شایان: از قدیم مرسوم بوده که نسخ تعزیه را به خط نستعلیق و با دوات و مرکب به صورت کج در برگه‌های باریک و کوچکی که در دست گرفتن آن موقع اجرا سهل باشد بنویسند.
امروز نیز این سنت در اکثر استانها اجرا می‌شود البته در برخی نقاط متون نسخ را تایپ می‌کنند اما بهتر است که رسوم گذشته برای زنده نگهداشتن یاد پیرغلامان به نسل‌های آینده منتقل شود.
نکته‌ای که تعزیه‌خوانان باید به آن دقت کنند این است که حتماً هنگام اجرا، نسخه تعزیه را در دست داشته باشند و یا اگر متن را حفظ هستند نسخه را در بال شال خود بگذارند، این امر نشان از ادب شبیه‌خوان دارد که جملات امام را به زبان می‌آورد.
فارس: وضعیت نسخ تعزیه استان چگونه است؟ تمام تحریف‌ها اصلاح شده؟
نُسخ موجود اغلب نسخ خوبی هستند، اما گاها تحریفاتی نیز دارند که بیشتر آن‌ها اصلاح شده است ولی معمولاً مهمان‌هایی که از استان‌های دیگر برای خواندن تعزیه به استان دعوت می‌شوند از نسخه دیگر استفاده می‌کنند و تحریفات را با خود به این استان منتقل می‌کنند.
«سید صفی‌الله وانانی » یکی از نسخه‌نویسان معروف استان چهارمحال و بختیاری بوده که نسخه چند مجلس را نوشته و نکته جالبی که در نسخه‌های ایشان وجود دارد این است که در مکالمات ۲ نفری، کلمه آخر سخن طرف اول کلمه آغازین سخن نفر دوم است.
اما نسخه امام روز عاشورای ایشان تحریفاتی داشت که اصلاح شد، به طور مثال یکی از تحریفات این نسخه این بود که حضرت رقیه علیه‌السلام در روز عاشورا خطاب به امام حسین علیه‌السلام می‌گوید «اگر آب خواستم در کدام خانه گدایی کنم» که این مکالمه یا کلمات شبیه به این از اهل بیت امام به دور است و با مطالعه کتاب‌هایی در شأن اهل بیت درستی و غلطی این نوع نسخ مشخص می‌شود.
فارس: تعزیه‌خوانی در چهارمحال و بختیاری چقدر قدمت دارد؟
تعزیه‌خوانی در استان ما از زمان صفویه آغاز شد و تقریباً در همه روستاهای استان اجرا می‌شد.
هر روستا نسخه تعزیه خاص خود را داشت که همگی محتوای غنی داشتند اما متاسفانه با وجود اینکه نسخه‌های بسیار خوبی از سال‌های قدیم در استان وجود دارد، امروزه از نسخه‌های استان‌های دیگر استفاده می‌شود که البته برخی از این نسخه‌ها نیاز به اصلاح نیز دارند.
فارس: نوآوری در تعزیه باید تا چه حدی باشد که به بدعت تبدیل نشود؟
متاسفانه در برخی جاها تعزیه با تئاتر مخلوط شده است که این روش غلطی است، درست است که هر دو هنر هستند اما در تئاتر دروغ هم گفته می‌شود ولی تعزیه بر اساس واقعیت‌ها است.
به طور مثال در تعزیه دو طفلان حضرت مسلم که در یکی از شهرهای استان اجرا شد، دو نفر از دوستان دو طفلان نیز در تعزیه به شهادت رسیدند و صاحب گروه تعزیه این حرکت را نوآوری می‌دانست اما این حرکت نوآوری نیست بلکه بدعت محسوب می‌شود.
بعضاً دیده می‌شود در برخی از شهرها گروه‌های تعزیه کاروان‌هایی را به حرکت درمی‌آورند که این حرکت خوبی است، اما تنها راه رفتن کار جالبی نیست.
بهتر است که هر کدام از اعضای گروه در معرفی شخصیت امام حداقل یک بیت شعر بگویند و اشکی از مردم بگیرند.
تعزیه بخشی از جهاد تبیین است که مقام معظم رهبری فرمودند، که باید شعائر اسلامی بر اساس واقعیت‌ها به نسل‌های آینده منتقل شود
در واقع تعزیه بخشی از جهاد تبیین است که مقام معظم رهبری فرمودند، که باید شعائر اسلامی بر اساس واقعیت‌ها به نسل‌های آینده منتقل شود.
پس تنها حرکت کاروان این واقعه را تبیین نمی‌کند و خوب است که حداقل بخش کوچکی از اتفاقات روز عاشورا در این مراسمات برای نسل‌های جدید گفته شود.
زیرا که اگر خودمان وقایع دینی را تبیین نکنیم دشمن آن را به گونه‌ای دیگر برای جوانانمان بیان می‌کند.
