قلعه چالشتر معروف به «قلعه خدارحم خان»، در شهر چالشتر قرار دارد. شهر چالشتر در عهد حکومت صفویه، مرکز حکومت چهارمحال بود. به این مناسبت قلعه‌ای در این شهر برای حاکم چهارمحال ساختند تا از آن قلعه، تمامی قلمرو خود را اداره کند.
قلعه چالشتر معروف به «قلعه خدارحم خان»، در شهر چالشتر قرار دارد. شهر چالشتر در عهد حکومت صفویه، مرکز حکومت چهارمحال بود. به این مناسبت قلعه‌ای در این شهر برای حاکم چهارمحال ساختند تا از آن قلعه، تمامی قلمرو خود را اداره کند. بعد‌ها قلعه دوره صفویه از بین رفت و در دوره قاجاریه، قلعه چالشتر به‌جای آن ساخته شد. سابقه قلعه چالشتر به دوره قاجاریه می‌رسد. این قلعه، خانه خان محسوب می‌شد و چهار دروازه داشت. در عهد قدیم، چهار دروازه آن را می‌بستند تا امنیت قلعه تامین شود. قلعه چالشتر تلفیقی از معماری ایرانی-اروپایی است.
آدرس: پنج کیلومتری شهرکرد، چالشتر، بلوار رهبر، خیابان باستان
قلعه چالشتر که به «قلعه خانی» و «قلعه خدارحم خان» شهرت دارد، از جا‌های دیدنی استان چهارمحال و بختیاری است و در شهر چالشتر قرار دارد. این قلعه تاریخی منحصربه‌فرد، اثری باشکوه است که با تلفیق و ترکیب معماری اروپا و هنر حجاری ایران بنا شده است. قلعه چالشتر در پنج کیلومتری شهرکرد، مرکز استان، قرار دارد. منابع تاریخی و باستان‌شناسی، ساخت بنای قلعه چالشتر را به سال ۱۳۲۳ هجری قمری نسبت می‌دهند؛ این تاریخ روی یکی از سرستون‌های قلعه نیز حک شده است.
حاکم قلعه در عصر صفویه، در چالشتر، مرکز حاکمیت چهارمحال، ساکن بود و به‌وسیله کلانتر‌های روستاها، منطقه‌های تحت سلطه خود را اداره می‌کرد. در دوره قاجاریه با انتخاب حسینقلی‌خان به ایلخانی بختیاری، حکمرانان از منطقه چالشتر خلع شدند و وضعیت آن‌ها به زمین‌دار و دهقان تغییر کرد. قلعه چالشتر از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است. این بخش‌ها شامل خان‌نشین، اندرونی، سردر سنگی، انبار، حمام و اصطبل می‌شود. خان‌نشین و قلعه اعیانی این مجموعه تاریخی، ۳۸ ستون سنگی با ایوان و سردر دارد.
ایوان بنا ۱۰ ستون سنگی دارد و مجموعه قلعه به‌وسیله اندرونی به خان‌نشین متصل می‌شود. مجموعه بنای قلعه چالشتر، پنج ایوان و پنج اتاق اندرونی و ۴۰ ستون دارد. روی دیوار‌ها و در این قلعه تاریخی، نقوشی افسانه‌ای طرح شده است که مضمون آن‌ها گل و مرغ، گل و گلدان، پیچش گیاه، نقش فرشته و زندگی روزمره مشاهده می‌شود. این نقش‌ها بسیار زیبا و ماهرانه کشیده شده‌اند و چشم هر گردشگری با تماشای آن‌ها غرق لذت و حیرت می‌شود.
برای بازدید از قلعه چالشتر بروید، باید ابتدا به شهرکرد سفر کنید. برای رفتن به چالشتر، می‌توانید از اتوبوس یا تاکسی استفاده کنید. اگر قصد دارید با خودروی شخصی به بازدید قلعه بروید، تنها پنج کیلومتر باید از شهرکرد برانید تا به مقصد برسید؛ زیرا فاصله قلعه چالشتر تا شهرکرد در حدود پنج کیلومتر است.
