اختصاصی تابناک باتو ــ محققان به تازگی قطعه ای از قدیمی ترین نقشه کامل ستاره ای جهان را کشف کردند. گمان می‌رود که بخشی از این نقشه که در زیر متن روی صفحه‌ای از پوست قرون وسطایی یافت شده است، کپی‌ از فهرست ستاره‌های گمشده قرن دوم قبل از میلاد باشد.

هیپارخوس، ستاره شناس یونانی، اولین تلاش شناخته شده برای ترسیم کل آسمان شب را انجام داده است. این بخشی از نقشه در زیر برگ‌های کتاب مذهبی Codex Climaci Rescriptus در صومعه سنت کاترین در شبه جزیره سینا مصر پنهان شده بود. کتاب مذهبی کدکس یک پالمپسست است، به این معنی که نوشته‌های اصلی از پوست خود تراشیده شده اند و داستان‌هایی از عهد عتیق و جدید را روایت می‌کنند. محققان تصور می‌کردند که حتی متون مسیحی قدیمی تری نیز در زیر این صفحات پنهان شده باشند، اما تصویربرداری چندطیفی چیز شگفت‌انگیزتری را نشان داد؛ در این بررسی محققان دریافتند که اعدادی، طول و عرض صورت فلکی تاج شمالی و مختصات ستارگان واقع در دورترین گوشه‌های آن را بر حسب درجه نشان می‌دهند. محققان یافته‌های خود را در ۱۸ اکتبر در مجله تاریخچه نجوم منتشر کردند.

ویکتور گیسمبرگ، محقق ارشد این مطالعه و مورخ علم در مرکز ملی تحقیقات علمی فرانسه (CNRS) در پاریس، به Nature گفت: «من از ابتدا بسیار هیجان زده بودم. بلافاصله مشخص شد که مختصات ستاره‌ها را در این نقشه یافته ایم.»، اما هیجان محققان زمانی افزایش یافت که مختصات دقیق ستارگان آن‌ها را قادر ساخت تا تاریخ ثبت مختصات را تخمین بزنند. آن‌ها دریافتند که این مختصات تقریباً ۱۲۹ سال پیش از میلاد یعنی زمانی که هیپارخوس به عنوان یک ستاره شناس حرفه‌ای مشغول به مطالعات و بررسی‌های خود بود، نوشته شده اند.

هیپارخوس (حدود ۱۹۰ قبل از میلاد تا ۱۲۰ قبل از میلاد) که از نظر تاریخی به عنوان "پدر علم نجوم" از آن یاد می‌شود، بیشتر سال‌های آخر زندگی خود را صرف مشاهدات نجومی از جزیره رودس کرد. اسناد زیادی از زندگی او باقی نمانده است، اما متون تاریخی، تعدادی از پیشرفت‌های علمی چشمگیر در زمینه ستاره شناسی همچون مدل سازی دقیق حرکات خورشید و ماه را به او نسبت می‌دهند. اختراع مقیاس روشنایی برای اندازه گیری ستارگان، توسعه مثلثات و احتمالاً اختراع اسطرلاب نیز در پی تلاش‌های او ایجاد شده بودند.

در سال ۱۳۴ پیش از میلاد، هیپارخوس چیزی شگفت‌انگیز را در آسمان شب دید؛ در تکه‌ای از فضای آسمان که قبلاً خالی بود، ستاره‌ای جدیدی به وجود آمده بود.

پلینی بزرگ، طبیعت دان مشهور و فرمانده نظامی امپراتوری روم، در کتاب خود به نام "تاریخ طبیعی" نوشت: «آیا ستارگانی که ما فکر می‌کنیم ثابت هستند نیز در حال حرکت هستند؟» در نتیجه، او کار جسورانه‌ای انجام داد. او اجرام آسمانی را با نام در فهرستی مشخص کرد و ماشینی ابداع کرد که به وسیله آن موقعیت‌های متعدد ستارگان را نشان دهد و آن‌ها را مشخص کند.»

