به گزارش خبرگزاری فارس از کاشان، حماسه کربلا، از روشن‌ترین وقایع جاودانه تاریخ بشریت است که هنوز روایت با عزت و عظمت این واقعه بزرگ پس از گذشت ۱۴ قرن شور و شعور حسینی را در دل‌های عاشق جاری و قلب‌ها را به وسعت کربلا متحول می‌کند.
این شور و شعور و بصیرت حسینی در مناطق مختلف کشور به شکل آیین‌های مختلفی برگزار می‌شود که یکی از آنها در شمالی‌ترین نقطه استان اصفهان و در شهر تاریخی نوش‌آباد، سقاخوانی، سبکی دیگر از عزاداری است که در یک قرن گذشته برای خبر دادن از ماه محرم و حرکت قافله حسینی برگزار می‌شود.
سابقه مراسم تعزیه‌خوانی و آیین سنتی مذهبی عزاداری اباعبدالله الحسین(ع) با توجه به بنای تکایا و حسینیه‌های شهر به جا مانده از دوره صفوی و قاجار در نوش‌آباد؛ شهر آیین‌های عاشورایی به قرن‌های گذشته برمی‌گردد.
مردمان نیک نهاد، ولایت‌مدار و شهیدپرور شهر نوش‌آباد سنت دیرینه و بیش از صدها سالهٔ سقاخوانی را از شامگاه روز عید غدیر بعد از نماز مغرب وعشاء در حسینیه‌ها و منازل محلات این شهر آغاز می‌کنند.
همزمان با این مراسم جوانان ولایی سیاه پوش کردن شهر و برافراشتن پرچم‌های سبز، قرمز و سیاه در تکایا و حسینیه‌ها،کوچه‌ها، خیابان‌ها و کوی و برزن حتی تک تک منازل شهروندان نوش‌آبادی در تمام محلات را انجام می‌دهند و به استقبال محرم می‌روند.
آیین سقّایی از با وقارترین آیین‌های عزاداری محرم
سید جلال جلیلی، فعال فرهنگی اجتماعی شهر نوش‌آباد، با تاکید بر اینکه آیین سقّایی از با وقارترین آیین‌های عزاداری محرم است گفت: این آیین در شهرهای مختلف ایران رواج دارد و هیأت‌های مختلف سقّایی در شهرهای نوش‌آباد، همدان، کاشان، تهران، تبریز، قم، یزد، اراک، کرمان، آران و بیدگل، نیاسر و حتی شهرهای عتبات عالیات در عراق به شکلی باشکوه این آیین را برگزار می‌کنند.
وی آیین‌های عزاداری، سبک و شیوه سقایی شهروندان نوش‌آبادی را بنابر گفته پژوهشگران باشکوه‌ترین نوع آیین سقایی ایران دانست و گفت: آیین شورانگیز، موسیقیایی، باشکوه و سنگین سقایی دارای زیبایی، متانت و سبک بسیار تأثیرگذاری است.
این فعال فرهنگی، جلوه‌گری خاص بیشتر اشعار به کار رفته در نوحه‌ها و محتوای مفاهیم قرآنی و عرفانی سقایی را در کنار لحن آهنگین خوانندگان یادآور شد و اضافه کرد: لطایف ذوقی و حقایق تاریخی و باورهای اسطوره‌ای در اشعار سقّایی، آن را از سطح شعر عامیانه بالاتر آورده است.
سقایی و مقام‌های موسیقی سنتی
این روزنامه‌نگار و خبرنگار فعال با بیان اینکه سقّایی ذکر مصائب وارده بر عترت رسول خدا به ویژه امام حسین (ع) و یارانش به صورت نوحه سرایی دسته جمعی و هماهنگ بدون سینه‌زنی و زنجیرزنی و سنج و طبل زنی است تصریح کرد: ذکرها به صورت شعر و در قالب نوحه‌های حزین و سنگین بر گرفته از مقام‌های موسیقی سنتی ایرانی و اغلب در مقام‌های موسیقی سنتی و عامیانهٔ ایرانی از جمله شور، دشتی، ابوعطا، همایون، شوشتری و افشاری خوانده می‌شود.
