خبرگزاری فارس- خراسان جنوبی؛ به دراز کشیدن قهر 23 ساله طبیعت در خراسان جنوبی رمق و توان آبی این استان خشک و فرا خشک را به شدت به تحلیل برده است به طوری که دیگر همه دوران خشکسالی از هواشناسی تا کشاورزی و هیدرولوژی را پشت سرگذاشته اکنون در وضعیتی بس بحرانی قرار دارد.

هرچند در این مدت متولیان امر از رده های بالای گرفته تا استانی همه همت خویش را بر مقابله و جبران خسارات این زلزله خاموش در خراسان جنوبی گذاشته اند اما گویا تا همراهی آسمان و ابرهای باران زا نباشد نمی شود راه به جایی برد.

گزینه های مقابله با خشکسالی

نسخه های پیچیده شده برای درمان بی آبی خراسان جنوبی نیز برخی ها به نتیجه رسیده و برخی نیاز به زمان دارد تا به سرانجام برسد به هر حال گزینه ها بسیاری پیش روست از اجرای سند سازگاری با کم آبی، شروع ابر پروژه هایی چون انتقال آب از دریا، تغییر الگوی کشت، روی آوردن به سامانه های نوین آبیاری، بارور سازی ابرها  و... . برای این که خراسان جنوبی لبی تر کند لازم است که همه این گزینه ها به مرحله اجرا در آید چرا که از بد حادثه از تغییر اقلیم رخ داد قسمت بد آن یعنی کم بارانی نصیب این استان تشنه شده است.

نکته حائز اهمیت دیگر هم در این زمینه این است که بنا به اعلام کارشناسان سال ۱۴۰۲ کم باران ترین سال طی نیم قرن اخیر خواهد بود و این موضوع در خراسان جنوبی درگیر بحران خشکسالی بیش از پیش نمود خواهد یافت به همین واسطه تنی از چند از کارشناسان و متولیان امر در حوزه آب و مدیریت بحران را گرد هم آوردیم تا به واکاوی بیشتر این موضوع و رفع نگرانی ها مردم در این زمینه بپردازیم.

مهمانانی هم که قبول زحمت کردند محمد علی آخوندی، مدیرکل مدیریت بحران استانداری، عباس سارانی، مدیرعامل شرکت آب منطقه ای، محمد اکبری، معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی سازمان جهاد کشاورزی، علی طحان، معاون توسعه پیش بینی و مدیریت بحران اداره کل هواشناسی خراسان جنوبی و سید مصطفی یعقوب زاده، عضو هیئت علمی و مسوول گروه پژوهشی خشکسالی و تغییر اقلیم دانشگاه بیرجند بودند.

طحان معاون اداره کل هواشناسی خراسان جنوبی 

پیش بینی ها درست از آب درنیامد 

باب سخن را با معاون توسعه پیش بینی و مدیریت بحران اداره کل هواشناسی خراسان‌جنوبی با این پرسش می گشایم که چرا پیش بینی ها برای بارندگی های پاییزی تحقق نیافت؟

با اعداد و ارقام پاسخ گوی پرسش طرح شده است و این طور اعلام کرد که میانگین بارندگی ها سال آبی پیش رو ۸ میلیمتر و بلند مدت آن ۲۰. ۹ میلیمتر است و آن چه اتفاق افتاده این بوده که ۷.۳ درصد بارندگی ها را تا این لحظه داشته ایم. همچنین میانگین بارندگی های سال گذشته نیز به همین میزان بود. اما خواسته مردم این است که پیش بینی ها تحقق یابد اما باید در نظر داشت که در حالت خوشبینانه ۵۰ تا ۷۰ درصد پیش بینی ها اتفاق می افتد و زمانی هم که پیش بینی می شود ۵۰ تا ۷۰ درصد بارندگی داریم ممکن است بین ۳۰ تا ۵۰ درصد بارندگی ها اتفاق نیفتد. آن چیزی که اکنون اتفاق افتاده همان حالت بدبینانه است که بارندگی نداشتیم.

پرسش دیگر را با محمد اکبری، معاون برنامه ریزی و امور اقتصادی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی درمیان می گذاریم آن هم با این عنوان که بخش کشاورزی در این برهه بحرانی آبی و بارانی بیشترین مصرف آب را دارد چه راهکارهایی برای مقابله با این موضوع در دستور کار قرار گرفته و همراهی کشاورزان تا چه حد است؟

خشکسالی از نظر معاون برنامه ریزی و امور اقتصادی جهاد کشاورزی خراسان جنوبی اتفاقی عجیب نیست چرا که خراسان جنوبی سال هاست با این واقعه طبیعی دست و پنجه نرم می کند و گاهی نمودار آن نزولی زمانی هم صعودی می شود.

یکی از بخش هایی که با این مخاطره ارتباط مستقیم دارد بخش کشاورزی ست به طوری که با استمرار این رخ داد طبیعی خاک، گیاه، درخت و... نیز ضعیف شده و به همان نسبت شاهد شدت امراض و آفات هستیم. 

اکبری معاون سازمان جهاد کشاورزی

پذیرش تغییر اقلیم از سوی کشاورزان

در کنار آن لازم است به طورحتم آن حداقل آبی که از چاه یا قنات بیرون می آید آن هم در این برهه خاص به صورت بهینه مصرف شود و بهترین کار هم این است که آب در مسیر انتقال و در خود مزرعه هدر نرود. استمرار قهر طبیعت طی ۲۳ سال گذشته سبب شده تا کشاورزان نیز خود را با تغییر اقلیم رخ داده وفق دهند بیشتر به دنبال کشت محصولات و درختانی بروند که نیاز به آب کمتری دارند از جمله آن ها می توان به پسته و عناب اشاره کرد. 

اکنون سطح زیرکشت پسته در استان ۳۰ هزار هکتار و زرشک ۲۵ هزار هکتار است چرا که این محصولات نسبت به شرایط بد آب و هوایی مقاوم است و حتی تحمل شوری را دارد.

واقعیت هم این است که کشاورز خود را با شرایط موجود وفق داده و الگوی کشتش را تغییر داده است یعنی خود کشاورز دست به اقدام زده و جهاد کشاورزی هم از وی حمایت کرده است. همچنین باید در نظر داشت که جهاد کشاورزی با ترویج و تسهیل‌گری در این مدت به تغییر الگوی کشت کمک کرده و در کنار آن به هیچ وجه حامی محصولات پر آب بری چون چغندر نبوده است.

گزینه های مناسب تغییر الگوی کشت

 اگر فردی بخواهد تغییر الگوی کشت را اعمال کند به طور حتم گزینه های مناسب برای هر نقطه به وی توصیه می شود به عنوان مثال به هیچ وجه به کشاورز توصیه نمی شود که در دشت مختاران زرشک بکارد بلکه توصیه کارشناسان جهاد به وی کاشت عناب و پسته است چرا که تجربه ثابت کرده کاشت زرشک در این دشت امکان پذیر نیست.

همچنین الگوی کشت مشخص است اما به طور دقیق گفته نشده که برای فلان دشت یا فلان چاه کشاورزی چه محصولی کشت شود اما اگر کشاورز پرسید به طور حتم در کلاس های ترویجی که برگزار می کنیم الگوهای جدید کشت متناسب با هر منطقه را برای او بیان می کنیم.

