خبرگزاری فارس - نایین: یکی از چالش‌های زیست محیطی در سطح بین المللی، بیابان‌زایی است که طبق گزارش سازمان ملل متحد، میزان بیابان‌زایی ۳۰ برابر سریع‌تر از گذشته در حال افزایش است و به طور میانگین بین ۱۲ تا ۱۴ میلیون هکتار در هر سال به مساحت بیابان‌ها افزوده می‌شود و در هر روز تخریب اراضی با بیابانی شدن برای بشر حدود ۳ میلیارد دلار هزینه دارد.
در شرایط کنونی در ایران نیز حدود صد میلیون هکتار از اراضی در معرض پدیده بیابان‌زایی قرار دارند که از این میزان مساحت بالغ بر ۷۵ میلیون هکتار در معرض فرسایش آبی، ۲۰ میلیون هکتار در معرض فرسایش بادی و ۵ میلیون هکتار نیز در معرض سایر اشکال شیمیایی و فیزیکی تخریب سرزمین قرار دارند.
ایران بالغ بر ۲.۴ درصد از مجموع کل بیابان‌های جهان را در خود جای داده که بیابان‌های ایران در ۱۷ استان از جمله استان اصفهان پراکنده هستند؛ این استان با وسعتی بالغ بر ۱۰.۷ میلیون هکتار که ۳.۲ میلیون هکتار آن را قلمرو بیابان فراگرفته است، یکی از استان‌های مرکزی و دارای اقلیم خشک و نیمه‌خشک به شمار می‌رود.
نسبت مساحت بیابان‌ها به کل خشکی‌ها در جهان ۱۰، ایران ۲۰ و اصفهان ۳۰ درصد است، به عبارت دیگر ۳۰ درصد مساحت استان اصفهان را اکوسیستم خشک و شکننده بیابان تشکیل داده و باید در بارگذاری‌های صنعتی، توسعه‌ای و سرمایه‌گذاری‌ها مدنظر برنامه‌ریزان قرار بگیرد.
با توجه به خسارات فراوان بیابان‌زایی، موضوع بیابان‌زدایی و مقابله با بیابانی شدن اراضی زراعی و مرتعی از دیرباز جزء برنامه‌های دولت‌ها در کل دنیا بوده است و در دهه اخیر توجه به طرح‌های بیابان‌زدایی با رویکرد ایجاد ارزش اقتصادی با همکاری و مشارکت مردم مورد اهمیت قرار گرفته است که این مشارکت همگانی در استان اصفهان نیز باید مورد توجه مردم و مسؤولان قرار بگیرد.
۳۰۰ میلیارد ریال اعتبارات سفر رئیس جمهور برای کنترل بیابان‌زدایی استان اصفهان
حسینعلی نریمانی، معاون فنی منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در نایین، اظهار کرد: برای مدیریت و کنترل فرسایش بادی در مناطق خشک و بیابانی استان اصفهان، این اداره تاکنون یک میلیون و ۱۰۰ هزار هکتار آن را مطالعه کرده و حدود ۳۱۰ هزار هکتار از بیابان‌های استان را با ایجاد جنگل‌های دست‌کاشت از خطر فرسایش بادی و ایجاد خسارت مصون کرده است.
وی افزود: میزان بیابان‌زدایی با اجرای پروژه‌های مقابله با بیابان‌زایی، بستگی به تخصیص اعتبارات ملی و استانی دارد که در حال حاضر برای اجرای هر هکتار نهال‌کاری حدود ۲۶۰ میلیون ریال هزینه می‌شود.
نریمانی تصریح کرد: بیش از ۱ میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار از اراضی بیابانی استان را کانون‌های بحرانی فرسایش بادی تشکیل داده است که در صورت عدم کنترل آن‌ها، سالانه بیش از ۴ هزار میلیارد ریال خسارت به منابع زیستی و اقتصادی وارد می‌شود.
معاون فنی منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان خاطرنشان کرد: مهم‌ترین رویکرد دفتر امور بیابان کشور و به تبع آن اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان، کنترل و مدیریت کانون‌های بحرانی فرسایش بادی است، البته تأکید به اجرای پروژه‌های بیابان‌زدایی با مشارکت مردم، نهادها و خیرین است.
وی ادامه داد: در تمام کشورهای جهان که درگیر فرسایش بادی هستند، صرفاً دولت‌ها وظیفه مقابله با بیابان‌زایی را ندارند و با مشارکت بخش خصوصی از طریق اقتصادی کردن فعالیت‌ها در بیابان، توأمان عملیات بیابان‌زدایی را انجام می‌دهند.