جلیلی اظهارداشت: وجود آیین‌ها و سنت‌های متعدد در منطقه کاشان حامل هزاران سال فرهنگ و معنویت مردمان ایران زمین و عناصر هویت بخش معنوی این منطقه است.
وی با اشاره به اینکه سقاخوانان نوش‌آبادی در حسینیه یا محل سقاخوانی به شکل چهار حلقه جدا از هم می‌نشینند خاطرنشان کرد: به این ترتیب به دو دسته و هر دسته به یک گروه اصلی به عنوان نقیب یا استاد و یک گروه سایر عزاداران و به اصطلاح شاگردان تقسیم می‌شوند.
به گفته این فعال فرهنگی، دو گروه نقیب، قطعات اصلی شعر را خوانده و دو گروه شاگرد که معمولاً تعدادشان از گروه اصلی بیشتر است بندهای قطعات در قالب ترجیع و یا ترکیب بند و یا یک مصرع از هر بیت را، پاسخ می‌گویند.
جلیلی که در کسوت معلمی در آموزش و پرورش خدمت می‌کند یادآورشد: مرکز پژوهشی کاشان‌شناسی دانشگاه کاشان با همکاری دیگر اداره‌های مسؤول از جمله اداره‌ها و پایگاه‌های میراث فرهنگی شهرستان‌های کاشان، آران و بیدگل و نطنز توانست با شناسایی و مستندسازی این آیین‌ها، آیین میراث معنوی کتل و سقایی نوش‌آباد را ۱۳ مهر سال ۹۶ در فهرست میراث معنوی کشور ثبت کند.
سقاخوانی شبیه نوعی از شروه‌خوانی
یکی از پیشکسوتان سقاخوانی نوش‌آباد با اشاره به اینکه این آیین از مشهد الگو برداری شده است گفت: سقاخوانی نوش‌آباد شبیه نوعی از شروه‌خوانی ساکنان مناطق جنوب ایران با بیش از یک قرن قدمت است که نسل به نسل و سینه به سینه همچون میراثی گران‌بها در این شهر ولایت‌مدار و مذهبی حفظ شده است.
حاج احمد ساجدی افزود: سقاخوانان در سه دسته استاد، شاگرد و جوانان به صورت حلقه‌های عزا دور هم می‌نشینند و به شیوه‌ای خاص اشعاری را در مدح و منقبت کاروان حسینی می‌خوانند که منزل به منزل حرکت قافله سالار عاشقان را برای شنوندگان تصویر می‌کند.
این شاعر آیینی با بیان اینکه در مناطقی از کاشان افرادی در مراسم سید و سالار شهیدان، مشک یا کوزه آب بر دوش گرفته و در میان جمعیت با خواندن اشعاری به ذکر مظلومیت حضرت ابا عبدالله الحسین (ع) می‌پردازند تصریح کرد: اما سقاخوانی نوش‌آباد، سبک خاصی از عزاداری است.
پیشگامان سقایی در نوش‌آباد
ساجدی با بیان اینکه اطلاع دقیقی از ورود این سبک عزاداری به نوش‌آباد ندارد، افزود: در سابقه بیش از ۸۰ ساله سقاخوانی، مرحوم سید مسلم سادات الحسینی، مرحوم عباسقلی چاوشیان و مرحوم محمد ارفع تبار پسر باباحسین از جمله پیشکسوتان سقاخوانی بودند که با اشعار وصاف بیدگلی، سقاخوانی می‌کردند.
وی خاطرنشان کرد: آقا مصطفی، سید شکرالله و سید محمد امیر علی اکبری پسران ملأ سکینه نوش‌آبادی (بانوی معلم و مربی قرآن) نیز از پیشکسوتان این آیین بودند.
این شاعر آیینی گفت: با افزایش جمعیت شهر، هیأت‌های دیگری نیز راه اندازی شد و تا جایی که به خاطر دارم، مرحوم نعمت‌الله ترابی و برادرش مرحوم رحمت الله، برای هیأت ابوالفضلی، سقاخوانی می‌کردند و مرحوم جعفرقلی اشرفی نیز برای هیات علی‌اکبری سقاخوانی می‌کرد.