نصف شدن آب بخش کشاورزی 

وظیفه دیگری که جهاد کشاورزی دارد این است که اعتبار مورد نیاز الگوها و روش های تغییر کشت و کم آب بر را تامین کند که تامین اعتبار سامانه های نوین آبیاری یکی از این اقدامات است چرا که راندمان آبیاری را به شدت افزایش می دهد. بعلاوه باید در نظر داشت که طی این سال ها چیزی حدود یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون متر معکب آب در اختیار بخش کشاورزی بوده است که اکنون ۷۰۰ میلیون متر معکب است یعنی حدود نصف سال های گذشته آب در اختیار این بخش است اما با این وجود تولیدات نه تنها کم نشده بلکه در حال افزایش هم است.

واقعیت این است با این که کشاورز بیشترین خسارت را متحمل می شود کمکی به وی نمی شود. نکته قابل تامل هم این است که منابعی اعتباری که برای سال آینده در خواست چه در سرفصل های عمرانی و چه تسهیلاتی جوابگوی بخش کشاورزی نیست.

نیاز ۱۰ هزار میلیاردی سرمایه گردش کشاورزی

این موضوع را در جلسات مختلف و متعدد به مسوولان گوشزد کرده ایم که کل ارزش محصولات کشاورزی خراسان جنوبی حدود ۳۳ هزار میلیارد تومان در سال زراعی قبلی بوده و اکنون اگر محاسبه کنیم شاید از ۴۰ هزار میلیارد تومان هم رد شود این در حلیست که برای بخش تولید کشاورزی حداقل ۳۰ درصد سرمایه در گردش لازم است یعنی سالانه حدود ۱۰ هزار میلیارد تومان سرمایه در گردش لازم داریم تا تولیدات بخش کشاورزی را مدیریت کنیم اما با ابراز تاسف عددی که دولت برای این بخش تامین می کند از محل تبصره های مختلف به ۱۰۰ میلیارد تومان هم نمی رسد.

پرسش اینجاست که کسری این سرمایه در گردش از کجا تامین می شود؟ پاسخ این است که  خود کشاورز آن را تامین می کند به عنوان مثال گندمکار بذر امسالش را برای سال آینده نگه می دارد یا بسیاری از کشاورزان چون پولی دستش نرسیده تا محصولش را کشت کند آن را پیش فروش می کند چاره ای ندارد بذر، کود، سم و... می خواهد.

همچنین در صندوق حمایت از بخش کشاورزی هم سالانه بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلیون تومان منابع تامین کنیم که خیلی فاصله است با نیاز این بخش. بعلاوه دولت هم نمی تواند این منابع تامین کند بنابراین باید مشارکت مردم و دولت باید اتفاق بیفتد.

شعار مردمی سازی عملی شود

شعار مردمی سازی که دولت سیزدهم سرلوحه کارش قرار داده چقدر شعار خوبی ست به شرطی که که عمل شود. یعنی دولت و مردم با هم برای سرمایه گذاری مشارکت کنند، این بستر در صندوق حمایت از بخش کشاورزی فراهم است یعنی ۵۱ درصد سرمایه از مردم و تا ۴۹ درصد سهم دولت است.

در سفری که آیت الله رئیسی به خراسان جنوبی داشت پیشنهاد دادم که که دولت ۴۰۰ میلیارد تومان ۵ ساله در اختیار این صندوق قرار دهد من از بهره برداران این بخش ۵۰۰ میلیارد تومان طی ۲ سال جمع می کنم و با ۱۰۰ میلیون تومان اعتبار صندوق می شد هزار میلیارد تومان.

آن زمانی که این پیشنهاد را دادم یارانه تسهیلات ۴ هزار و ۲۰۰ تومان بود و با این منابع اعتباری می شد مشکل بخش کشاورزی را حل کرد اما اکنون شدنی نیست چون اعداد و ارقام خیلی بالا رفته است ولی اگر مشارکت دولت و مردم با هم باشد به طور حتم می توان کاری انجام داد.

معاون سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی بعد از بستن پرانتز این مطالب به هدر رفتن آب در مسیر و داخل مزرعه اشاره کرد و این که چون بافت خاک استان شنی و سبک است هم آب زود تبخیر می شود و هم به عمق فرو می رود یعنی به نوعی از دسترس گیاه خارج می شود که باید در این زمینه نیز دولت کمک کار و یار بخش کشاورزی باشد.

علاوه براین واقعیت این است که دام استان نیز وابسته مرتع است یعنی دامدار نمی تواند همه علوفه مورد نیاز دام را تامین کند و اگر بارندگی هم اتفاق نیفتد مرتع هم فقیر است و به همان نسبت دام هم دچار ضعف می شود همان طور که وقتی که بارندگی کم باشد ضعف بر درختان عارض می شود و شاهد شدت آفت کرم چوب خوار  بر درختان هستیم.

آفت کشاورزی تفننی

بعلاوه در کنار این سن کشاورز هم بالا رفته است و دیگر این که کشاورزی هم تبدیل شده به کشاورزی تفننی یعنی شهرنشینان در داخل روستا باغ ویلا زدند و برای آن ها هم مهم نیست که تولیدی داشته باشد بنابراین مبارزه و هرس به موقع انجام نمی شود و این ها نیز مزیت بر علت شده است که محصولات کشاورزی و باغات دچار آسیب شود.

وقتی دام ضعیف شود نیاز به واکسیناسیون دارد و به همان نسبت هزینه های آن هم بالا می رود به طوری که اگر دامدار بتواند دام را از بین ببرد به نفعش است.

تاکید مجددش هم بر کمک دولت با همیاری مردم است چرا که مشکلات در این بخش بسیار جدی ست و این که می گویند خشکسالی زلزله خاموش به همین واسطه است چرا که وقتی انفجاری مانند آتش سوزی در منطقه ویژه رخ می دهد همه پای کار می آیند تا اطفاء حریق صورت گیرد اما چون خشکسالی آرام آرام اتفاق می افتد بنیه کشاورز ضعیف شده و خیلی هم داد آن ها به جایی نمی شد. هرچند که ضرورت دارد برای بخش کشاورزی در این زمینه چاره اندیشی شود اما کشاورز هم منتظر چاره اندیشی وزارت جهاد کشاورزی نمی ماند وخودش برای نجات دسترنجش دست به کار می شود به طوری که شاید آبیاری تعدادی از درختان را حذف کند و نجات تعداد اندک را در دستور کار قرار دهد.

تصمیم های اشتباه گذشته

وی در ادامه به تصمیم های اشتباهی که در گذشته برای حفر چاه در کشور گرفته شد و راحت ترین کار را آن زمان انتخاب کردند اشاره کرد و گفت: اکنون باید خراسان جنوبی مرکز تولید لب تاپ کشور می بود نه این که راحت ترین کار یعنی حفر چاه را برای تولید انتخاب می کردند و یکی از دلایلی که اکنون با کمبود بارندگی مواجهیم به این سبب است که تغذیه از سطح زمین اتفاق نمی افتد در گذشته در همن بیرجند آب از بندهای امیر شاه و دره آب جاری بود و مزارع اطراف بیرجند همه زیر کشت و کار بود چرا که آب همیشه جاری بود. یا از منطقه عرب خانه نهبندان به سمت کجی نمکزار همیشه آب در جریان بود.

همچنین در دهه ۷۰ همیشه در فاصله چاهدراز تا شوسف بیش از ۳۰۰ خانوار زابلی از اوایل اسفند تا اویل اردیبهشت مستقر می شدند چرا که بارندگی بود و رودخانه زابل هم آب داشت و چون تغذیه از سطح زمین اتفاق می افتد بارندگی ها هم عالیه بود.