قلعه چالشتر هر روز، به‌جز روزهای تعطیل، از ساعت ۹:۳۰ دقیقه صبح تا ساعت ۱۶ عصر باز و میزبان گردشگران است. این قلعه در دوره کرونا در حدود ۶ ماه بسته بود؛ اما اکنون مانند دیگر جا‌های تاریخی استان باز است. اگر قصد دارید در روزهای تعطیل از قلعه دیدن کنید، بهتر است قبل از رفتن درباره باز بودن قلعه تحقیق کنید. قیمت بلیط قلعه چالشتر برای بازدید از معماری و زیبایی‌های بنا، برای هر ایرانی به مبلغ ۴۰۰۰ تومان است.
سابقه قلعه چالشتر به دوره قاجاریه می‌رسد. اگرچه گفته شده است که چالشتر در عهد صفویه مرکز حکومت چهارمحال بود؛ اما ساخت قلعه چالشتر به دوره صفویه بازنمی‌گردد. احتمال دارد قلعه‌ای در دوره صفویه در این مکان بوده که تخریب شده و قلعه جدید به‌جای آن ساخته شده است. تاریخ حک‌شده روی سرستون‌های قلعه، تاریخ ۱۳۲۳ هجری قمری را به نمایش می‌گذارند.
بنا دو قسمت شمالی و جنوبی دارد و وسعت آن در حدود ۱۲،۰۰۰ متر است. قلعه چالشتر بخش‌های مختلفی دارد. بنای قلعه به‌شکل قلعه‌های دوره قاجار و با معماری این عصر ساخته شده است. قسمت شمالی بنا سالم مانده است؛ اما بنای جنوبی قلعه در حدود ۹۰ درصد تخریب شده بود که دوباره آن را بازسازی کردند.
سازنده مجموعه تاریخی قلعه چالشتر، خدارحم خان چالشتری، فرزند محمدرضاخان، حاکم چهارمحال بود. بنای قلعه نشان می‌دهد که در گذشته از کاربری خان‌نشینی برخوردار بوده و محل زندگی خان محسوب می‌شده است. امور اداری حاکمیت چهارمحال و دیدار‌های مختلف سیاسی نیز در این قلعه انجام می‌گرفت.
در برخی از منابع تاریخی گفته شده است که علامه دهخدا در حین جنگ جهانی اول به چهارمحال و بختیاری رفت و به‌مدت دو سال در قلعه چالشتر ساکن شد و در آنجا از کتابخانه قلعه برای نگارش لغت‌نامه بهره برد. این گزارش مورد شک است؛ زیرا علامه دهخدا در هنگام جنگ جهانی اول، به نزد امیرمفخم بختیاری رفت و قلعه امیرمفخم در روستای دزک واقع بود. با این توضیح، مشخص می‌شود که علامه دهخدا در قلعه دزک اقامت کرد؛ نه قلعه چالشتر.
معماری مجموعه تاریخی قلعه چالشتر، شباهت زیادی به دیگر بنا‌های دوره قاجاریه دارد. با اینکه سبک معماری ایرانی دوره قاجار در این قلعه کاملا به چشم می‌خورد؛ اما بارقه‌هایی از ترکیب هنر ایرانی و اروپایی نیز در قلعه موج می‌زند. قلعه چالشتر با ستون‌هایی ایستاده از سنگ و نقش‌برجسته‌هایی که روی آن‌ها حک شده است، چشم‌اندازی جذاب از خود به نمایش می‌گذارد.
بر طبق تصاویر هوایی که از بنای قلعه گرفته شده است؛ قلعه در گذشته از ۲۲ برج مدور و چهار دروازه برخوردار بود که هرکدام رو به یک سمت داشتند. یکی از دروازه‌ها به‌سمت شهر سامان، دومی به دهکرد، دیگری به نافج و چهارمین آن‌ها به‌سمت شهر سورشجان بود.
دروازه‌ها و سردر‌های قلعه چالشتر در حال حاضر از بین رفته‌اند. برج و باروی قلعه و نمای آن از آجر ساخته شده بود. بررسی‌هایی که در این مکان تاریخی شده، نشان می‌دهد که تخریب برج و باروی تپه‌ها، دو دور دیوارکشی دارد. دوره اول ممکن است مربوط به دوره صفویه باشد؛ زیرا ترکیب آن خشتی و قطور است و دیوارکشی دوم به دوره قاجاریه باز می‌شود.
