خبرگزاری مهر، گروه استانها: آذربایجان غربی سالیان متمادی به دلیل حضور ادیان، اقوام و مذاهب مختلف که سالهاست با مسالمت و همدلی در کنار هم زندگی می‌کنند به رنگین کمان ادیان کشور مشهور است، سرزمینی که با دارا بودن آثار و بناهای مذهبی از جمله مساجد، کلیساها، امامزاده‌ها و غیره همگی گویای تعامل فرهنگی و زندگی مسالمت آمیز ادیان مختلف در این پهنه گیتی است.
مسافران و گردشگران نوروز که مسیر گردشگری آذربایجان غربی را انتخاب می‌کنند، علاوه بر زیبایی‌های طبیعی و فرهنگی و تاریخی می‌توانند با مساجد تاریخی و نیز تنها مسجد روز باز کشور به همراه قدیمی‌ترین کلیساهای جهان و همچنین سبک زندگی مسیحیان ایران آشنا می‌شوند.
آذربایجان غربی سرزمین احترام به ادیان، باورها و آئین‌های گوناگون در برگیرنده آثار و بقایای تاریخی از زرتشت که نخستین آئین یکتاپرستی جهان تا مسیحیت و اسلام بوده و هم اکنون نیز با گذشت هزاران سال در تضارب اندیشه‌ها، تعامل ادیان و مذاهب نقش محوری ایفا می‌کند.
مسجد جامع ارومیه اثربی نظیر در اوج زیبایی و هنر
مسجد جامع ارومیه یکی از آثار کهن و قدیمی شهر تاریخی ارومیه است که در خیابان اقبال این شهر قرار دارد، این مسجد در میان بازار قدیمی شهر واقع شده و یکی از ارکان اصلی بافت قدیمی شهر محسوب می‌شود.
برخی از محققین معتقدند این بنا ابتدا آتشکده بود و بعد از تسلط مسلمین ویران شد و سپس در قرن هفتم ه. ق بر روی آن مسجدی ساخته شد. به اعتقاد این گروه از محققین سبک تزئینات، گچ بری‌ها، ستون بندی‌ها و طاق‌های مسجد عیناً شبیه به سبک معماری سلجوقیان است.
تاریخ تجدید بنای این مسجد معلوم نیست، اما محراب آن در تاریخ ۶۷۶ ه. ق ساخته شده است، این مسجد به همراه سایر اجزا بافت قدیمی شهر به ویژه بازار و راسته‌های آن بارها مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است، مسجد جامع با دو در ورودی که از صحن بزرگ آن منشعب می‌شود، به بازار راه دارد.
مسجد تاریخی جامع ارومیه یکی از بناهای سده هفتم (ه. ق) که در سال‌های اخیر به دلیل کم توجهی و ساخت و سازهای غیرمجاز دستخوش تغییراتی شده امروز نیازمند مرمت و حفاظت جدی با اعتبارات ویژه است.
از خصوصیت‌های بارز این مسجد شباهت قسمت قدیمی آن با کاخ ساسانی دامغان است و بنابر روایتی، ساخت مسجد پیش از این معبدی دوره ساسانی بوده است، هسته نخستین مسجد جامع ارومیه، شبستان گنبد داری در وسط است که ساختمان آن به دوران سلجوقیان و قرن ششم هجری قمری تعلق دارد و ۴۰ ستون متصل به این شبستان گنبددار مربوط به دوران ایلخانی هستند.
مسجد مطلب‌خان خوی؛ تنها مسجد روباز کشور
مطلب خان خوی تنها مسجد رو باز کشور و از جمله بناهای تاریخی مذهبی آذربایجان غربی به شمار می‌رود که از ویژگی‌های معماری کم نظیری برخوردار است، در واقع محراب این مسجد با ۱۲.۵ متر ارتفاع و ایوان آن با ۲۵ متر ارتفاع از بلندترین محراب‌ها و ایوان‌های مساجد در ایران است.
این مسجد که در بافت مرکزی شهر خوی واقع شده شبستان بزرگ روباز مربع شکلی دارد که دور تا دور آن را حجره‌های دو طبقه و شاه نشین‌های بلند و ایوانی عظیم احاطه کرده، جبهه بیرونی و درونی این مسجد آجری بدون تزئینات است، قسمت‌های داخلی ایوان و طرفین ورودی آن در آجر چینی با پس و پیش کردن آجرها فرم خاصی دارد.