مقام اول آبیاری نوین

معاون سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی بعد از بستن این پرانتز نیز به این موضوع اشاره کرد که خراسان جنوبی ۴ و ۵ سال است که مقام اول اجرای آبیار تحت فشار را در کشور دارد. هرچند خراسان جنوبی عددی در تولیدات کشاورزی به نسبت استان های چون گلستان و ... نیست اما در اجرای سامانه های نوین آبیاری در کشور مقام های اول تا سوم را دارد که این امر نشان دهند استقبال بهره برداران کشاورزی از این سامانه های نوین است.

حدود ۳۰ تا ۳۵ درصد آبیاری تحت فشار در حوزه های زراعی و باغی خراسان جنوبی اجرایی شده و درخواست ها نیز بیش از این است  اما محدودیت های اعتباری اجازه کار بیشتر در این زمینه را نمی دهد. بعلاوه سهمیه بندی آب چاه های کشاورزی نیز براساس پروانه بهره برداری که آب منطقه ای صادر می کند است.

همچنین براساس سند سازگاری با کم آبی که قرار است تا سال ۱۴۰۵، ۱۶۵ میلیون متر مکعب سطح برداشت آب از چاه های کاهش یابد مقداری کندتر انجام می شود. به طور حتم باید این اتفاق بیفتد چرا که اجرایی نشدن آن سبب آسیب جدی به بخش کشاورزی می شود.

نهضت گلخانه ای

موضوع اساسی دیگر که توسط ۳ استاندار پیشین خراسان جنوبی کلید خورد راهبرد نهضت گلخانه ای در استان است که حرکت جدی جهاد کشاورزی نیز حرکت به این سمت است به طوری که امسال از محل تسهیلات تبصره ۱۸ هر متقاضی که برای احداث گلخانه درخواست داشت بلا استثنی با وی موافقت شد.

هر چند منابع اعتباری کم است اما درخواست ها در این حوزه بسیار است به طوری که کار آفرین و سرمایه گذاری در این حوزه با ۳ هزار و ۵۰۰ تا ۵ میلیارد تومان برآورد اعتباری تقاضای تسهیلات داشته و این در حالیست که پیشرفت کارش هم بیش از ۶۰ تا ۷۰ درصد است اما پولی که این سازمان روی کاغذ دارد ۴۰۰ میلیون تومان است.

گاهی به واسطه نبود اعتبار مجبوریم از سرمایه گذاران در این حوزه عذرخواهی کنیم اما این اقدام نشان از این دارد که توسعه صنعت گلخانه ای از راهبردهای جدی سازمان است.

توسعه صنعت گلخانه ۱۰ درصد مورد حمایت جهاد کشاورزی ست و اکنون سطح زیرکشت گلخانه ای استان ۹۰ هکتار است که سطح بسیار پایینی ست و باید در استان به سمت هزار و ۵۰۰ تا ۲ هزار هکتار رفت.

بعلاوه در این زمینه صعود و نزول قیمت های نیز بسیار تاثیرگذار است وقتی که به کشاورز اجاره صادرات داده می شود و باز بعد از مدتی این اجازه از وی سلب می شود سبب زیان و ضرر وی می شود اگر سیاست های  دولت در زمینه ارتباط تجاری با کشورهای آسیایی اجرایی شود به طور قطعه توسعه صنعت گلخانه ای هم در خراسان جنوبی سیر صعود طی خواهد کرد.

همچنین اگر زمینه صدور محصولات کشاورزی با قیمت مناسب فراهم شود علاوه بر توسعه صنعت گلخانه ای احداث سایه بان روی باغات هم اجرایی خواهد شد چون گرما هم تبخیر را از سطح خاک افزایش می دهد و هم میوه ها را خراب می کند همانند اتفاقی که برای انار خراسان جنوبی می افتد.

بعلاوه باید در نظر داشت که اگر کشاورز موفق شود نه تنها اقتصاد خراسان جنوبی بلکه کشور هم متحمل می شود.

از عباس سارانی، مدیرعامل شرکت آب منطقه خراسان جنوبی هم این پرسش را می پرسیم که برای مقابله با خشکسالی ها سند سازگاری با کم آبی در خراسان جنوبی تدوین و اجرایی شد آیا به اهدافی که در این سند به دنبال آن بودیم دست یافتیم یا نه؟

پاسخش هم این است که همان طور که می دانیم آب مهم ترین مسئله جهان، ایران و تبع خراسان جنوبی ست چرا که تاثیر بسزایی در همه حوزه های اقتصادی، کشاورزی و حیاتی دارد و به طور حتم باید خودمان با این وضعیتی که پیش آمده وفق دهیم و طرح سازگاری با کم آبی نیز فلسفه اش همین است. همچنین اگر بخواهیم خارج از این مسئله حرکت کنیم به طور قطع هم فشار بسیاری به طبیعت و هم خودمان وارد می شود.

سارانی مدیرعامل شرکت آب منطقه ای

۹۰ درصد آب مصرفی در بخش کشاورزی

در سند سازگاری با کم آبی بخش عمده آن به آب برمی گردد و باید خود با آب موجود وفق داد. همچنین متناسب با وظایفی که وزارت نیرو مشخص کرده براساس آب تجدید پذیری که داریم باید آب قابل برنامه ریزی تعریف شود که در همه استان ها این مطالعه انجام و برآورد شده است. البته این موضوع مورد تایید همه دستگاه های اجرایی دخیل در این امر  نیز رسیده است و در خراسان جنوبی نیز براساس برآورده های انجام شده بخش کشاورزی حدود ۹۰ درصد آب مصرفی را دارد.

به طور حتم اگر بخواهد سازگاری نیز با شرایط اقلیمی انجام شود در این حوزه است و برنامه های خوبی هم برای تحقق آن تدوین شده است به طوری که در برنامه پنج ساله اول  باید مصرف در بخش کشاورزی از ۵۷۰ میلیون متر مکعب به ۳۶۴ میلیون متر مکعب کاهش یابد.

علاوه براین در زمینه تحقق سند سازگاری با کم آبی پروژه هایی تعریف شده که یکی از آنها کاهش مصرف است و برای کاهش مصرف هم باید یکسری اقدامات انجام شود و اگر بخشی از این اقدامات عملی نشود به طور قطعه برنامه ناقص خواهد بود.

یکی از مهم ترین پروژه ها در این زمینه نصب کنتورهای هوشمند است تا برداشت آب کنترل شود و به سطحی که در برنامه 5 ساله مشخص شده است برسیم برای رسیدن به این سطخ است لازم است که کشاورزان خود را با آن وفق دهند و برای متولی بخش کشاورزی هم تکالیفی مشخص شده تا ضمن فشار نیامدن به کشاورز بهره وری از آب نیز بالا برود.

برای بالا بردن بهره وری از آب نیز نیاز است که سیستم های نوین آبیاری اجرایی شود و در کنار آن  ضرورت دارد الگوهای کشت نیز تغییر یابد که یکی از این روش ها کشت گلخانه ای است.

مجهز شدن چاه ها به کنتور هوشمند

باید در نظر داشت که  هرکدام از برنامه ها متناسب با هم جلو نرود از برنامه عقب خواهیم ماند و در برنامه نصب کنتورهای هوشمند که یکی از ابزارهای اصلی است خوشبختانه موفق بوده ایم و به طوری که اگر نگوییم ۱۰۰ درصد بیش از ۹۷ درصد چاه های فعال مجهز به کنتور هوشمند است.

در برنامه است که این چند درصد باقی مانده نیز تا پایان سال به اتمام برسد.