در برخی از هیئات موسیقی‌هایی نواخته می‌شود که مربوط به استان‌های دیگر و استان‌های جنوبی کشور است و این موسیقی مربوط به عزاداری در چهارمحال و بختیاری نیست که بهتر است از سنت‌ها و آداب و آیین خودمان در مراسمات استفاده شود.
فارس: در استان چند گروه تعزیه وجود دارد؟
از سال ۷۵ اداره فرهنگ و ارشاد استان از بنده دعوت کرد تا سر و سامانی به تعزیه استان بدهم و کانون تعزیه استان در همان سال تأسیس شد.
در هر شهرستان یک انجمن تعزیه زیر نظر کانون مشغول فعالیت است و هر شهر یک نفر را به عنوان رابط گروه و کانون تعزیه دارد تا مشکلات را بیان کند و آن بخش که مربوط به کانون و یا اداره ارشاد است را پیگیری کنیم.
در آن زمان تنها ۲ گروه تعزیه زیر نظر اداره ارشاد فعالیت می‌کرد و مابقی به صورت مستقل اجرا می‌کردند که با همکاری دوستان و برنامه‌ریزی که انجام شد اکنون ۱۹۰ گروه تعزیه در سطح استان فعالیت می‌کنند.
بیشترین گروه‌ها مربوط به شهرستان‌های شهرکرد، بن و سامان است که روی هم ۱۱۹ گروه تعزیه دارند.
به منظور جلوگیری از بدعت و تحریف‌ها از زمان تشکیل کانون همه جزئیات و پروتکل‌های اجرایی از جمله رعایت زمان و عدم تداخل اجرا با ساعت نماز به گروه‌های تعزیه ابلاغ شده است.
فارس: از مشکلات گروه‌های تعزیه بگویید، تعزیه‌خوان‌ها حمایت می‌شوند؟
مشکلات مالی یکی از مشکلات بزرگ گروه‌های تعزیه است. به‌طور مثال گروه‌هایی که گروه موسیقی ندارند برای تامین موسیقی هر مجلس تعزیه باید یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان پرداخت کنند که این هزینه فعالیت آن‌ها را تحت شعاع قرار می‌دهد.
تعزیه استان چهارمحال و بختیاری سرآمد گروه‌های تعزیه دیگر است و در گذشته به دنبال آن بودم که گروه تعزیه جزو چارت سازمانی ارشاد شود، مکاتباتی نیز در این راستا انجام شده اما چون گروه‌های تعزیه استان از استان‌های دیگر بیشتر بود با این درخواست موافقت نشد اما امیدواریم که روزی این درخواست به مرحله اجرا برسد.
در سفر ریاست جمهوری برای بیمه تعزیه‌خوانان مکاتباتی انجام و موافقت شد که منتظر تایید نهایی هستیم
با وجود اینکه تعداد گروه‌های تعزیه استان بالا است و در سطح کشور حرفی برای گفتن دارند اما اداره ارشاد تنها هزینه اجرای سوگواره‌ها را پرداخت می‌کند و ابزارآلات و حتی لباس‌های تعزیه توسط اعضای گروه تهیه می‌شود.
فارس: هر گروهی می‌تواند تعزیه اجرا کند یا اجرا نیاز به مجوز دارد؟
مسئول گروه تعزیه باید عضو کانون تعزیه و کارت عضویت داشته باشد و زیرمجموعه با نظر مسئول گروه انتخاب می‌شوند لذا تا گروه کارت انجمن را نداشته باشد اجازه اجرا نخواهد داشت.
کارت نیز بر اساس ضوابط و قوانین و حتی بعد از بررسی تعداد گروه‌های تعزیه روستا و شهر به اشخاص داده می‌شود زیرا که بعضاً افزایش تعداد گروه‌های تعزیه در یک روستای کوچک مشکلات دیگری را به همراه دارد.
فارس: محل ثابتی برای اجرای تعزیه در شهرکرد وجود دارد؟
چند سال پیش مکاتبات لازم برای ساخت تعزیه‌سرای استان در شهرکرد انجام شد و محلی در جنوب شهرکرد تعبیه شده طبقه زیرزمین و طبقه اول آن با نقشه تعزیه‌سرای خوانسار ساخته شده است.
البته شهرهای دیگر از جمله طاقانک تعزیه‌سراهای خاص خود را دارند.
در این محل علاوه بر اجرای تعزیه، سوگواره‌ها نیز اجرا می‌شود که تا کنون ۱۶ سوگواره عاشورایی، ۳ سوگواره علوی و چندین سوگواره فاطمی و یک همایش بزرگداشت تعزیه‌خوانان پیشکسوت برگزار شده است.
اجرای سوگواره‌ها ۲ سالی به واسطه کرونا لغو شد و امسال این برنامه در هفته سوم محرم یا هفته اول ماه صفر برگزار می‌شود.
همچنین مسابقات تعزیه‌خوانی را نیز داریم که ۱۰ گروه از میان بهترین گروه‌های تعزیه‌خوان انتخاب و اجرای آن‌ها در سطح کشوری داوری می‌شود و گروه اول تا سوم مخالف‌خوان، شهادت‌خوان، کودک‌خوان و حزین‌خوان مشخص خواهد شد.