اتاق‌های مجموعه قلعه چالشتر با نقاشی‌های ترکیبی هنر ایران و غرب، تزیین شده است. این سبک از نقاشی، در دوره قاجاریه اوج گرفته بود. در این قلعه، نقش‌هایی، چون لیلی و مجنون و یوسف و زلیخا به‌همراه آیاتی از قرآن، روی دیوار‌ها نقاشی شده است. در بخش‌هایی از سردر قلعه، معماری سنتوری به‌شکل مثلث دیده می‌شود که نقش‌هایی به سبک شیر و شکر دارند.
قلعه پنج ایوان و پنج اتاق اندرونی دارد که درمجموع ۴۰ ستون دارند. سقف اندرونی قلعه قاب‌هایی از چوب گردو دارد، پنجره اتاق‌های آن نیز از چوب گردو هستند و با گره‌چینی تزیین شده‌اند. مجموعه قلعه چالشتر، علاوه بر قلعه، اندرونی و اتاق‌های آن، یک حمام تاریخی نیز دارد که تزیینات آن با کاشی‌های آبی به رنگ فیروزه و سفید سربی هستند.
مجموعه تاریخی قلعه چالشتر، سه موزه را در دل خود جای داده است که عبارت‌اند از:
موزه کار و زندگی (در زیرزمین قلعه خدارحم خان)
موزه مردم‌شناسی چالشتر (حمام خان چالشتر)
موزه آثار سنگی (در محوطه خانه ستوده)
با احیای قلعه خدارحم خان در چالشتر که بازسازی آن از سال ۱۳۷۹ آغاز و در سال ۱۳۸۲ به اتمام رسید و اهدای ۶۴۰ قلم اشیای مردم‌شناسی باارزش از سوی یکی از فرهیختگان و علاقه‌مندان به میراث فرهنگی استان، طبقه همکف قلعه خدارحم خان به‌منظور چیدمان بخشی از اشیای اهدایی، به موزه تبدیل شد. این موزه در اردیبهشت ماه سال ۱۳۸۳ افتتاح و بر اساس هویت و معرفی اشیای آن، موزه «کار و زندگی» (موزه مردم‌شناسی) نام‌گذاری شد.
این موزه در زیرزمین حیاط بیرونی قرار دارد که در آن، برش‌های مختلف از زندگی مردم بومی و سنتی منطقه چهارمحال و بختیاری و عشایر آن منطقه به نمایش گذاشته شده است؛ از جمله ابزار و اثاثیه‌ای که مردم منطقه تا صدسال پیش از آن‌ها استفاده می‌کردند: مانند کرسی، وسایل نخ‌ریسی و لبنیات‌سازی و همین طور مجسمه مردمی با لباس‌های محلی بختیاری و قشقایی که همگی از اشیای این موزه هستند. ضمن اینکه معماری این مکان هم جالب است به‌طوری که کل زیرزمین، بدون استفاده از فلز، چوب، سقف زده شده است.
این موزه در محل قلعه چالشتر واقع شده و سنگ‌های عظیم و قطور عصاری، سنگ آسیاب، شیر‌های سنگی، قوچ‌های سنگی در اشکال و ابعاد مختلف، سنگ قبر‌های تخت و افراشته با خطوط و نقوش و ابعاد متنوع، عناصر سنگی منقوش به کار رفته در معماری مانند چهارچوب‌های سنگی، ستون‌ها، سرستون‌ها، پاستون‌ها، ازاره‌ها و فواره‌ها، حوض یک‌پارچه سنگی قاجاری، سنگ آب‌ها، دست آس‌ها و هاون‌های مختلف و متنوع در سال ۱۳۷۹ از نقاط مختلف استان جمع‌آوری و با محوطه‌سازی حیاط قلعه ستوده، موزه سنگ استان به‌صورت بسته و باز تشکیل شد و از سال ۱۳۸۰ مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
حمام قدیمی قلعه با خزینه‌اش از دیگر قسمت‌های دیدنی مجموعه تاریخی و فرهنگی چالشتر است. این حمام در ضلع جنوبی منزل ستوده و ضلع شمالی قلعه خدارحم خان قرار دارد. حمام مزین به کاشی‌های آبی فیروزه‌ای و سفید سربی است. این موزه در سال ۱۳۸۵ در حمام خصوصی مجموعه تاریخی چالشتر معروف به حمام خان در کنار سایر موزه‌های این مجموعه راه‌اندازی شد. در موزه حمام، مجسمه خدارحم خان و محمود خان با دلاک مخصوص و همچنین دیگ هفت جوش خزینه آب گرم جالب توجه است. در این موزه با به نمایش گذاشتن ابزار و وسایل مربوط به استحمام به روش سنتی و نیز ماکت‌های انسانی در ابعاد واقعی با حالت‌های مختلف استحمام، سعی شده تا آثار فرهنگی مرتبط با این موضوع به‌طور دقیق و ملموس به بازدیدکنندگان معرفی شوند.