نریمانی با تأکید بر اینکه باید در برنامه هفتم توسعه اجتماعی اقتصادی کشور به مقوله کنترل بیابان‌زایی توجه ویژه‌ای شود، بیان کرد: در دولت سیزدهم و طی سفر رئیس جمهور به استان اصفهان در سال گذشته، مبلغ ۳۰۰ میلیارد ریال اعتبارات سفر به استان برای کنترل بیابان‌زدایی اختصاص یافت.
استفاده از پساب، راهکار مفید برای کنترل بیابان‌زایی استان
مطالعات نشان می‌دهد در استان اصفهان به دلیل خشکسالی‌های متوالی، دو شهرستان گلپایگان و شهرضا نیز به جمع ۱۲ شهرستان بیابانی پیوسته‌اند در حالی که تا پایان دهه ۸۰ این دو شهرستان در آمار نبودند.
عامل اصلی بیابان‌زایی استان، اقلیمی است اما بهره‌برداری بی‌رویه از چاه‌های کشاورزی، عدم رعایت الگوی کشت، بهره‌برداری غیراصولی از معادن سطحی و چرای بی‌رویه و غیر مجاز مراتع در مرتبه بعدی قرار می‌گیرند.
اگرچه برای هر کدام از مشکلات مذکور، در دولت‌های مختلف برنامه‌ها و دستورالعمل‌هایی تدوین شده است ولی سرعت اجرای آن باید بیشتر و بیشتر شود.
معاون فنی منابع طبیعی و آبخیزداری اصفهان در ادامه گفت‌وگو با خبرنگار فارس، با بیان اینکه یکی از راهکارهای مفید و مؤثر برای کنترل بیابان‌زایی در اصفهان استفاده از منابع آبی غیرمتعارف یا همان پساب است، گفت: در حال حاضر امکان استفاده از پساب برای پروژه‌های بیابان‌زدایی تقریباً صفر و در صورت امکان استفاده، به دلیل بالا بودن نرخ خرید آن، توانایی مالی برای آن فراهم نیست که پیشنهاد می‌شود ۵ تا ۱۰ درصد پساب بصورت رایگان برای فعالیت‌های بیابان‌زدایی اختصاص یابد.
وی با اشاره به اینکه ۹ میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار سطح استان را منابع طبیعی تشکیل می‌دهد، بیان کرد: ۲۶ درصد سطح استان، تحت تأثیر فرسایش بادی است که تعداد ۱۴ کانون بحران فرسایش بادی در ۱۴ شهرستان وجود دارد و بطور متوسط حدود ۴۵ هزار هکتار از بیابان‌های استان در هر سال به جمع کانون‌های بحرانی فرسایش بادی اضافه می‌شوند، یعنی خسارت بیشتری از هر طوفان به منابع زیستی و اقتصادی تحمیل می‌شود.
نقش ساکنین بومی در بیابان‌زدایی استان اصفهان
نریمانی در پاسخ به این سوال که نقش ساکنین بومی در بیابان‌زدایی استان اصفهان چگونه است، گفت: اشخاص اگر مرتع‌دار هستند از چرای دام در خارج از فصل و فاقد پروانه و مازاد بر پروانه خودداری کنند و اگر کشاورز هستند به توصیه‌های فنی و علمی مهندسین کشاورزی در خصوص رعایت الگوی کشت، بهره‌وری درمصرف آب و استفاده از کودهای شیمیایی و مدیریت آیش، عمل کنند.
معاون فنی منابع طبیعی و آبخیزداری اصفهان ادامه داد: ساکنین بومی اگر معدن‌دار هستند از تخریب گسترده طبیعت خودداری کنند و در چارچوب ضوابط و تعهدات منابع طبیعی عمل نمایند و اگر سرمایه‌گذار هستند به جای تخریب پوشش گیاهی و جنگل‌های دست کاشت به بهانه کاهش هزینه‌ها، علاوه بر حفظ پوشش گیاهی به توسعه فضای سبز مناطق بیابانی اهتمام ورزند.
وی خاطرنشان کرد: همچنین افرادی که برنامه‌ریز و مدیر اجرایی هستند باید به ضوابط و سیاست‌های آمایش سرزمین احترام گذارند و عمل کنند.
نریمانی تأکید کرد: بیابان‌زدایی وظیفه یک نهاد، اداره یا شخص نیست بلکه مشارکت همگانی را می‌طلبد.
