مشگین شهر یکی از شهرستان ها با قدمت چند هزار ساله ایران است

معرفی کامل مشگین شهر/شهر شگفتی‌های ایران 

معرفی مشگین شهر

شهرستان مشگین شهر یکی از شهرستان های استان اردبیل می باشد. این شهرستان در شمال غرب ایران و در 839 کیلومتری تهران قرار دارد.

آب هوای منطقه ی مشگین شهر، به دلیل وجود کوه های سربه فلک کشیده کوهستانی است. طبق تقسیمات کوسن، مشگین شهر دارای چهار اقلیم مدیترانه ای معتدل، استپی سرد، کوهستانی سرد و مدیترانه ای گرم و خشک است. به طور میانگین سالانه حدود 300 میلی متر بارش های جوی در این منطقه رخ می دهد.

علاوه براین، سومین کوه بلند ایران با نام کوه سبلان در 25 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان مشگین شهر واقع است. ارتفاع کوه مذکور، معادل 4811 متر از سطح آب های آزاد است که بلند ترین نقطه ی شهرستان محسوب می شود.

اهالی مشگین شهر مردمانی ایرانی تبار و آذربایجانی هستند که با زبان ترکی آذربایجانی سخن می گویند. براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال 1395، جمعیت مشگین شهر معادل 74,109 نفر است.

در سال 1327، مشگین شهر از اردبیل جدا شد و به شهرستان مبدل گشت. این شهرستان دارای پنج بخش شامل بخش مرکزی مشگین شهر، ارشق، مشگین شرقی، مرادلو و قصابه می باشد.

موقعیت جغرافیایی مشکین شهر شمال غربی و در فاصله 839 کیلومتری تهران می باشد

تاریخچه مشگین شهر

شواهد حاکی از آن دارد که در زمان های قدیم شهرستان مشگین شهر پناهگاهی امن برای مجاهدان بوده است. همچنین، اهالی آن منطقه مشگین شهر را با نام خیاو می شناختند.

تاریخ سرگذشت شهرستان مشگین شهر براساس یافته های باستان شناسی از منطقه ی شهریئری و خرم آباد، به دوران عصر آهن یعنی حدود 8000 سال قبل از میلاد باز می گردد.

یکی از آثار برجای مانده از تاریخ ایران، سنگ نوشته ای مربوط به حکومت ساسانی در دوره ی شاهنشاهی شاپور دوم می باشد. محتوای این سنگ نوشته درباره ی تاریخ دستور و بنای کهنه قلعه است که به دستور نرسه هرمزد(حاکم وقت) بر روی تخته سنگی حکاکی شده است.

سنگ نوشته ی مشگین شهر در داخل باغ نوروز قرار دارد. باغ نوروز در دره ی نوروز یاماجی، در 150 متری غرب کهنه قلعه در کمرکش است.

در قدیم الایام مشگین شهر را خیاو به معنای مشک آب می نامیدند

خباثت و زورگویی ها در طی ادوار مختلف به اهالی مشگین شهر به طور گسترده ای وجود داشت. به گونه ای که در دوره ی صفویه، یکی از اولاد شیخ صفی حاکم مشگین شهر به نام شیخ حیدر توسط شیروان شاه در دره ای به قتل رسید.

بالاخره روز موعود فرارسید و حاکمی به نام حسنعلی خان در دوره ی ناصرالدین شاه قاجار به این خباثت ها خاتمه داد. در واقع، حسنعلی خان و دولت روسیه تزاری در روسیه، مبارزات مردمی در راه مشروطه و چپاول های طایفه ی شاهسون را به صلاح خود نمی دیدند؛ لذا چهار لشکر روسی را به خیاو فرستادند و ژنرال مدداوف و دالماچوف برای تقسیم دارایی طوایف شاهسون مامور دستگیری شاهسون ها شدند.

در طی این واقعه، تمامی دارایی شاهسون ها تقسیم گشت. ایلات این سال را مبدا و ماخذ تاریخی قرار می دهند و در میان چادرنشینان به سال تقسیم یا بولگی ایلی شهرت دارد.

رخداد های تاریخی مهمی از قبیل پیروزی مشروطه خواهان، سرکوب آشوب گران در دوره ی حکومت رضا خان، تولد بابک خرمدین، اسکان عشایر، قحطی و خشکسالی در سال های 1327 شمسی در شهرستان خیاو به وقوع پیوستند.

ملا امام وردی، روحانی مبارز با حکومت مشروطه در ایران است که در اردبیل اعدام شد. وی نقش موثری برای به نتیجه رسیدن نهضت قیام مشروطه داشت و از هجوم و غارت طایفه های یاغی عشایر شاهسون از شهرهای اطراف جلوگیری کرد.

این روحانی مبارز با سران مشروطه اردبیل ارتباط داشت. به دستور حاکم امیرمعزز، شبانه در مسیر بازگشت از جلسه بزرگان مشروطه دستگیر شد. ملا امام وردی با تحمل رنج و شکنجه های فراوان در نهایت در پشت نارین قلعه اعدام گشت.