برای کاهش برداشت نیز پله اول آن که موافقت با مالکان بوده انجام شده و شاهد اعمال آن در پروانه های بهره برداری هستیم. اما بخشی از آن بنا به شرایط خاص و مسائل اجتماعی انجام نشده که امسال پیگیری اجرایی شدن آن هم هستیم تا به کاهش ۱۶۴ میلیون متر معکب در سال برسیم.

همچنین این موضوع را باید مدنظر داشت اجرای سیستم های نوین آبیاری نیازمند اعتبار و تغییر الگوی کشت نیز نیازمند فرهنگ سازی ست که در این زمینه به برنامه زمان بندی نرسیده و عقبیم که این عقب بودن از برنامه سبب ضرر و زیان می شود به همین واسطه لازم است که همه دست به دست هم بدهند تا بتوانیم به اهدافمان دست یابیم.

البته نباید این موضوع را نیز از یاد برد و آن هم این است که با ابراز تاسف شرایط اقلیمی نیز با خراسان جنوبی یار نبوده و ممکن هم نیست که یار باشد و اگر این برنامه را با توجه به شرایطی که داریم هر چه زودتر اجرایی کنیم به طور حتم شرایط پایداری آب نیز مطمئن تر خواهد بود.

بحرانی شدن دشت ها

در ادامه از مهندس سارانی، مدیرعامل آب منطقه ای خراسان جنوبی می خواهیم که وضعیت آبی دشت های خراسان جنوبی هم برایمان بگویید و می پرسیم که آیا شاهد تغییر وضعیت آن ها به سمت بحرانی تر شدن هستیم ؟

پاسخ هم به این پرسش این است که اقلیم خراسان جنوبی خشک و فرا خشک است و با ابراز تاسف در ۲۰ سال اخیر دوران خشکسالی با کاهش بارندگی را به نسبت ۲۰ ساله قبل از آن طی می کنیم و پیش بینی ها نیز پیش بینی ها خوبی نیست هر چند که ممکن است در یک سال شرایط نرمالی داشته باشیم اما در افق شرایط بسیار مناسبی نیست.

همین شرایط نیز تغذیه سفره های آب زیر زمینی نیز تاثیر گذاشته است چرا که ۹۰ درصد منابع آبی خراسان جنوبی زیر زمینی ست و ۱۰ درصد منابع آبی سطحی است. همین موضوع سبب شده تا چون بارندگی و تجدید پذیری منابع آبی را نداریم بر سفره های آب زیر زمینی نیز فشار مضاعفی وارد شود.

لازم به یادآوریست که در ۲۰ سال اخیر نسبت به همین باز زمانی در قبل ۲۳ درصد کاهش بارندگی داشته ایم که بسیار تاثیرگذار بوده بر تغذیه سفره های زیر زمینی و چشمه ها. بعلاوه اگر بخواهیم بازه زمانی ۱۰ ساله ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۰ را نیز با هم مقایسه کنیم ۴۰ درصد کاهش بارندگی داشته که همین کاهش سبب شد تا آب دهی قنات ها و چاه ها حدود ۲۲ تا ۲۳ درصد کاهش یابد که این آمار و ارقام نشان دهنده این است که شرایط خوبی سطح سفره های آب زیر زمینی خراسان جنوبی ندارد و با شیب بسیار تندی به سمت پایین در حال گسترش است.

شیب تند کاهش منابع آبی

همین شیب تند کاهش منابع آبی سفره های زیر زمینی کسری مخزن را در پی دارد به طوری که در یک بازه ۳۰ ساله ۴ میلیارد متر مکعب کسری مخزن داشته ایم و براساس محاسبه ای که انجام شده یعنی سالانه ۱۳۶ میلیون متر معکب کسری مخزن داریم و چون میزان آب تجدید پذیر به اندازه مصرف نیست از شرایط تعادل خارج شده ایم و اکنون از اندوخته های آب زیر زمینی استفاده می کنیم.

همچنین براساس تعریفی که داریم از ۳۵ محدوده مطالعاتی خراسان جنوبی ۲۶ محدوده ممنوعه و ممنوعه بحرانی ست پس در این زمینه وضعیت خوبی نداریم و منابع آبی ذخیره در سفره های زیر زمینی استان نیز رو به افول است که اگر به همین روش به جلو برویم به طور حتم با مشکل جدی مواجه خواهیم شد.

آخوندی مدیرکل مدیریت بحران استانداری

 

سبقه و سرآغاز خشکسالی ها

نوبت به محمد علی آخوندی، مدیرکل مدیریت بحران استانداری خراسان جنوبی که می رسد با این پرسش سراغش می رویم که در کلان استان برای مقابله با بحران خشکسالی چه اندیشیده شده و راهکارهایی که برای کوتاه، میان و بلند مدت مدنظر است تا چه میزان عملیاتی شده است؟

وی ابتدا به سبقه و سرآغاز خشکسالی در خراسان جنوبی اشاره کرده و تعریفی از آن ارائه می دهد. به گفته وی خراسان جنوبی از سال ۷۸ درگیر خشکسالی است و این که به تازگی در کشور گفته می شود وارد چهاردهمین سال شده کم لطفی به استان هایی مانند خراسان جنوبی ست که ۲۳ سال است درگیر این بحران هستند هرچند یکی دو سال در بین آن بارندگی ها در حد نرمال بود اما باید نگاه ها به استانی مانند خراسان جنوبی از قبل بیشتر و قوی تر باشد.  

 شاید از سال ۸۷ تا ۸۹ نگاه ویژه ای به خراسان جنوبی بود و اعتبارات ویژه ای هم تخصیص می یافت اما بعد از آن این نگاه کمرنگ شد.

اما خشکسالی نیز چند نوع است یکی خشکسالی هیدرولوژیکی ست که منابع آب براساس بلند مدت کاهش می یابد و بعد از ۳ سال وارد مرحله بعدی خشکسالی یعنی کشاورزی شدیم که اگر منابع و اعتبارات ویژه خشکسالی برای استان ادامه می یافت و طرح های مقابله با این رخ داد نیز به خوبی اجرایی می شد چرا که در آن زمان طرح هایی چون خرید دام دامداران، جداسازی آب شرب از فضای سبز شهری کلید خورد و از محل منابع خشکسالی اجرایی شد.  

مرحله حاد خشکسالی

سپس وارد دوران خشکسالی ژئولوژیکی یا زمین شناسی شدیم که در این دوران منابع آبی افت کرد اکنون خراسان جنوبی در مرحله حاد ژئولوژیکی ست و افت منابع آبی در برخی از دشت های استان طی یک سال به ۷۰ سانتی متر تا یک متر رسیده است که این عدد خیلی بحرانی است.

مهم ترین مسئله نیز استفاده بهینه از آب است به طوری که اکنون بحران آب  به قدرت ملی کشورها مبدل شده و از این بابت نیاز است در حوزه حشکسالی نگاهی ویژه و هم افزا داشته باشیم شاید دیگر بخش نگری در این حوزه پاسخ گو نیست و لازم است همه دست به دست هم بدهند تا ببینند اولویت چیست همان اولویت مدنظر قرار گیرد.

به اعتقاد مدیرکل مدیریت بحران استانداری خراسان جنوبی مهم ترین قانون یا سند در حوزه خشکسالی همان سند سازگاری با کم آبی است که همه حوزه ها را در برمی گیرد. آخوندی با پرسش ادامه می دهد که آیا در زمینه اجرایی این سند اتفاق نظر هم وجود دارد؟ پاسخش به پرسشی که طرح کرده منفی ست چرا که برخی از مسائلی اجتماعی و بخشی نگری ها سبب شده تا قوانین به خوبی اجرایی نشود اما باید در نظر داشت که اگر تعدیل آب چاه ها صورت نگیرد طی ۲ سال آن چاه خشک شده و از حیز انتفاع خارج می شود اما اگر تعدیل آب انجام شود شاید تا ۱۰ سال دیگر نیز آبدهی با میزان کمتری داشته باشد که البته سود آن به کشاوز و بهره بردار برمی گردد.