اجرای ۶ طرح در حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری نایین با اعتباری بالغ بر ۴ میلیارد تومان
محدوده حوزه استحفاظی شهرستان نایین در عرصه منابع طبیعی ۲ میلیون و ۲۵۹ هزار هکتار یعنی حدود یک پنجم استان اصفهان بوده که ۹۰۰ هزار از مساحت آن را اراضی بیابانی فراگرفته است.
در این شهرستان کانون فرسایش بادی درجه سه در منطقه انارک، عشین و بزرگی با وسعتی بالغ بر ۷۸۰ هزار هکتار، کانون درجه دو در جنوب ریگ جن، چوپانان و نوگنبد با مساحتی بالغ بر ۱۵۰ هزار هکتار و کانون درجه یک در جاده نایین_انارک و راه آهن با وسعتی بالغ بر ۱۳۰ هزار هکتار قرار دارد.
مهم‌ترین مشکلات در عرصه‌های بیابانی نایین افزایش سطوح کانون فرسایش با توجه به شرایط اقلیمی و کاهش نزولات جوی است که طرح‌های بیابان‌زدایی در داخل محدوده کانون‌ها با وسعتی بالغ بر ۱۶۰ هزار هکتار در حال اجرا است.
احسان امامی میبدی، رئیس منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان نایین در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در نایین، اظهار کرد: از سال گذشته تا الان در منطقه حدود ۲ میلیارد تومان از اعتبارات استانی و ملی هزینه کرده‌ایم که ۶۰۰ میلیون تومان اعتبارات استانی و تقریبا ۱ میلیارد تومان اعتبارات ملی و ۲۰۰ میلیون تومان اعتبارات سفر رئیس جمهور برای طرح‌های بیابان‌زدایی و آبخیزداری شهرستان بوده است.
وی افزود: در راستای بیابان‌زدایی، پروژه احداث بادشکن‌های زنده و غیرزنده در اراضی بیابانی در مساحتی بالغ بر ۴۰ هکتار انجام شده است که احداث بادشکن به صورت زنده در مزارع چوپانان با کاشت و آبیاری قلمه‌های گز و تاغ و غیر زنده به طول ۱۵ کیلومتر در مسیر آشتیان و حجت آباد صورت گرفته است.
امامی با اشاره به اینکه طرح‌های آبخیزداری بسیار هزینه‌بر است و به بودجه بالایی نیاز دارد، بیان کرد: پیگیر پروژه‌های مطالعاتی آبخیزداری در روستاهای سهیل و بنوید هستیم و در حال حاضر پروژه سرریز و ریپ راپ بند خاکی کلیزه در شهرستان در حال اجرا است که با اعتباری در حدود هزار و ۸۰۰ میلیون تومان از اعتبارات ملی و همچنین اعتبار سفر ریاست جمهوری برای آن هزینه شده است.
تاغزارها یکی از عوامل مهم بیابان‌زدایی
گیاه تاغ، گونه مقاوم نسبت به خشکسالی بوده و به طور خودرو هر ساله در سراسر شهرستان در حال افزایش است که جلوگیری از فرسایش بادی، طوفان شن و بیابان‌زایی از مهم‌ترین ویژگی‌های درخت تاغ بوده و تاکنون بیش از ۱۴ هزار هکتار از جنگل‌های دست کاشت نایین را به خود اختصاص داده است.
رئیس منابع طبیعی و آبخیزداری نایین در ادامه گفت‌وگو با خبرنگار فارس، بیان کرد: برای حفاظت از گونه‌های تاغ در مزرعه‌امام، بافران و چوپانان شبانه گشت‌‌زنی انجام می‌شود که تاکنون یک مورد بار چوب تاغ غیربومی از طرف مأموران پاسگاه چوپانان شناسایی و ۴۰۰ کیلوگرم بار غیرمجاز توقیف و به دادگاه ارجاع داده شد.
وی ادامه داد: درختان تاغ با مقاومت در برابر رواناب‌ها و گرد و خاک‌های کویری از محدوده شهری حفاظت کرده و یکی از عوامل مهم بیابان‌زدایی هستند که قطع آنان موجب تخریب عرصه‌های بیابانی و افزایش خطرات طبیعی برای مردم می‌شود.
