به گزارش مشرق، کارگاه برخط گل‌نبشته‌های باروی تخت جمشید از سوی موزه ملی ایران با مشارکت پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری و مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو با حضور استادانی از مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو و جمعی از پژوهشگران و باستان‌شناسان ایرانی، برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، مصطفی ده‌پهلوان رئیس پژوهشگاه در این نشست گفت: خوانش الواح هخامنشی زمان‌بر، دشوار و به شکلی عمرخوار است. این الواح پرتوهای تازه‌ای از گذشته ناشناخته در اختیار ما قرار می‌دهد و آگاهی‌های تازه‌ای را در اختیار ما می‌گذارد. متون تاریخیِ یافته‌های باستان‌شناسی اطلاعات تازه‌ای دارند، ولی تازه‌ترین این اطلاعات را می‌توان از دریچه پژوهش‌های زبان‌شناسی جست‌وجو کرد.
رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری تصریح کرد: جای قدری نگرانی و شاید تأسف دارد از اینکه امروز در روند مطالعات زبان‌شناسی عیلامی دچار مشکلات و غفلت‌هایی هستیم. امیدوارم در سال‌های آینده دانشگاه‌ها و نهادهای پژوهشی آموزشی همچون پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری در پرورش و تقویت افراد بیشتری در این حوزه تلاش کنند و در سال‌های آینده موزه ملی و پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، پژوهش‌های بسیار کاربردی را روی این الواح انجام دهند. جامعه تشنه این اطلاعات است. امیدوارم ما بتوانیم نیاز جامعه را برای اطلاعاتی که این الواح دارند، برآورده کنیم.
ده‌پهلوان همچنین بیان کرد: پژوهشگاه برای انتشار پژوهش‌هایی که در سال‌های آینده روی این الواح انجام می‌شود، اعلام آمادگی می‌کند و برای استفاده از ظرفیت‌های آزمایشگاهی و حفاظتی و مرمتی استقبال می‌کند و امیدوارم در سال‌های آینده با کمک پژوهشگران داخلی و خارجی پژوهش‌های جدی و کاربردی روی این الواح انجام شود.
جبرئیل نوکنده مدیر موزه ملی ایران نیر در این کارگاه گفت: وزارت میراث‌فرهنگی پیگیر بازگشت باقی‌مانده الواح هخامنشی است و امیدواریم مرکز پژوهش‌های الواح نیز در موزه ملی ایران راه‌اندازی شود.
وی اظهار کرد: مطالعات نشان داد کارهای زیادی برای ادامه پژوهش‌ها روی الواح داریم. موزه ملی ایران آماده همکاری با تمام پژوهشگران علاقه‌مند است. دانشگاه شیکاگو نیز برای برگزاری نمایشگاه گل‌نبشته‌های هخامنشی در آینده نزدیک، برپایی این نشست تخصصی و چاپ کاتالوگ همکاری داشته و موزه ملی به ادامه همکاری آنها علاقه‌مند است.
تیموتی هریسون رئیس موسسه مطالعات فرهنگ‌های کهن، دانشگاه شیکاگو نیز در سخنان کوتاهی گفت: بعد از چهارسال به خاطر همه‌گیری کرونا، بار دیگر بخش‌هایی از الواح بایگانی باروی تخت جمشید به ایران بازگردانده شده است. این الواح اطلاعاتی درباره چرخه کار در مرکز امپراطوری هخامنشی ارائه می‌دهند.
عبدالمجید ارفعی، پژوهشگر و متخصص زبان‌های باستانی در این نشست اظهار کرد: «هلک» حدود ۴۳ سال روی این الواح کار کرد. او یکی از چهار نفری بود که خوانش این الواح را انجام می‌داد و تنها کسی بود که تا زمان مرگ مدام سرگرم خواندن این کتیبه‌ها بود، ولی ما نمی‌دانیم بعد از مرگ هلک، چه کسانی با چه پیشینه‌ای این کتیبه‌ها را خوانده‌اند. به جز سه کتیبه که در یک موزه شخصی پیدا شده و متن آن را خوانده‌اند، ندیده‌ام که از زمان مرگ هلک به بعد کتیبه‌ای خوانده شده باشد. مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو حاضر نیست مستندات آن را در اختیار ایران قرار دهد. درحالی که براساس قرارداد سال ۱۳۱۴ بین دانشگاه شیکاگو و وزارت وقت فرهنگ ایران که آن زمان مسئول پژوهش‌های باستان‌شناسی بود، موظف بودند دو نسخه از مطالعات و مستندات خود را به ایران تحویل دهند.