 هرچند که این موضوع در کارگروه منابع آب و سند سازگاری با کم آبی برعهده کمیته کارشناسی متشکل از انجمن ها و تشکل های کشاورزی، آب منطقه و جهاد کشاورزی ست تا روی آن به صورت تخصصی کار شود اما اجرایی شدن این موارد هم شاید دیر شده باشد.

اگر روند قبلی به خوبی ادامه می یافت و توجه ویژه ای به تغذیه مصنوعی سفره های زیر زمینی آب می شد اکنون شاهد درگیری بسیاری از استان ها مانند فارس و شمال کشور نیز در قضیه خشکسالی نبودیم.

افت میانگین بارندگی ها

بعلاوه باید توجه داشت که میانگین بارندگی کشور ۲۵۰ میلی متر است و میانگین بارندگی در خراسان جنوبی ۱۵۹ میلی متر که این میانگین مربوط به ۳۰ سال گذشته است و اکنون ۱۵ سال است که ۱۱۰ میلی متر است و مقایسه هم باید با ۱۵۹ میلی متر باشد چرا که از این میانگین به بعد افت کردیم و اکنون به زیر ۱۰۰ و ۹۵ رسیدیم.

 مدیرکل مدیریت بحران استانداری خراسان جنوبی با بیان این مقدمه به اقداماتی که اواخردهه ۸۰ در کشور به ریاست معاون ریاست جمهوری انجام می شد اشاره کرد و متذکر شد که این برنامه ها جدای از برنامه هایی که مدیریت بحران و وزارت خانه ها دنبال می کردند بود.

بعلاوه دارای کارگروه هایی نیز این برنامه داشت و ۲ تا از مدیران استانی که یکی از آن ها من بودم نماینده استان های بحرانی بودیم تصمیم ها نیز طوری که کمک می کرد به این کشاورزان به اجرای سامانه های نوین آبیاری روی آورند و حتی در یکی از جلسات با توضیحی که من دادم برای اجرای طرح های نوین آبیاری تسهیلات و کمک ها که قبل از آن ۳۰ درصد دولت بود و ۷۰ درصد را باید کشاورز می پرداخت برعکس شد و بعدها نیز این کمک ها به ۸۵ و ۱۵ رسید یعنی بازهم تقویت شد.

اعتقادش براین است که اگر این قانون حمایت می شد به طور حتم کارساز بود. در زمینه توسعه صنعت گلخانه نیز درست که افزایش محصول و ازرش افزوده بالایی دارد اما میزان آب مصرفی آن نیست ولی چون محصول بیشتری کشاورز دارد جبران مافات می شود. اما در طرح کاهش مصرف تبدیل آبیاری های غرقابی به کم و تحت فشار با توجه به این که بیش از ۸۶ درصد مصرف آب در حوزه کشاورزی ست می تواند خیلی کمک کننده باشد.

لزوم مداومت بر اجرای برنامه ها

به نظر وی چون اغلب سیاست ها و کارها مداومت ندارد و مستمر نیست کارایی لازم را ندارد از سال ۹۰ به این طرف هرچند اعتبارانی در حوزه سامانه های نوین آبیاری و آبخیزداری تزریق می شد اما چون دیگر موارد همزمان با آن ادامه نمی یافت و کم رنگ شد مانند موضوع تغذیه سفره های زیر زمینی  سبب شد تا تولیدکنندگان بخش های کشاورزی و عشایری دچار مشکل شوند.

همچنین کشت دیم به شدت ضعیف شد چرا؟ چون باران کم بود و سبب شد تا کشت دیم به کلی از بین برود و بیشتر بر کشت آبی تمرکز شود و همین تمرکز بر کشت آبی سفره های آب زیر زمینی را تحت تاثیر قرار داد.

گرایش غلط قنات به جای چاه

خراسان جنوبی حدود ۷ هزار رشته قنات داشت که در همان چند سال ابتدای خشکسالی ۵۰ درصد آن ها از بین رفت و بقیه نیز با افت شدید ۳۰ تا ۵۰ درصدی مواجه شدند و همی افت منابع آبی سبب شد تا کشاورزان به سمت چاه به جای قنات گرایش پیدا کنند و این موضوع ملکه ذهنشان شود که قنات ارزش لایه روبی ندارد.

روی آوردن به سمت حفر چاه نه تنها هزینه ها را افزایش داد بلکه از کیفیت محصولات هم کاست. همین کمرنگ شدن حمایت ها از دهه ۹۰ تا کنون سبب شد تا سنت قنات و لایه روبی آن از بین برود هرچند در دولت سیزدهم فعالیت هایی چون ستاد احیای قنات، اعتبارات ویژه آبخیزداری و آبخوانداری با دستور مقام معظم رهبری و با استفاده از صندوق توسعه ملی در دستور کار قرار گرفت. اما پرسش اینجاست که آیا تخصیص منابع نیز همان میزانی که دستور داده شد بود و اجرایی شد؟ همین اجرایی نشدن دستورات سبب شد تا با کمبود اعتبار مواجه شده و تعهدات پیمانکاران افزایش یابد.

اگر حمایت هایی که دولت سیزدهم در دستور کار قرار داده با حمایت ویژه از بخش های مردمی ادامه یابد و یا منابعی به تازگی در قالب قرارگاه های مختلف تخصیص می یابد عملیاتی شود به طور حتم می تواند به مقابله با خشکسالی پرداخت.

قسمت بد تغییر اقلیم 

علاوه براین باید در نظر داشت که خشکسالی مجموعه ای از حوادث را چون مهاجرت ها، کاهش تولید، تخلیه مرز، کمبود منابع آبی و... را در برمی گیرد. از همه مهم تر این که با طرح موضوع تغییر اقلیم با ابراز تاسف قسمت بد آن نصیب خراسان جنوبی شده چون تغییر اقلیم و پدیده النینو هم می تواند باعث پربارانی و هم کم بارانی شود و به واسطه قرار گیری خاورمیانه در اقلیم خشک و نیمه خشک قسمت بد آن که کم بارانی و کم آبی ست نصیب ما شده است. 

موضوع قابل تامل دیگر در این حوزه این است که با ابراز تاسف در خراسان جنوبی با بیش از ۹۰ درصد تبخیر مواجهیم یعنی آن آبی که در سازه های آبخیزداری نیز ذخیره می شود هم تبخیر شده که ضرورت دارد در این زمینه کارهای تحقیقاتی علمی صورت گیرد تا از تبخیر بالا در استان کاسته شود.

هدر رفت آب نیز یکی از شاخص های مهم اتلاف منابع آبی ست و هم اکنون در خراسان جنوبی هدر رفت منابع آبی ۴۰ درصد است  نه این که پرت آب داریم بلکه به گفته حوزه آب و فاضلاب این منابع به درآمد تبدیل نمی شود و بخش عمده ای از آن نیز مربوط به فرسودگی خطوط انتقال آب است و ۵۰ و تا ۶۰ درصد آن نیز مربوط به کنتورها و سایر موارد می شود که این مسائل نیز سبب می شود تا منابع موجود را از دست بدهیم.