بازدید از تمامی قلعه چالشتر، اگر به‌طور کامل و علمی انجام شود، در حدود دو ساعت از وقت شما را می‌گیرد. اگر علاقه‌مند هستید علاوه بر قلعه چالشتر، از تماشای دیدنی‌های اطراف آن نیز بهره‌مند شوید، مسجد جامع چالشتر و خانه ستوده برای شما جذاب خواهند بود. اگر علاقه داشتید چند ساعتی را در چالشتر استراحت کنید یا حتی در این شهر اقامت کنید، اقامتگاه بوم‌گردی آزاده، در نزدیکی مجموعه تاریخی قلعه چالشتر، برای پذیرایی از شما آماده است.
آدرس: چالشتر، هشت کیلومتری شمال غرب شهرکرد، بلوار رهبر، خیابان باستان، خانه ستوده چالشتری
بنای خانه ستوده چالشتری، قسمتی از قلعه چالشتر است. این خانه، بخش حاکم نشین قلعه محسوب می‌شود. ساخت بنای حاکم‌نشین ستوده، به اواخر دوره قاجاریه می‌رسد. معماری خانه ستوده، بسیار جذاب و درخور حاکم است و تزیینات فوق‌العاده‌ای در آن به کار برده‌اند. آنچه خانه ستوده را بیش از پیش به چشم زیبا می‌کند، نقاشی‌های جذابی هستند که روی دیوار‌های این خانه با مضمون‌های اسطوره‌ای و افسانه‌ای کشیده شده‌اند. موزه‌های کار و زندگی، موزه سنگ و موزه مردم‌شناسی در این بنا قرار دارند. در این بنا همچنین ابزارآلات کشاورزی، کتیبه‌ها و لباس‌های روستایی در معرض دید گردشگران گذاشته شده است. این خانه یکی از محبوب‌ترین دیدنی‌های چالشتر محسوب می‌شود.
آدرس: چالشتر، خیابان باستان، مسجد جامع چالشتر
مسجد جامع چالشتر یکی از دیدنی‌های نزدیک به قلعه تاریخی چالشتر است. این مسجد که از جا‌های دیدنی شهرکرد محسوب می‌شود، حدود ۹ کیلومتر با این شهر فاصله دارد. این مسجد در دوره قاجاریه و به دستور محمدرضاخان چالشتری ساخته شد. مساحت مسجد جامع چالشتر ۴،۰۰۰ متر مربع است و بخش‌های آن شامل صحن، ورودی، رواق‌های شرقی و غربی، ایوان‌های جنوبی و شمالی، شبستان زمستانی و فضا‌های جانبی ایوان می‌شوند. کاشی‌کاری و آجرکاری بنا، از بخش‌های جذاب مسجد هستند و جزو تزیینات آن محسوب می‌شوند.
مسجد جامع چالشتر در داخل قلعه قدیمی (منظور قلعه‌ای است که پیش از قلعه چالشتر در این مکان ساخته شده بود) و جنب خانه ستوده ساخته شده است. مسجد جامع چالشتر بر طبق کاشی کتیبه‌دار ایوان شمالی بنا و کتیبه‌ای که روی سردر غربی مسجد حک شده، در سال ۱۲۶۷ هجری قمری ساخته شده است. مسجد جامع چالشتر از شبستان زمستانی و تابستانی برخوردار است و ایوان شمالی و رواق‌های ستون‌دار آن شرقی و غربی هستند. کاشی‌های کتیبه‌ای با آیات قرآنی، نقوش اسلیمی، ختایی، آجرکاری و گل و گلدان تزیین شده‌اند.
مجموعه قلعه چالشتر مهم‌ترین جاذبه شهر چالشتر است. این قلعه با معماری خاص و تزیینات جذابی که دارد، گردشگران را به‌سمت خود هدایت می‌کند. تماشای معماری بنا و سردر‌های آن برای گردشگران دیدنی است و از تماشای نقاشی‌های زیبا و رنگارنگ بنا سیر نمی‌شوند.
منبع: کجارو