اشعار زیبا، جانسوز و تاثیرگذار سقایی
یکی دیگر از پیشکسوتان سقاخوانی نوش‌آباد سقاخوانی را روایتگر تاریخ کربلا برای شنونده دانست و گفت: پیش از ساخت حسینیه سقاخوانی به دعوت اهل محل در منازل آنها برگزار می‌شد.
علی چاووشیان افزود: زنده‌یاد میرزا حسن و میرزا حسین کبریایی و آقا جواد هاشمی، نسخه‌های خطی از اشعار صغیر اصفهانی، خباز کاشانی و شرمی کاشانی را می‌خواندند.
وی با اشاره به مناسک خاص محرم در نوش‌آباد افزود: سقاخوانان پس از ۱۰ شب سقاخوانی در حسینیه، در آخرین شب از ماه ذی‌حجه در کوچه‌ها و خیابان می‌گردند و خبر رسیدن محرم را به همگان اعلام می‌کنند.
چاووشیان درباره اشعار سقایی در وصف و بیان علت حج نیمه تمام سیدالشهدا این اشعار را خواند:
«از حریم کعبه عزم کربلا دارد، حسین /عزم جانبازی به راه کبریا دارد، حسین
تا نیابد از جفا بر بست یزدانی گزند/انصراف از حج خود، خون خدا دارد حسین"
وی این بیت «زِ هرسو نوحه و بانگ فغان می‌آید، گوییا محرم شده/نوای یاحسین برگوش جان می‌آید، گویا محرم شده" را نیز در مورد آغاز محرم اشاره و اضافه کرد: سقاخوانی مردم نوش‌آباد، در صبح تاسوعا نیز آداب خاصی دارد به طوری که سقاخوانان در کوچه‌ها می‌گردند و برای درگذشتگان از محرم سال قبل تا محرم سال بعد طلب فاتحه می‌کنند و خانواده اموات نیز به یادبود، پرچمی را به هیات هدیه می‌کنند.
این سقاخوان نوش‌آبادی، اجرای سقاخوانی فقط توسط سادات محله از جمله خاندان سادات الحسینی و حسینی را در روز عاشورا یادآورشد و گفت: سادات هیأت حسینی، در این روز با شال‌های سبز بر گردن پیشاپیش هیأت سینه‌زنی و پشت تابوت نمادین شبیه کشته سیدالشهدا حرکت می‌کنند و اشعار این روز که حامل پیام قیام حسینی است، قرائت می‌کنند:
«آن عاشقی که جان داد، تا زنده دین بماند
جسمش به خاک و خون خفت، در کربلا، حسین است
آنکس که با قیامش از مکتب شهادت
درس جهاد و نهضت، داده به ما حسین است
آزاده مرد باشید گرحق نمی‌پرستید
آن رهبری که فرمود، این نکته را حسین است».
سقاخوانی چاووش عزای محرم
سید امیر سادات الحسینی فرزند سید حسین و نوه مرحوم سید مسلم سادات الحسینی از پیشکسوتان سقاخوان که ۶۰ سال است در این آیین حضور دارد گفت: ۱۰ ساله بوده که همراه پدرش در این آیین شرکت می‌کرده است.
وی با اشاره به اینکه ابتدا سقاخوانی در منازل بانیان نوش‌آبادی اجرا می‌شده است گفت: هیأت سقاخوان در واقع چاووش عزای امام حسین (ع) است که ورود محرم را خبر می‌دهد.
به گفته سادات‌الحسینی، اشعار و نوحه‌های اصیل، معنادار و پرمحتوای بیش از یکصد ساله سقایی مربوط به چند شاعر از جمله غلامحسین نوایی (این شاعر بیش از یکصد سال است که به رحمت خدا رفته است) از کاشان است.