اگر منابع موجود حفظ و در کنار آن مدیریت مصرف بخش کشاورزی نیز صورت گیرد به طور حتم می توان از این بحران گذر کرد.

معاون سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی در ادامه صحبت های مهندس آخوندی به این موضوع اشاره کرد که اکنون نیز سهم اعتبارات سامانه های نوین آبیاری ۸۵ دولت و ۱۵ درصد متقاضی ست اما چون حمایت دولت در این زمینه کم رنگ شده کشاورز تا نیمی از سهم را هم پرداخت می کند.

خسارت ۴ هزار و ۱۰۰ میلیارد تومان خشکسالی

مهندس اکبری در پاسخ به این پرسش که میزان خسارت خشکسالی به بخش کشاورزی خراسان جنوبی به چه میزان است؟ نیز گفت: در سال زراعی گذشته خشکسالی ۴ هزار و ۱۰۰ میلیارد تومان به بخش کشاورزی خراسان جنوبی خسارت وارد کرد هرچند پرداخت این عدد هم برای دولت غیر ممکن است اما اعتباری که امسال بخش کشاورزی خراسان جنوبی در همه سرفصل ها هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان است.

ضرورت دارد که برنامه ریزی ها طوری باشد که سهم استان هایی محرومی چون خراسان جنوبی ویژه تر دیده شود چرا که اعتبار هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان برای استانی مثل خراسان جنوبی هیچ تاثیری در جبران خسارات ندارد.

در ضمن باید این موضوع را متذکر شد که خراسان جنوبی خیلی متقاضی اعتبار عمرانی نیست چرا که بخش های زیرساختی چون اجرای سیستم های نوین آبیاری، احیا و توسعه باغات را می توان با پرداخت تسهیلات نیز می توان سر و سامان داد.

همچنین اگر در قابل کمک های فنی و اعتباری و تسهیلات بانگی نیز به کشاورز تسهیلاتی داده شود می تواند ماده آلی زمنیش را افزایش داده که در خشکسالی تاثیر دارد و کمبود آب را جبران می کند.

بعلاوه باید در نظر داشت که وقتی پمپ چاه آبی می سوزد نیز توقفی که در مدار آبیاری رخ می دهد سبب می شود تا به کشاورز خسارت وارد شود خواسته بخش کشاورزی هم است  اگر که سالانه 2 هزار میلیارد تومان تسهیلات بانکی داشته باشد بسیار از معضلاتی که در حوزه خشکسالی و سند سازگاری با کم آبی وجود دارد اجرایی خواهد شد در ضمن این منابع هم به دولت برگشت داده می شود.

علاوه براین وقتی تسهیلات به بخش کشاورزی اختصاص نمی یابد نمی توان از کشاورز درخواست اجرای سامانه های نوین آبیاری، احداث سایه بان در باغات و ... را هم داشت.

نکته دیگر که معاون سازمان جهاد کشاورزی باز داخل پرانتر بیان کرد این بود که یکی از مشکلات در سفرهایی که مقامات و مسوولان در رده های مختلف به استان ها و شهرستان ها دارند این است که از مسوول آن بخش برای اولویت ها پرسیده نمی شود و به طور معمول افراد غیر مرتبط ومسوول در این زمینه درخواست هایی دارند که برنامه ریزی دستگاه های اجرایی را نیز با مشکل موجه می کند.

اشتغال بدون تامین آب

آخوندی، مدیرکل مدیریت بحران استانداری خراسان جنوبی نیز در تکمیل این موضوع گفت: باید به طور حتم برنامه ریزی ها توسط دستگاه مرتبط و براساس اصول علمی باشد  که توجه به قوانین گاهی در سند مقابله با کم آبی کمتر مورد توجه قرار می گیرد در حالی که به قانون اشتغال بیشتر توجه می شود اما باید در نظر داشت که آب باید باشد تا اشتغال پایدار شود. اکنون اشتغال ایجاد می شود، فضاهای شهری توسعه می یابد اما آیا برای تامین آب آن هم چاره اندیشی می شود؟
اکبری در ادامه صحبت های مدیرکل مدیریت بحران استانداری این نکته را هم اضافه کرد که ۲۰ سال است شعار هایی که مقام معظم رهبری برای سال ها تعیین می کنند به نحوی به تولید برمی گردد اما وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی اولویت را بر اشتغال گذاشته است اشتغال اگر با این روند ادامه یابد تا یک قرن دیگر هم هیچ تغییری در روند تولید اتفاق نخواهد افتاد.

این گلایه را در جلسه ای که معاون وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی هم حضور داشت مطرح کردم. به عنوان مثال فردی که یک گاوداری ۲۰ راسی زده و فرمی هم که پر می کند فقط اشتغال آمده و دستگاه های نظارتی نیز همان تعداد اشتغال را چک می کنند ولی در این گاوداری ۲۰ راسی ۳ راس گاو بیشتر نیست یعنی در این مملکت افرادی را بیمه کردیم و در آینده بازنشست می شوند که روی تولید را ندیده اند.

دوباره سراغ مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان جنوبی رفته و از وی در مورد روش های نوین برای تامین آب و باران پرسیدیم. مهندس سارانی هم این طور پاسخ داد که یکی از روش های تامین آب آن هم در این برهه حساس و بحرانی با فناوری جدید است. هرچند که باید مجدد متذکر شد که بهترین روش در خراسان جنوبی کنترل مصارف است چرا که از منابع غنی آب زیر زمین برخودار نیستیم.

بارورسازی ابرها در خراسان جنوبی

همچنین بهترین روش و ارزان ترین آن استفاده به اندازه از منابع آبی ست چرا که بحران و صدمه های اقتصادی را کمتر خواهد کرد اما در کنار استفاده از همه شرایط به واسطه شرایط اقلیمی و جغرافیایی که داریم این شرایط برقرار نیست اما با توجه به تکنولوژی که در این زمینه وجود دارد و سبقه آن هم به در ایران به ۷۰ سال قبل برمی گردد می توان از باروسازی ابرها استفاده کرد.

هرچند که این روش هم دارای سعی و خطای بسیاری ست اما افزایش منابع آبی خراسان جنوبی در گروه افزایش بارندگی هاست.

همچنین طی سال های متفاوت اقداماتی در این زمینه با پروازهای باروی ابرها انجام شد و در خراسان جنوبی نیز در قالب ۷ پرواز سال ۹۵ شاهد این اقدام بودیم که نتایج آن هم مثبت و اثرگذار بود.

سال گذشته و امسال نیز به این قضیه ورود کردیم و پیگیریم تا اجرایی شود. بخشی از امکانات وتجهیزات نیز فراهم شده اما بستگی به شرایط جبهه های هوایی دارد. بعلاوه امکانات زمینی هم در این زمینه در اغلب نقاط استان فراهم است.

به طور حتم نیز باید این اقدام اگر شرایط جوی فراهم باشد انجام شود چرا که خراسان جنوبی اقلیمی خشک و فرا خشک دارد و به سمت فرا خشک هم در حال گسترش است.

دوباره می رویم سراغ معاون توسعه پیش بینی و مدیریت بحران اداره کل هواشناسی خراسان‌جنوبی از وی می خواهیم که از پیش بینی های بارندگی ها در فصل زمستان و بهار برایمان بگوید.

پیش بینی بارندگی های زمستانی

مهندس طحان هم این طور پاسخ داد که با نگاهی به پیش بینی های ماهانه و فصلی که در پژوهشکده هواشناسی و اقلیم شناسی کشور انجام شده به این نتایج می رسیم که بارندگی ها در حد نرمال و کمتر از نرمال در بیشتر مناطق کشور خواهد بود و برای خراسان جنوبی نیز کمتر از نرمال پیش بینی شده است.