این مسابقات سبب می‌شود که افراد بیشتر تمرین کنند و این تمرین باعث پیشرفت تعزیه می‌شود.
سال ۷۹ نظیر این مسابقه را در مشهد داشتیم که گروه تعزیه طاقانک با اجرای تعزیه امام در روز عاشورا توانست رتبه اول مسابقات را ازآن خود کند.
فارس: در استان محلی برای آموزش تعزیه وجود دارد؟
با توجه به درخواست متقاضیان کلاس‌های آموزشی در فرهنگ و ارشاد اسلامی در خصوص خواندن نسخ، نواختن شیپور و آواز و صدا با حضور چند استاد آموزش‌های لازم داده شد و ۳۵ نفر در این کلاس‌ها مدرک قبولی دریافت کردند.
فارس: استقبال از تعزیه در سال‌های اخیر چگونه است؟
این آیین از گذشتگان به ما ارث رسیده و باید بر اجرای دقیق و درست آن بیشتر اهتمام داشته باشیم.
الحمدالله مردم استقبال خوبی از تعزیه دارند و معمولاً ۳۰۰ نفر از مخاطبان ۵۰۰ نفری تعزیه را جوان تشکیل می‌دهند که با جون و دل تا پایان می‌نشینند و ما را همراهی می‌کنند.
فارس: از بزرگان و اساتید تعزیه استان نام ببرید.
«سید عبدالباقی» معروف به «حاج صولت» یکی از تعزیه‌خوان‌های بزرگ چهارمحال و بختیاری است که ۳۹ بار به کربلا سفر کرده و همراه با گروه‌های تعزیه در بین‌الحرمین تعزیه اجرا می‌کرده است.
حاج صولت معمولاً نسخ با ارزش امام، حضرت عباس علیه‌السلام و حر را می‌خواند.
ماجرای یک شمشیر خاص
روزی که حاج صولت تعزیه حضرت عباس علیه‌السلام را در مقابل حرم می‌خوانده، داخل حرم می‌رود و یک شمشیر از حرم برمی‌دارد اما خادم شمشیر را از حاج صولت می‌گیرد.
شب همان روز حضرت عباس(ع) به خواب خادم می‌رود، از او می‌پرسد چرا شمشیر را از ذاکر من گرفتی؟
فردای آن شب خادم حاج صولت و گروهش را به حرم دعوت می‌کند و شمشیر را به مردم استان چهارمحال و بختیاری هدیه می‌دهد که این شمشیر اکنون نزد نوه حاج صولت است.
شادروان حاج سید عبدالباقی صولت‌السادات دهکردی
قبل از انقلاب زمانی که اهالی شهرکرد به بلا و یا بیماری گرفتار می‌شدند آب متبرک شده به این شمشیر را می‌خوردند تا از گزند بیماری در امان باشند اما ساواک این قضیه را متوجه و مانع ادامه این فعالیت می‌شود.
فارس: به غیر از اجرای تعزیه کار دیگری در راستای تبیین شعائر دینی انجام داده‌اید؟
بله، بنده نشر جهان‌بین را نیز دارم و ۱۱ کتاب هم در حوزه تعزیه تألیف کرده‌ام.
«پارسی سرایان بام ایران»، «۱۲ بند میرزا آمل دزکی»، «قیام حسین‌ابن‌علی و فلسفه عاشورا» ، «آوای شایان»، «کلاه کوه بختیاری» و «پله پله تا آسمان» از جمله کتب چاپ شده است و ۱۱ کتاب دیگر نیز در دست چاپ دارم که افزایش هزینه این روند را کمی کند کرده است.
نوشتن کتاب ۴۰۰ صفحه‌ای«سنت تعزیه‌خوانی در چهارمحال و بختیاری» که به معرفی بزرگان و اعضای گروه‌های تعزیه استان می‌پردازد را نیز امسال شروع کردم که در مراحل آخر است.
فارس: در زندگی شخصیتان کراماتی از اهل‌بیت علیه‌السلام دیده‌اید.
۱۰ سال پیش عمل قلب باز داشتم، وضعیتم به گونه‌ای بود که پزشکان از بنده قطع امید کرده بودند و امیدی به زنده ماندنم نبود.
عملم ۸ ساعت طول کشید و ۲۴ ساعت بیهوش بودم، بعد از اینکه به هوش آمدم پرستاران با تعجب پرسیدند شما شاعرید؟ گفتند کمتر کسی با خواندن شعر به هوش آمده، شما در بیهوشی این مصرع «نازم به حسین، شهید کربلا» را می‌خواندید.
این همان غزلی بود که من قبل از عمل در بیمارستان سروده بودم، آنجا فهمیدم که امام حسین علیه‌السلام کار خودش را کرده و توسل قبل از عملم به ارباب جواب داده است.
فیلمی از شعرخوانی علی‌رحم شایان در وصف سید و سالار شهیدان:
انتهای پیام/۶۸۰۳۶