وی افزود: یک بار آقای گلشن و بار دیگر آقای بهشتی به مؤسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو نامه نوشتند و درخواست مستندات کردند. درحالی که رئیس مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو صراحتاً در نامه‌ای گفته بود به ایران چیزی تحویل نمی‌دهند و از اینترنت پیدا کنید. این خلاف توافق صورت‌گرفته بود. بعد از آنکه رأی دادگاه دیوان عالی آمریکا هم صادر شد، گفتند وزارت خزانه‌داری آمریکا (اوفک) مجوز استرداد ۱۷۰۰ لوح را داده است، درحالی‌که خزانه‌داری نمی‌تواند مقابل رأی دادگاه باشد. بعد گفتند مجوز بازگشت ۳۵۰۰ اثر را دادند. من از طریق مراجع حقوقی وزارت میراث فرهنگی خواستم پیگیر باشند که چرا فقط برای استرداد ۳۵۰۰ لوح مجوز داده‌اند. گفتند وزارت خزانه‌داری مجوز بازگشت همه الواح را داده است، ولی ۳۵۰۰ لوح را می‌فرستند. سوال دیگر این است آیا به همراه این الواح، مستندات و مطالعات انجام‌شده را هم کامل فرستاده‌اند؟
این پژوهشگر خط‌های باستانی گفت: وقتی این الواح به آمریکا منتقل شد، تعداد زیادی از آنها خرد بود. ۲۳۵۳ جعبه مقوایی بود که هر یک شماره داشت. روی هر یک از آن جعبه‌ها هم قید شده بود هر یک دارای چند قطعه گل‌نبشته است. آیا این اطلاعات را در اختیار ایران گذاشته‌اند؟ مقصر میراث فرهنگی است، متأسفم بگویم که قبل از بازگشت ۱۷۰۰ قطعه گل‌نبشته (در سال ۱۳۹۸) در جلساتی که داشتیم، با مخالف‌های زیادی روبه‌رو شدیم که خودمان برویم و این الواح را شمارش کنیم و برگردانیم.
ارفعی در بخشی از سخنانش به تغییرات و اصلاحات روی برخی واژه‌های منتخب «هلک» در خوانش‌های جدید اشاره کرد و گفت: مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو تلاش می‌کند زحمات ۴۰ ساله هلک را نابود کند و مطابق خواسته و میل خود تغییراتی دهد و کلمات را عوض می‌کند و مترادف‌ها را در معنی جایگزین می‌کند. پرسشم این است بعد از مرگ هلک چه تعداد گل‌نبشته خوانده شده است؟ اگر مستندات آن چاپ شده، آیا در اختیار ایران قرار گرفته است؟
این پژوهشگر که الواح هخامنشی را قبلاً دیده و در خوانش بخشی از آن نقش داشته است، گفت: زمانی که الواح جدید به ایران رسید، وزارت میراث فرهنگی هیچ از من نخواست که برای شناسایی این الواح بیایم، آیا غیر از من کس دیگری در ایران هست که این‌ها را بشناسد؟ غیر از چند شاگردی که من تربیت کرده‌ام چه کسان دیگری هستند؟