شاهسون ها ایلی از آذربایجانی ها هستند که در شمال غربی ایران مستقر هستند

وجه تسمیه مشگین شهر

در سال 1316 هجری شمسی در طی حکومت رضاشاه، حاکمی محلی به نام میرزاخان دستور به تغییر نام شهرستان خیاو به مشگین شهر داد.

اصطلاح «خیاو که نوعی اسم پهلوی پارتی» متشکل از «خی» در معنی مشک و کیسه چرم برای حمل آب و «آو» به معنی آب می باشد. 

انتخاب اسم خیاو برای شهرستان واقع در اردبیل مناسب نیست زیرا در جنوب این شهر کوهی به نام سبلان قرار دارد. کوه سبلان باعث ریزآبه در تمامی فصول به سمت خیاو شده است.

در دوره های تاریخ اسلام، شهر خیاو «میمند» نام داشته است. همچنین در عهد سلجوقی و اتبکان آذربایجانی آن را «وراوی» نام گذاری کرده بودند.

در سال 1064 میلادی، دومین پادشاه حکومت سلجوقی به نام آلپ ارسلان به گرجستان حمله کرد. در پی این واقعه، بسیاری از امرای گرجی اسیر سلوجقیان شدند و با غلبه زور، مسلمان شدند. یکی از این امرای گرجی پیشکین بود که سلطان آلپ ارسلان مشکین شهر را به او بخشید. لذا در عهد سلجوقی مشگین شهر را با نام پیشگین تلفظ می کردند.

کوه سبلان در فاصله 25 کیلومتری مشگین شهر قرار دارد

مکان های گردشگری در مشگین شهر

موقعیت طبیعی بسیار خوب مشگین شهر موجب شکل گیری مکان های گردشگری متعددی در این منطقه شده است.

مناطق طبیعی از قبیل پارک جنگلی، هوشنگ میدانی، آبشار گورگور خیاوچای، محوطه ایلانلی داغ، منطقه گردشگری کپز، زیستگاه‌های قاراگول- حاتم مشه سی، موئیل، آیقار، قره سو،دره شیروان و آبشار شیروان دره در مشگین شهر وجود دارند.

علاوه بر موارد مذکور کاروانسرای قانلی بولاغ، کهنه قلعه، پارک جنگلی، پل معلق، مقبره شیخ حیدر و دژ قهقهه از جمله مکان های گردشگری مشگین شهر هستند.

در ادامه مطلب چهار مورد از مکان های گردشگری مشهور مشگین شهر را بیان می کنیم.

کهنه قلعه عمارتی معروف در مشگین شهر

یکی از جاذبه های تاریخی مشگین شهر، کهنه قلعه است. قدمت عمارت کهنه قلعه به دوره ی ساسانیان باز می گردد. این بنای تاریخی با مساحتی معادل 15 هزار متر مربع، با ارتفاع 50 متری بر فراز تپه ای طبیعی قرار دارد.

کهنه قلعه شامل 6 برجک با دیواره های خشتی و حجره هایی مجزا می باشد. به نظر می رسد سازندگان قلعه آخوری برای سکونت سرباز و اسب او طراحی کرده اند.

در فاصله ی 150 متری کهنه قلعه، در دره ی رودخانه خیاو چای سنگ نبشته ای قرار دارد که به فرمان نرسه هرمزد با خط پهلوی ساسانی حک شده است. متن کتیبه بیانگر تاریخ ساخت کهنه قلعه و باعث و بانی آن دارد. علاوه براین، نصایحی برای بزرگان و فرمانروایان دارد.

کتیبه ی ساسانی در دو ستون شامل 6 سطر در سمت راست و 15 سطر در سمت چپ است. در قسمت بالایی علائمی به شکل دو زاویه حاد که هر زاویه بر راس خود عمود است، جلوه نمایی می کند.

متن این کتبه بر اثر کاوش های متعدد از بین رفته است. با این وجود ترجمه آن به شرح زیر است:

" در ماه مهر در سال 27 شاهپور شاه شاهان. آنکه بود پسر اورمزد شاه. آنگاه من نرسه هرمزد.من گفتم که این دژ فرخ دخوخلی آنکه من ساختم، به نام آنکه یزدان دانستم و قلعه را شاهان شاه به 6 سال به فرجام کردم. هرکه پس از من راد مرد باشد، اگر این دژ را پسندد از من بر روان او آفرین باد. هرکه نیز نپسندد یک دژ دیگر بنا کند که از این بهتر باشد."

تصویری از کهنه قلعه معروف در مشگین شهر اردبیل

دژ قهقهه مشگین شهر

قلعه قهقهه یا قاه قاه قالاسی از نظر لغوی به معنی آواز کبک و خنده بلند است. قدمت این دژ به دوره ی بابک صفوی باز می گردد که از آن به عنوان محلی برای خزانه سلطنتی استفاده می کردند.