همچنین در فضل پاییز۱۹.۶ میلی متر بارندگی داشتیم و در فصل زمستان نیز ۶۷.۲ میلی متر به صورت نرمال و در فصل بهار نیز حدود ۳۰ میلی متر بارندگی خواهیم داشت. اما پیش بینی ها برای خراسان جنوبی کمتر از نرمال است و نکته مهم تر این که در ماه پیش رو یک درجه افزایش دما نیز خواهیم داشت.

زمانی که ابری در منطقه دیده می شود نیاز به صعود و رطوبت دارد و اگر دما پایین تر از آن چیزی که تعریف شده است باشد به طور حتم بارندگی خواهیم داشت.

بعلاوه می بینیم که با انتشار فیلمی که ابرها و سفیدی کوه ها را در کشوری دیگری نشان می داد و در ایران شاهد این ابرها و سفیدی کوه ها نبودیم کار به جایی رسید که رئیس سازمان هواشناسی و سازمان حفاظت محیط زیست کشور پاسخ گو بودند و موضوع بارور سازی ابرها نیز دوباره در کشور مرور شد.

اما نباید این موضوع را هم از نظر دور داشت که اکنون شاهد افزایش یک درجه ای دما و گرما جهانی و تغییر اقلیم هستیم. در گذشته خشکسالی ها این قدر طولانی نبود اما اکنون می گوییم ۲۳ سال خشکسالی و رد کردن خشکسالی هواشناسی.

مدیرکل مدیریت بحران استانداری خراسان جنوبی در ادامه به این موضوع نیز اشاره کرد که اگر اعتبار باشد می توان به افزایش بارندگی ها کمک کرد. وی که خودش یکی از افرادی بوده که می گفته نمی شود روی باروری ابرها حساب کرد اما اکنون باران نداریم به طور حتم باید به این سمت حرکت کرد چرا که اکنون دو میلی متر بیشتر هم اگر بارندگی به روش بارور سازی ابرها داشته باشیم به طور حتم برای خراسان جنوبی تنشه تاثیرگذار است.

بالاخره نوبت دکتر یعقوب زاده، عضو هیئت علمی دانشگاه بیرجند و گروه خشکسالی و تغییر اقلیم این مرکز آموزش عالی هم می شود و از وی در مورد پروژه های تحقیقاتی که در این زمینه انجام شده می پرسیم.

دکتر یعقوب زاده عضو هیئت علمی دانشگاه بیرجند

تاسیس پژوهشکده خشکسالی

وی این طور پاسخ داد که چون خشکسالی از اهمیت ویژه ای برخودار است در این مرکز آموزش عالی گروه خشکسالی و تغییر اقلیم راه اندازی شد و از ادغام چند گروه پژوهشی پژوهشکده خشکسالی و امنیت غذایی در دانشگاه بیرجند تاسیس شد و همه این ها به واسطه نگرانی هایی بود که در این زمینه وجود داشت.

بعلاوه اغلب تحقیقات در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری هم به این سمت سوق داده شده است.

همچنین استمرار خشکسالی ها سبب شده تا حتی درختان و گیاهانی که متناسب با اقلیم خراسان جنوبی است چون زرشک هم دچار آفت شود از جمله آن می توان به زنگ زرشک اشاره کرد.

همان طور که می دانیم پیامدها خشکسالی بسیار زیاد ست و یکی از مهم ترین آن مهاجرت روستاییان به شهرها ست.

دیگر این که براساس پیش بینی ها انجام شده بین ۴ تا ۸ درجه سانتی گراد افزایش دما در جهان خواهیم داست و اگر خوشبینانه باشد شاید تا ۲ درجه افزایش دما داشته باشیم ولی به اندازه هر یک درجه معادل ۱۰ درصد تبخیر و تعرق افزایش می یابد یعنی گیاه تشنه تر و نیاز به آب بیشتری دارد و چون باران هم نیست مجبوریم از منابع آب زیر زمینی استفاده کنیم این در حالیست که سفره های آب زیر زمینی نیز خودشان نیاز به تغذیه دارند.

لزوم برخوداری از سواد آبی

به همین واسطه لازم است تا سواد آبی همه افزایش یابد تا بتوانیم صرفه جویی و بهره وری لازم را از آب داشته باشیم. همین کمبود منابع آبی سبب شده تا کشاورزان نیز به درختان و گیاهان آب بیشتر بدهند و حتی مدار آبیاری ها را اگر 15 است به 7 کاهش دهند تا زحمت کشید آن ها از بین نرود.

وی که تخصصش  آبیاری زهکشی است و به واسطه تخصصش از اغلب روستاها خراسان‌جنوبی بازدید داشته است نظرش این است که همه سیستم های سنتی آبیاری باید جمع و از سیستم های نوین آبیاری استفاده شود.

یکی از معضلات هم این بود که وقتی سیستم های آبیاری تحت فشار اجرا می شود سطح زیرکشت افزایش می یافت و این هیچ تاثیری در کاهش مصرف آب نداشت.

اما چون سواد آبی اغلب بهره برداران بخش کشاورزی ندارد سبب شد تا سیستم های آبیاری تحت فشاری در اغلب نقاط استان اجرا شد بعد از مدتی جمع شود و مردم از همان روش های سنتی استفاده کنند.

وقتی فرد سواد آبی داشته باشد می داند که چه نوع گیاهی و درخت بکارد که مصرفی آبش کم باشد به عنوان مثال کاشت پسته که در خراسان جنوبی رواج پیدا کرده خیلی بیشتر از عناب نیاز به آب دارد بعلاوه بهره برداران هم بر این عقیده اند که هر چه پسته بیشتر آب بخورد بیشتر باردهی دارد.

توصیه اش هم این است که پسته در استان کشت نشود و اگر هم کشت می شود به اندازه نیاز به آن آب بدهند وقتی فاصله هر درخت ۱۰ متر نیاز به آب بیشتری دارد و بعلاوه آب زیاد سبب نمی شود که به سفره های آب زیر زمینی هم نفوذ کند چرا که سطح سفره ها خیلی پایین تر از آن است که بخواهد آب به آن نفوذ کند.

ضرورت دارد در هر نقطه ای که آبیاری تحت فشار اجرا شده پروانه بهره برداری آن هم کم شود چرا که گاهی ۲ برابر به سطح زیرکشت آب می دهند چون آب اضافی دارند.

الگوی کشت متناسب با هر منطقه

دیگر این که به طور حتم باید الگوی کشت متناسب با هر منطقه ای اجرا شود تا بتوان بهره وری لازم را از آب داشت و در کنار آن اگر فردی بیش از نیاز هر محصولی آب مصرف کرد جریمه شود و آب بهای اضافی بپردازد همانند کاری که در کشورهای اروپایی می‌شود.

معضل اساسی اکنون در خراسان جنوبی بلااستفاده ماندن سیستم های نوین آبیاری است که یک دهه قبل با هزینه های بالا اجرا شده و اکنون هیچ استفاده ای از آن نمی شود.

برای استفاده بهینه از آب لازم است تشکل های آب بران را در خراسان جنوبی ایجاد شود تا با ساز و کارها و اهدافی که تعیین می کنند بتوان بهره وری بیشتری از آب داشت.