ووتر هنکلمن پژوهشگر و عضو گروه مطالعاتی دانشگاه شیکاگو و نویسنده کتاب تاریخ هخامنشیان نیر درباره محتوای گل‌نبشته‌های تازه استردادشده به ایران توضیحاتی داد و در پاسخ به نقدهای عبدالمجید ارفعی گفت: توافق شده بود الواح هخامنشی برای مطالعه به مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو فرستاده شود و چهار پژوهشگر مسئول کار روی آن الواح بودند. به دلیل دشواری این کار و وضعیت دانسته‌های ما از زبان عیلامی، خوانش گل‌نبشته‌ها بیشتر حالت کشف رمز داشت. از بین آن چهار نفر فقط «هلک» کار خوانش را ادامه داد، که مطالعه سه‌هزار لوح را از خود باقی گذاشت. براساس توافق، دانشگاه شیکاگو حق انتشار پس از مرگ هلک را داشت. کار هلک ناتمام مانده بود و ترجمه‌ها باید کامل می‌شد، برای همین از سال ۲۰۰۶ مسئولیت این کار به اشخاص دیگری سپرده شد، آقای متیو ستولپر نیز تا زمان بازنشستگی کار روی الواح را ادامه داد و سه‌هزار قطعه را ویرایش و بازخوانی کرد. پژوهش‌های فراوانی روی گل‌نبشته‌های باروی تخت جمشید انجام شده و صدها مقاله تهیه و منتشر شده است. حتی دیتابیس‌های آنها در وب‌سایت قرار گرفته و برای همه قابل دسترس است.
وی افزود: گل‌نبشته‌های باروی تخت جمشید، دیدگاه ما را نسبت به عرصه‌های مختلف هخامنشی تغییر می‌دهد، همه این‌ها با پژوهش‌های آغازین ریچارد هلک به‌دست آمده است.
صدیقه پیران مسئول بخش کتیبه‌های موزه ملی ایران روند ثبت، مستندنگاری و آماده‌سازی الواح هخامنشی منتقل‌شده به ایران را توضیح داد و گفت: بعد از انتقال آثار به مخزن کتیبه‌های موزه ملی، ابتدا صندوق‌ها و جعبه‌ها باز شد. شماره‌ها چک شد. فهرستی از دانشگاه شیکاگو ارسال شده بود که ابتدا آن با منابع منتشرشده در ایران و خارج از کشور، مطابقت داده شد. ناچار بودیم تمام منابع را با وجود تعداد بالای الواح به سرعت تطبیق دهیم و در نهایت اطلاعات الواح در فرم شماره ۹ ذی‌حسابی وزارتخانه‌های میراث فرهنگی و دارایی وارد شد. این اطلاعات شامل شرح شیء، شماره حفاری و شماره موزه و اندازه‌گیری‌هاست.
او افزود: سپس الواح، مستندنگاری و عکاسی شد، که این روند همچنان ادامه دارد. برای تبلت‌های گلی باید شش وجه اثر عکاسی شود تا هر اثر در گوشه و کنار آن ثبت شود. همزمان از طریق دانشگاه شیکاگو اطلاعاتی درباره ۱۶۴ قلم گل‌نبشته از کل صندوق‌ها، به موزه ملی ارسال شده بود، که آن ۱۶۴ قلم به نمایشگاه موقت موزه ملی منتقل شد تا برای نمایش جانمایی شوند. همزمان، مرمت و استحکام‌بخشی الواح آسیب‌دیده انجام شد. ما منتظر تاریخ نمایشگاه هستیم که به زودی برگزار می‌شود.
شاهرخ رزمجو باستان‌شناس و متخصص دورهٔ هخامنشی که درباره محتوای اطلاعات گل‌نبشته‌هایی که در سال‌های گذشته به ایران منتقل شده است، توضیحاتی داد و گفت: این گل‌نبشته‌ها مجموعه‌ای چندفرهنگی و چندزبانی از دستگاه اداری حاکم در تخت جمشید بوده که متون آن بیشتر به زبان‌های عیلامی، یونانی، فارسی باستانی و خط میخی بوده است.
در ادامه این کارگاه، آنالیسا آزونی، پارسا دانشمند، متیو ستولپر و مارک گریسون درباره محتوای گل‌نبشته‌ها و مهرهای باروی تخت جمشید که تا کنون به ایران استرداد شده، توضیحاتی دادند.
