به ایلامی زیگورات دوراونتاش (Untash Dūr Ziggurat (یا با نام امروزی چغازنبیل نیایشگاهی باستانی و ۴۰۰۰ ساله است که توسط ایلامی‌ها و در حدود ۱۲۵۰ پیش از میلاد ساخته شده است. چغازنبیل بخش به جا مانده از شهر دوراونتاش است و در استان خوزستان قرار دارد.

 

این سازه در سال ۱۹۷۹ میلادی اولین اثر تاریخی از ایران بود که در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفت. جامعه بین المللی برای آن ارزش استثنایی و جهانی قائل است. خاورشناسان چغازنبیل را نخستین ساختمان مذهبی ایران می دانند. این سازه در ۴۰ کیلومتری جنوب شرقی شهر باستانی شوش و ۳۵ کیلومتری غرب شهر باستانی شوشتر واقع است، اما به دلیل واقع شدن در غرب رودخانه دز، مرز این دو شهرستان، در تقسیمات کشوری جزء شهرستان شوش محسوب می گردد.

 

ساکنان محلی به تپه‌های غیرطبیعی، «چغا» می گویند و زنبیل نیز به معنی سبد می باشد و، چون این محل تا قبل از حفاری به شکل سبد وارونه بوده، به آن چغازنبیل می گفتند. واژه چغازنبیل در زبان لری به معنی "تپه سبدی" است زیگورات Zigurat، در زبان سومری به معنی معبد چند طبقه و پله‌ای شکل می باشد.. این نیایشگاه توسط اونتاش ناپیریش (حدود ۱۲۵۰ پ. م)، پادشاه بزرگ ایلام باستان، و برای ستایش ایزد اینشوشیناک، الهه نگهبان شوش شهر باستانی، ساخته شدهاست؛ و در حمله سپاه آشور بانیپال به همراه تمدن ایلامی ویران گردید.

 

در سال ۱۸۹۰ میلادی زمین شناس سرشناس ژاک دو مورگان گزارش میدهد که در ناحیه چغازنبیل معادن نفت وجود دارد. گویا شرکت نفت ایران در پی همین گزارش بود که پایه گذاری شد. این بنا نخستین بار توسط براون Boraven کارشناس نیوزلندی شرکت نفت ایران و انگلیس در سال ۱۹۳۶ میلادی کشف گردید و طی سال‌های ۱۹۵۳ تا ۱۹۶۳ میلادی توسط رومن گیرشمن حفاری گردید. پس از گذشت پنجاه سال مهندسانی که سرگرم فعالیت‌های نفتی در چغازنبیل بودند آجری را یافتند که روی آن نوشته‌هایی بود. آجر را برای باستان شناسانی که در شوش کاوش می کردند فرستادند و پس از آن یک زنجیره کاوش‌هایی در چغازنبیل صورت گرفت که به کشف معبد چغازنبیل و آثار مهم دیگری انجامید.

 

بلندی آغازین زیگورات ۵۲ متر و ۵ طبقه بوده است. امروزه ارتفاع آن ۲۵ متر و تنها ۲ طبقه و نیم از آن باقی مانده است. زیر بنای چغازنبیل یک مربع ۲۰/۱۰۵ × ۲۰/۱۰۵ متر است، یعنی دو برابر یک زمین فوتبال.

 

 

برخلاف احداث زیگورات‌های بین النهرینی که طبقات آن‌ها بر روی یکدیگر قرار می گیرند، تمامی طبقات پنجگانه زیگورات چغازنبیل، به موازات یکدیگر و از سطح زمین احداث شدهاند. به جز طبقات اول و پنجم که توخالی بوده و دارای الحاقاتی به شکل اتاق، بوده اند، بقیه طبقات توپر بوده که با خشت پر شده اند. بافت داخلی دیوار‌ها از خشت و نمای بیرونی با آجر ساخته شدهاست. برخی از آجر‌های بکار رفته در زیگورات، لعاب دار بوده و برخی دیگر دارای تزئیناتی به شکل گل میخ می باشند که در نوع خود از زمره قدیمی ترین کاشی‌های جهان به شمار می روند.