معضل آب های مجازی

موضوع دیگر در این زمینه معضل آب مجازی ست به عنوان مثال یک گوشت گاو ۱۳ هزار و ۵۰۰ لیتر آب دارد و این در حالی ست که یک هکتار عناب نیز به همین میزان آب نیاز دارد. اکنون طوری شده که صادرات گوشت داریم و با ابراز تاسف در نقاطی از خراسان جنوبی با کسری مخزن مواجه هستیم مانند بشرویه که دام زیادی دارند و تغذیه دام آن ها هم با جو است.

خروج ۳.۵ میلیون متر معکب رواناب از بیرجند

دوباره معاون جهاد کشاورزی خراسان جنوبی رشته سخن را به دست می گیرد و به این نکته اشاره می کند که در جلسه ای که با اعضای شورای شهر و شهردار بیرجند داشتیم برآورد شد در بارندگی هایی که داریم آن هم به واسطه ایزوگان پشت بام و آسفالت همه معابر شهر ۳.۵ میلیون متر مکعب رواناب از بیرجند دربارندگی خارج می شود و اگر استخر ایجاد شود که این آب ها در خروجی شهر بیرجند به آن هدایت شود می توان از این آب برای آبیاری فضای سبز استفاده و ۷۰ درصد چاه های آب هم خاموش خواهد شد.

بعلاوه باید متذکر شد که احداث سد به تنهایی از عهده شهردرای ساخته نیست و باید با همیاری دیگر دستگاه های باشد همانند اقدامی که قرار است برای قنات جهانی بلده انجام شود و استخری یک میلیون متر مکعبی ایجاد شود که خود نوعی دریاچه به حساب می آید. برای بیرجند نیز استخر با گنجایش ۳.۵ میلیون متر مکعب لازم نیست همین که برای نیمی از آن هم استخر ایجاد شود کافی ست چرا که باران های یک دفعه که رخ نمی دهد.

مدیرکل مدیریت بحران استانداری خراسان جنوبی هم در تکمیل صبحت های معاون سازمان جهاد کشاورزی گفت: از همان منابع خشکسالی در سال ها قبل با ۴۰ میلیون تومان استخر ذخیره آبی برای رواناب ها در شهر سه قلعه سرایان احداث شد که از آن سال تاکنون از این آب برای فضای سبز و دیگر مصارف چون کشاورزی استفاده می شود و این طرح های الگویی می تواند برای دیگر نقاط و شهرها نیز اجرا شود.

 

آب های گران 

مهندس آخوندی گفته هایش را با این مطلب به پایان رساند که آب موضوعی بسیار مهم و حیاتی است به همین واسطه نمی توان آن را با پول تامین کرد مگر پول هنگفتی باشد که این آب از خارج از مرزهای خراسان جنوبی و دریاهای اطراف کشور تامین شود همانند اتفاقی که هم اکنون در حال رخ دادن است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان جنوبی در پایان به این موضوع اشاره کرد آب قابل برنامه ریزی در سند سازگاری با کم آبی استان تعریف شده و همه دستگاه های اجرایی نیز در این زمینه وظایفی دارند تا متناسب با میزانی که برای آن در نظر گرفته شده استفاده کنند و اهمیت این موضوع هم به این سبب که اگر مصارف به ویژه در بخش کشاورزی تعدیل نشود در آینده با مشکل موجه خواهیم شد.

پس لازم است هر چه زودتر تعدیل مصارف و پروانه های بهره برداری عملیاتی شود چرا که به طور حتم همانند همیشه با فرهنگ بی نظیری که مردم خراسان جنوبی در استفاده از مصرف آب و همراهی با برنامه های دستگاه های اجرایی دارند خواهیم توانست این موضوع را اجرایی کنیم.

موضوع دیگر این است که به طور حتم باید دانش آب مردم و بهره برداران را افزایش دهیم و در کنار آن از تکنولوژی های روز نیست بهره لازم را ببریم.

ازرش اقتصادی آب 

مسئله قابل تامل دیگر این است که به طور قطع باید ارزش اقتصادی آب در خراسان جنوبی تعریف شود چرا این ارزش در استانی کم آبی با ۱۱۰ میلی بارندگی با استانی گیلان که بیش از هزار میلی متر بارندگی دارند بسیار متفاوت است.

در کنار این لازم است که به طور حتم بهره برداران بخش کشاورزی براساس سند سازگاری با کم آبی استفاده از روش های نوین آبیاری و تغییر الگوی کشت را در دستور کار خویش قرار دهند و بر آن اهتمام ورزند.

مهار رواناب ها

موضوع اساسی دیگر در این زمینه مهار رواناب آب ها در شهرها و روستاهاست و همچنین خارج از آن که بر عهده آب منطقه ای ست که اجرایی شده آن نیازمند مناب مالی ست. مسئله ای دیگر که در قانون بودجه ۱۴۰۲ به آن توجه شدهاین است که صنایع پر آب بر آن هایی که بیش از ۱۰ لیتر در ثانیه نیاز به آب دارند آب مورد نیاز خورد با با سرمایه گذاری در احداث تصفیه خانه ها و استفاده از پساب فاضلاب ها تامین کنند.

 کاشت گیاهان دارویی

دکتر یعقوب زاده عضو هیئت علمی دانشگاه بیرجند نیز خواستار حذف گیاهان و درختان پر آبخواه شد و به این موضوع اشاره کرد که کمی بارندگی در اردیبهشت امسال سبب شد تا امسال زعفران کاران خراسان جنوبی چندان برداشتی نداشته باشند و ضررو زیان بسیاری را متحمل شوند. پس ضرورت دارد که در حوزه کشاورزی و تغییر الگوی کشت بیشتر به سمت کاشت گیاهان دارویی و گل نرگس گام برداریم.

خواسته مهندس اکبری معان سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی هم در پایان از مدیرعامل شرکت آب منطقه ای این بود که وقتی کشاورزان درخواست ذخیره آب اضافی را دارند با آن ها موافقت شود چرا که سبب می شود تا از آبیاری مجدد و بیهوده خودداری کنند  و اگر سال بعد درصدی کمتری به آن ها اختصاص دهند به طور حتم ناراضی نخواهند بود.

۹۹ درصد خراسان جنوبی درگیر خشکسالی

مهندس طحان، معاون اداره کل هواشناسی خراسان جنوبی نیز در پایان گفت: ۹۹ درصد مساحت خراسان جنوبی درگیر خشکسالی ست و براساس طرح پژوهشی که این اداره کل با دانشگاه بیرجند انجام داده افق آبی خراسان جنوبی را تا ۳۵ ترسیم کرده و برای این که بتوانیم به اهداف مدنظر در این افق دست یابیم نیاز است به سمت کشت زعفران ، عناب و زرشک برویم و آب های مجازی را زیر درک کنیم. 

همچنین با توجه به تغییر اقلیم رخ داد که نتجیه استمرار خشکسالی هاست اکنون بارندگی ها به صورت رواناب است باید برای جمع آوری همه تلاشمان را به کار گیریم.

راه اندازی بازار محلی آب

مهندس سارانی، مدیرعامل شرکت آب منطقه خراسان جنوبی هم این میزگرد را با این نکته یا بهتر بگوییم خبر به پایان رساند که قرار است بازار محلی آب در فردوس خراسان جنوبی راه اندازی شود و هر فردی که آب مازاد داشته باشد در اختیار افراد متقاضی قرار دهد که این موضوع سبب جا افتادن فرهنگ صرفه جویی در بین کشاورزان خواهد شد.

وی همچنین برای گلایه بهره برداران چاه های کشاورزی مبنی بر ذخیره نشدن آب اضافیشان هم به معاون سازمان جهاد کشاورزی قول برگزاری جلسه و رفع و رجوع این گلایه و خواسته را داد.

پایان پیام/