هیپارخوس در ادامه کار پلینی، به فهرست نویسی تقریباً ۸۵۰ ستاره در سراسر آسمان شب پرداخت و به مکان و روشنایی دقیق آن‌ها اشاره کرد. هیپارخوس با مقایسه نمودارستاره‌ای کامل خود با اندازه گیری‌های بخش بخش ستارگانی که توسط اخترشناسان گذشته انجام شده بود، دریافت که ستارگان واقع در فواصل دور، ۲ درجه از موقعیت اصلی خود حرکت می‌کنند.

او دلیل تغییر موقعیت‌های ظاهری ستارگان را به درستی نتیجه‌گیری کرد؛ زمین به آرامی در حال پیشروی بود و مانند یک فرفره چرخان روی محور خود با سرعت ۱ درجه در هر ۷۲ سال می‌لغزد.

محققان ۴۲ عکس از هر یک از ۹ صفحه کشف شده را در طیف وسیعی از طول موج‌ها، قبل از بررسی عکس‌ها با الگوریتم‌های رایانه‌ای، تهیه کردند. سپس، پس از خواندن مختصات از این نمودار، محققان از همان ایده تقدم سیاره زمین که از نمودار بیرون آمده بود برای بررسی ستارگان استفاده کردند. با معکوس کردن زمان، آن‌ها ستارگان تاج بورئالیس را به سالی بر گردانند که نور‌ها در آسمان دقیقاً در نقطه‌ای که نوشته‌های پنهان توضیح داده بود، به درستی موقعیت یابی شدند.

تاریخ ثبت اولیه ستارگان در سال ۱۲۹ قبل از میلاد بود؛ بعد از آن محققان باید زمان نگارش را پیدا می‌کردند. محققان با تاریخ گذاری این ۹ برگ بر اساس دیرینه نگاری، تاریخ نوشتن این متون را حدود قرن پنجم یا ششم تخمین زدند.

محققان با مقایسه آسمان شب آن‌ها با یک نسخه خطی لاتین قرون وسطایی جداگانه به نام Aratus Latinus، که مدت‌ها تصور می‌شد حاوی نسخه‌ای از فهرست اصلی هیپارخوس است، تأیید کردند که مختصات نسخه خطی آراتوس برای صورت‌های فلکی دراکو، دب اکبر و خرس کوچک نیز وجود دارد. این نسخه خطی که در ۱۲۹ سال پیش از میلاد نوشته شده بود، شواهد غیرمستقیم قانع‌کننده‌ای ارائه کرد که نشان می‌دهد نقشه آراتوس از همان منبع نسخه خطی منشا گرفته است.

برای ادامه تحقیقات، محققان امیدوارند تکنیک‌های تصویربرداری خود را بهبود بخشند و تعداد بیشتری از کتاب مذهبی کدکس را اسکن کنند. اکثر ۱۴۶ برگه نسخه خطی در حال حاضر متعلق به میلیاردر آمریکایی و بنیانگذار لابی هابی استیو گرین است و در موزه انجیل وی در واشنگتن دی سی به نمایش گذاشته شده است. در سال ۲۰۲۱، هابی لابی مجبور شد ۱۷۰۰۰ مصنوعات قاچاق را که در اصل در جریان جنگ‌های عراق غارت شده بود، به مقامات فدرال تسلیم کند.

به غیر از کتاب مذهبی کدکس، محققان فکر می‌کنند صفحات دیگری از فهرست ستاره‌ها ممکن است در داخل بیش از ۱۶۰ پالمپسست در صومعه سنت کاترین پنهان شده باشد. تلاش‌های گذشته منجر به کشف متون پزشکی یونانی ناشناخته دیگری شده است، که شامل دستورالعمل‌های جراحی، دستور العمل‌های دارو‌ها و راهنما‌های گیاهان دارویی است.