امامی با بیان اینکه از علل تخریب تاغزارها می‌توان به قطع آن‌ها برای ایجاد آتش و یا ذغال و همچنین چرای شتر از این گونه اشاره کرد، تأکید کرد: با هرگونه تخریب تاغزارها که جزء گونه‌های حفاظت شده و ممنوع القطع هستند، برخورد جدی و قضائی می‌کنیم و همچنین از مردم درخواست داریم در صورت مشاهده هرگونه تخریب، قطع و یا آتش‌سوزی در تاغزارها بلافاصله مراتب را به این اداره و یا شماره های ۱۵۰۴ و ۱۳۹ امداد جنگل و مرتع گزارش نمایند.
اجرای طرح‌های بیابان‌زدایی نایین در مساحتی بالغ بر ۲۲۰۰ هکتار
رئیس منابع طبیعی و آبخیزداری نایین نهال‌کاری در عرصه‌های منابع طبیعی را یکی دیگر از اقدامات انجام شده در راستای بیابان‌زدایی عنوان کرد و گفت: طرح مدیریت جنگل‌های دست کاشت در سطح ۱۱۰۰ هکتار از اراضی چوپانان، اجرای طرح مراقبت و نگهداری جنگل‌کاری سنواتی منطقه بلان و مزیک به مساحت ۴۵۸ هکتار، احداث تله رسوب‌‌گیر در اراضی بیابانی این طرح در محور انارک_نایین و اجرای طرح مدیریت رواناب‌ها در اراضی بیابانی به مساحت ۶۵۲ هکتار در منطقه سه راه مشجری، از دیگر اقدامات انجام شده در یک سال اخیر است.
وی اضافه کرد: همچنین طرح محور نایین_یزد برای مقابله با گرد و خاک و حفاظت از جاده ترانزیتی و مقابله با بیابان، در حال تحقیق و مطالعه است که در صورت به نتیجه رسیدن و تخصیص اعتبار کافی، به مرحله اجرا خواهد رسید.
جشن انفال در نایین
امامی در ادامه گفت‌وگو با اشاره به اینکه یکی از وظایف منابع طبیعی نقشه‌برداری برای مشخص کردن مستثنیات اشخاص و عرصه‌های ملی و انفال است، اظهار کرد: با توجه به قانون جامع حدنگار نقشه‌ها و اسناد منابع طبیعی بررسی و تحویل اداره ثبت شد که هم اکنون بیش از ۹۸ درصد اراضی ملی و مستثنیات شهرستان نایین ثبت شده است.
رئیس منابع طبیعی نایین خاطرنشان کرد: امسال ثبت چند هزار هکتار باقی مانده انجام می‌شود و دیگر در شهرستان هیچ محدوده‌ای از عرصه‌های ملی بدون سند کاداستر نخواهد بود که می‌توانیم جشن انفال را در شهرستان بگیریم.
وی با اشاره به اینکه تمام پروانه‌های چرا باید به طرح مرتع‌داری تبدیل شوند، گفت: با این طرح جامع هر دامدار یک مرتع‌دار می‌شود که علاوه بر بهره‌برداری اصولی و پایدار از مرتع عواید خودش از دام را نیز خواهد داشت و همچنین بهره‌برداری گیاهان دارویی و صنعتی در مراتع و حفاظت از عرصه‌های طبیعی نیز اتفاق می‌افتد.
امامی گفت: کارگروه رفع تداخلات شهرستان با مرکزیت جهاد کشاورزی به جهت رفع تداخلات اجرای قانون‌های موازی، قانون‌های اصلاحات ارضی و قانون‌های منابع طبیعی و اراضی ملی، فعال شده است و باتوجه به دستورالعمل وزارت جهادکشاورزی باید رفع تداخل‌ها در کل کشور به اتمام برسد.
مدیریت عرصه‌های بیابانی که با اجرای طرح‌های بیابان‌زدایی تثبیت شده‌اند، ضروری است و باید از همه ظرفیت‌ها در این زمینه حداکثر بهره را گرفت و حفظ این عرصه‌های بیابانی تثبیت شده بسیار اهمیت دارد و نباید بعد از اجرای این طرح‌ها به حال خود رها شوند بلکه بایستی در قالب کارکردهای تلفیقی و اقتصادی برای آن‌ها برنامه تنظیم و اجرا کرد تا به تدریج هم از حفاظت صرف دولتی خارج شوند و هم با مشارکت مردم و جوامع محلی جلوی استمرار بیابان‌زایی گرفته شود.
این مسأله موجب می‌شود که عرصه‌های بیابانی که زمانی زندگی و ماندگاری مردم را در یک منطقه تهدید می‌کردند به بستری برای تقویت معیشت و رونق اقتصادی مردم تبدیل شوند.
پایان پیام/ ۶۳۱۳۰