 

دور تا دور زیگورات، آجر‌هایی به خط میخی ایلامی به چشم می خورد که خطوط نوشته شده، نام سازنده بنا و هدف از ساخت آن را نشان می دهد. در جبهه‌های شمال غرب و جنوب غربی، دو سکوی مدور دیده می شود که نظرات مختلفی از جمله سکوی قربانگاه، محل نصب مجسمه، ساعت خورشیدی، محل پیشگویی و ستاره شناسی، درباره وجود آن‌ها ابراز شدهاست. تصفیهخانه آب چغازنبیل، واقع در جبهه غربی معبد اصلی قرار دارد. این تصفیه خانه با بهره گیری از ظروف مرتبط ساخته شده و از این بابت قدیمیترین تصفیه خانه دنیا محسوب می شود. رومن گیرشمن، حفار چغازنبیل، اعتقاد دارد که آب مورد مصرف تصفیه خانه از فاصله ۴۵ کیلومتری و توسط کانالی از رودخانه کرخه تأمین می شده است.. معبد چغازنبیل و شهر بزرگ آن (دوراونتاش) همانند بسیاری دیگر از شهر‌های ایلام، در سال ۶۴۵ ق. م توسط آشوری به سرکردگی (آشوربانیپال) ویران گردید.

 

در محوطه اصلی چغازنبیل سه بنای آجری وجود دارد که به شکل دایره‌ای ساخته شده اند و اطلاعات بدست آمده گویای این است که آن‌ها چیزی شبیه به ساعت آفتابی هستند. از این سه بنا تنها یکی از آن‌ها تا حدودی سالم مانده است. در بعضی کاوش‌ها ذکر شده که این بنا‌ها پایه‌ای برای مجسمه‌ها بوده اند که در چهار طرف چغازنبیل وجود داشته اند، اما با کمی دقت می‌توان فهمید که از آن‌ها برای تشخیص زمان استفاده می‌شده است. این بنا‌ها در کنار یکدیگر مجموعه واحدی را تشکیل می‌دادند، در واقع یک رصد خانه یا تقویم آفتابی برای حساب سال و سالشماری و استخراج تقویم و یا تشخیص روز‌های اول و میانی هر فصل سال یا اعتدالین بهاری و پاییزی و همچنین تعیین انقلاب‌های پاییزی و زمستانی بوده است.

 

تغییرات بین زاویه‌های آفتاب سنج‌ها با تغییرات زاویه طلوع خورشید در آغاز هر یک از فصل‌های سال برابر است. در واقع آفتاب سنج‌ها کاربردی برای تشخیص سایه‌ها در هنگام طلوع و غروب خورشید داشته اند. آجر‌های استفاده شده برای ساختن این آفتاب سنج‌ها نیز اختصاصا برای همین کاربرد ساخته و قالب ریزی شده اند و دارای شکل هشت ضلعی می‌باشند. در جریان جستجو‌ها باستان شناسان موفق شده اند سنگ نگاره‌ای را پیدا کنند که به دوره عیلام برمی گردد و مربوط به اونتاش ناپیریشا بوده است.

 

روی این سنگ نگاره هم تصویر جالبی قرار دارد، تصویری از یک زن با دم ماهی که مار‌هایی را در دست گرفته است. این اثر تاریخی و یادگار ارزشمند از فرهنگ و تاریخ ایران که نشان دهنده‌ی تمدن چندین هزار ساله‌ی ایران است، مثل خیلی از آثار تاریخی دیگر در ایران نگهداری نمی‌شود و در موزه‌ی لوور فرانسه است.

 

بهتر است در فصول بهار و پاییز به اینجا سفر کنید.