دژ قهقهه میان روستای کنچوبه و قره آغاج واقع است و با مشگین شهر حدود 85 کیلومتر فاصله دارد.

شواهد حاکی از آن دارد که این دژ مکانی برای نگهبانان بوده است. زیرا در اطراف قلعه دره هایی وجود دارد که با مصالح گچ، آهک و آجر بنا شده است.

این دژ مکانی برای زندانی کردن افراد سیاسی از قبیل شاه اسماعیل دوم یا اسماعیل میرزا فرزند شاه تهماسب اول صفوی، سام میرزا فرزند شاه اسماعیل یکم، امیرخان موصلوی ترکمان حاکم تبریز و احمد گیلانی مورد استفاده قرار می گرفته است.

در 7 مهر 1381، دژقهقهه تحت شماره ی 6192 در فهرست آثار ملی ثبت گردید.

کاروانسرای قانلی بولاغ

کاروانسرای قانلی بولاغ در قسمت شرقی شهرستان مشگین شهر با مساحتی معادل 10245 متر مربع واقع است.

بنای کاروانسرای قانلی بولاغ در دوره ی شاه عباس صفوی به عنوان پناهگاهی چهار ایوانی ساخته شده است. 

ساختمان داخلی کاروانسرا به شکل مستطیل است و با طاق های رومی به شکل گهواره پوشیده شده است. علاوه براین در اطراف حیاط 24 اتاق برای استراحت مسافران در نظر گرفته شده است. فضای داخل اتاق ها بسیار کوچک طراحی شده بنابراین درفصل زمستان به راحتی گرم می شود.

قلعه دیو در مشگین شهر

در قسمت شمال شرقی مشگین شهر، در دامنه ی کوه سبلانی قلعه ای به نام قلعه دیو یا دیوقالاسی قرار دارد. موقعیت قرارگیری این قلعه به گونه ای است که به مناطق پیرامون قلعه اشراف کامل دارد. 

سبک معماری مورد استفاده در بنای قلعه دیو براساس قلعه های اوراتوها می باشد. در سبک اوراتو بناهایی با استفاده از سنگ های عظیم و بدون بهره گیری از ملات ساخته می شده است. قلعه دیو به شماره ی 630 در لیست آثار ملی قرار دارد.

اگر وارد قلعه دیو مشگین شهر شوید ، به مناطق اطراف خود اشراف کامل خواهید داشت

امرار معاش در مشگین شهر

شهرستان مشگین شهر جزو شهرستان های ایرانی است که رزق . روزی اهالی آن به وسیله ی دامداری، زراعت و باغداری تامین می شود.

به طور کلی سالانه حدود 400 هزار تن  محصولات باغی به دست اهالی این شهرستان کشت می شود. محصولات شلیل، هلو، خربزه ، گیلاس، خیار، هندوانه، گلابی، آلبالو،آلو، سیر، کدوتنبل، گندم و جو از نمونه های متعدد محصولات باغداری مگشین شهر می باشد.

این شهرستان یکی از تولید کنندگان مرغوب انگورمخصوصا انگور زرد در سطح ایران و خاورمیانه است. از تاکستان های مهم انگور می توان به تاکستان های لحاق، فخرآباد، لاهرود، ارجق و نقدی اشاره کرد.

علاوه بر انگور، سیب نیز یکی از محصولات باغی مشین شهر می باشد که به شهرت فراوانی رسیده است. باغ های متعددی برای بهره برداری سیب در نظر گرفته شده است. برای مثال می توان باغ های روستای دستگیر، بارزیل، حاجیلو، آق درق، عربلو و تبنق را نام برد.

در اطراف رودخانه قره سو به ویژه روستای کوجنق، شالیزارهایی وجود دارد که برنج در آن کشت می گردد. بانوان مشگین شهر با هنرهای دستی قالی بافی، جاجیم و گلیم بافی به مردان خود در تامین هزینه های زندگی کمک می کنند. 

در بهمن سال 1399، چهار اثر طبیعی از قبیل منطقه فسیلی دره تنگ و سه درخت کهنسال گردو، در روستای گردشگری اونار واقع در شهرستان مشگین شهر در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.

مشگین شهر تاکستان های معروفی مانند لحاق و فخر آباد دارد

معروف ترین سوغاتی مشگین شهر

عده ای از اهالی مشگین شهر در دامنه ی کوه های سبلان به زنبورداری می پردازند. عسل سبلان، به معروف ترین سوغاتی مشگین شهر شناخته شده است که از گرده های بیش از 40 گل و گیاه مختلف تولید می شود.

علاوه بر عسل سبلان، صنایع دستی بومی از جمله نمد مالی، گلیم عنبران، سفال و سرامیک سنتی،ملیله کاری، چرم، ساز سنتی، معرق و مرصع چوب(خلخال)، آبگینه، لبنیات و گیاهان دارویی سوغات های مشگین شهر محسوب می شوند.

گردآوری : بخش گردشگری بیتوته