این سقاخوان نوش‌آبادی، نوحه‌های بسیار خوب شاعران دیگر کاشانی از جمله فراهی، شرمی، خبّاز را یادآورشد و گفت: هر جا بدنبال اشعار و نوحه‌های سقایی بودم مربوط به شاعران کاشانی یافتم.
خاندان سادات الحسینی از پیشکسوتان و نقیب سقاخوانان
سادات‌الحسینی با اشاره به اینکه پدربزرگش سید مسلم سادات الحسینی از پیشکسوتان و نقیب (پیشخوان، کسیکه سبک می‌دهد) سقاخوانان بوده است تصریح کرد: در زمان‌های قدیم که سقاخوانان می‌خواستند سقایی بخوانند از صبح آن روز یک نفر با چهارپا عازم کاشان می‌شد و ۲ نوحه را از شاعران می‌گرفت تا به جلسه سقایی برای شب برساند.
وی با بیان اینکه با فوت شاعران احتمال از بین رفتن نوحه‌ها و اشعار اصلی وجود داشت برای حفظ اشعار و نوحه‌های قدیمی تصمیم به جمع‌آوری و نگهداری آن کرده است، افزود: ۲۰۰ نوحه از اشعار باقی‌مانده از سید جواد هاشمی و میرزا حسن کبریایی ۲ نفر از نوحه‌خوانان را برای آیندگان نگه‌داشته است که نوحه‌های بسیار زیبا و پرمحتوایی است.
به گفته این سقاخوان، هر یک از این نوحه‌ها سبک خاص خود در دستگاه موسیقی را دارد که باید با همان دستگاه موسیقی خوانده شود البته بیشتر نوحه‌ها در دستگاه شور است.
سقاخوانی در روز تاسوعا و عاشورا
وی اظهارداشت: دسته سقاخوانان نوش‌آبادی آیین سقایی را در روز تاسوعا و عاشورا جلوی هیات عزاداری اجرا می‌کنند.
سادات‌الحسینی درباره نوحه سقایی و زبان حال حضرت زینب (س) که روز عاشورا خوانده می‌شود با این بیت «بهر وداع آخرین، زینب ای خواهر/یک دم بیا سیرم ببین، زینب ای خواهر» افزود: «علمدار رشیدم برادر ای ابالفضل» این بیت نوحه از زمان کودکی در ذهنش حک شده است مربوط به صبح روز تاسوعا است که سقاخوانان جلوی هیات می‌خوانند.
وی با تاکید بر اینکه این اشعار و نوحه‌ها حتما باید در دستگاه موسیقی و سبک ویژه آن خوانده شود یادآورشد: اگر این اشعار و نوحه‌ها با سبک ویژه و موسیقیایی خاص آن خوانده نشود شور و تاثیرگذاری ندارد.
سقاخوانی آیینی به جای مانده از نیاکان
به گفته سادات‌الحسینی، آیین سقاخوانی در نوش‌آباد بیش از صدها سال سینه به سینه و نسل به نسل از پدران به فرزندان رسیده و حفظ شده است.
وی با بیان اینکه در زمان‌های بسیار قدیم که مردم از نظر اقتصادی در تنگنا و مضیقه بودند و همه نمی‌توانستند آیین سقاخوانی را اجرا کنند برخی از خانواده‌ها بانی برگزاری جلسه می‌شدند و اعلام می‌کردند امشب خانه من را به این آیین حسینی و نورانی متبرک کنید به همین ترتیب برای تمامی شب‌ها از شامگاه عید غدیر تا شب اول محرم بانیان نوبت می‌گرفتند، این آیین با شور و شعور و علاقه وصف ناپذیر مردم تاکنون برگزار شده است.
این سقاخوان ادامه داد: اکنون آیین سقاخوانی هر شب در حسینیه و با حضور هیاتی‌ها برگزار می‌شود و رقابت و استقبال بی‌نظیری از شهروندان ولایت‌مدار، متدین و عاشورایی این شهر در گرفتن نوبت و بانی شدن مراسم وجود دارد.
وجه تسمیه آیین سقاخوانی
سادات‌الحسینی درباره وجه تسمیه آیین سقاخوانی گفت: از آنجا که در زمان‌های قدیم برخی حاکمان مانع برگزاری آیین‌های عزاداری بودند برخی عزاداری را در قالب انداختن مشک آب بر دوش و به بهانه آب دادن به مردم در رثای سیدالشهدا در کوچه‌ها به نوعی سقاخوانی و نوحه‌خوانی می‌کردند در حقیقت آیین عزاداری و سوگواری را زنده نگه می‌داشتند. اما باز هم با آنها برخورد می‌شده و حتی گاهی مشک‌های آنها را نیز پاره می‌کردند و نمی‌گذاشتند کار خود را انجام دهند، سقایی در کاشان هنوز به همین شیوه آب دادن افراد سقا برگزار می‌شود.
سوزناک‌ترین نوحه سقایی
به گفته وی سوزناک‌ترین نوحه سقایی که مورد علاقه وی نیز هست نوحه وداع امام حسین (ع) و حضرت زینب در صبح عاشورا است که حضرت می‌فرماید:
بهر وداع آخرین، زینب ای خواهر/یک دم بیا سیرم ببین، زینب ای خواهر
خواهر نخواهم زندگی، بعدِ یارانم/ افکنده سوز ِداغشان، شعله بر جانم
شد کُشته از تیغ ستم نوجوانانم/ لب تشنه اندر دشت کین زینب ای خواهر»
سادات‌الحسینی با اشاره به وجود آیین سقایی در شهرهای دیگر گفت: آنچه که کارشناسان و اهالی فن به آن تاکید دارند این است که آیین سقایی در هیچ جایی مثل نوش‌آباد نیست.
وی با تاکید بر اینکه علاقه‌مند است نوجوانان و جوانان به سمت حفظ این آیین‌های سنتی مذهبی محرم بیایند و آن‌را برای انتقال به آیندگان بیاموزند و حفظ کنند گفت: متاسفانه برخی از اشعار و سبک‌های نوحه‌خوانی زیبنده دستگاه امام حسین (ع) نیست و حتی در برخی موارد عاشورا و وقایع آن‌را تحریف می‌کند.
شهرنوش‌آباد با پیشینه تاریخی و باستانی ۷ هزارساله با جمعیت ۱۲ هزارنفری درفاصله ۸ کیلومتری شمال کاشان و ۳ کیلومتری غرب آران وبیدگل واقع شده است که دارای سابقه غنی و فعال دربرگزاری مراسم آیینی و مناسبت‌های ایام ولادت و شهادت ائمه اطهار و اهل‌بیت به‌ویژه امام حسین (ع) و حضرت زهرا (س) است.
آیین‌های سنتی مذهبی کتل، تعزیه خوانی، خیمه سوزی، سقایی و چاووش‌خوانی، کشته‌برداری (شبیه کشته امام حسین(ع) و ابالفضل(ع))، باز آفرینی و بازسازی حوادث کربلا تا شام درمحرم از زمان ورود قافله حضرت امام حسین (ع) به کربلا تا پایان مراسم بازگشت کاروان اسرا در اربعین به کربلا و شناسایی وقایع زندگی حضرت زهرا(س) در نمونک شبه مدینة النبی در ایام فاطمیه از جمله این مراسم و آیین‌ها است.
پنج هیأت مذهبی شهر نوش‌آباد نیز هر کدام از دوم محرم تا روز اربعین حسینی برنامه‌ها و آیین‌های ویژه خود را در روزهای از پیش‌تعیین‌شده با شکوه و ابهتی خاص اجرا می‌کنند که بسیار مورد استقبال عزاداران حسینی از دور و نزدیک قرار می‌گیرد.
آیین‌های سنتی نوش‌آباد در پاسداشت حماسه حسینی، علاوه بر سقاخوانی، شامل پنجه بندی حسینیه در نخستین روز محرم، طوغ برداری، کُتَل و کشته برداری در روز عاشورا، خیمه کوبی در عصر هشتم و خیمه برداری در عصر یازدهم محرم است که در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است.
پایان پیام/۶۳۰۲۵