ساختمان اولیه مسجد مطلب خان در دوره ایلخانی در بافت مرکزی و قدیم شهر خوی بنا شده اما پس از تخریب شدن، یک بار دیگر در حدود ۱۲۵۵ هجری قمری به همت مرحوم مطلب خان از نوادگان شیخ بهایی که زرگر مخصوص نایب السطنه عباس میرزا بود مرمت و تجدید بنا شد از این رو به احترام وی نام مسجد به مطلب خان تغییر یافت.
این مسجد باستانی در مرکز شهر خوی در خیابان طالقانی و به فاصله ۳۰ متری از بازار قدیمی آن قرار دارد با توجه به شواهد معماری، ساختمان اولیه مسجد منسوب به دوره ایلخانی است و بعدها به سبب سوانح طبیعی و یا دلایل دیگر تخریب و احتمالاً در دوره قاجاریه مجدداً بنای کنونی روی آن ساخته شده است.
مسجد جامع مهاباد بنایی به یادگار مانده از دوره صفویه
زیباترین و جالب‌ترین اثر تاریخی بجای مانده از دوران صفوی در منطقه غرب و شمال غرب ایران، مسجد جامع مهاباد یا مدرسه شاه سلیمان است که اکنون در قلب شهر قرار گرفته و خطبه‌های نماز جمعه شهر در آن برگزار می‌شود.
زمان ساخت این مسجد زیبا به سال ۱۸۰۹ هجری قمری برمی‌گردد که مساحت کلی این مسجد با حجره‌های رو به حیاط و یک سردر ورودی و یک حوض خانه در ضلع جنوبی ۱۲۵۹ متر مربع است.
شبستان زیبای آنکه مقدمه‌ای بر شبستان مسجد وکیل شیراز است دارای ده ستون سنگی نخودی‌رنگ است که ارتفاع هر یک از آن‌ها ۲.۶۰ سانتیمتر است و بصورت یک پارچه و دو پارچه قرار دارد. سقف سرستون‌ها مربع و طول هر ضلع هفتاد سانتیمتر است و غیر از پایه‌های مسجد و این ستون‌ها و کف حجره‌های بیرونی که از نوع سنگ‌های ذکر شده (نخودی‌رنگ) پی ریزی شده‌اند، بقیه بنا کلاً از آجر قرمز چهارگوش و ملات و گچ و غیره است.
مسجد سردار (ساعتلو) ارومیه اثری بی نظیر در ارومیه
مسجد سردار در خیابان امام و در امتداد راسته غلام‌خان ارومیه قرار دارد، این مسجد در دوره قاجار توسط عبدالصمدخان پدرآقاخان «جد اعظم عظیم السطنه سردار» ساخته شد، وی در سال ۱۳۳۰ ه. ق ساعت بزرگی را بالای ورودی آن نصب می‌کند، به همین خاطر به این مسجد، مسجد ساعتلو نیز می‌گویند.
سرستون‌های آن به شیوه مقرنس تراش داده شده و زیبایی خاصی به این مسجد بخشیده است که انتهای شبستان بزرگ، شبستان کوچک قرار دارد که با یک ورودی به داخل شبستان اصلی راه دارد، محراب با کاشی‌های هفت رنگ به زمینه زرد با نقوش گل و بته به رنگ‌های آبی، صورتی، سفید و قهوه‌ای آرایش شده و آیه الکرسی در داخل یکی از حاشیه‌های دور محراب دیده می‌شود.
آذربایجان غربی بناهای تاریخی و فرهنگی بسیاری در دل تاریخ چند هزار ساله خود نهفته دارد که هر ساله پذیرایی بسیاری از علاقه‌مندان به هنر و معماری اسلامی است، مسجد جامع بوکان بنایی بدون گنبد و مناره از آن جمله است.
مسجد جامع بوکان که تاریخ بنای اولیه آن به سال ۱۳۱۹ هجری قمری می‌رسد در شهر بوکان، نبش خیابان انقلاب و سردار واقع شده است، بانی نخستین این بنا به دستور حاکم وقت بوکان یعنی سیف‌الدین خان مکری فرزند عزیز خان سردار کل ناصرالدین‌شاه آغاز شده و در سال ۱۳۷۹ به شماره ۳۴۸۰ در فهرست آثار میراث فرهنگی آذربایجان غربی به ثبت رسیده است.
مسجد جامع بوکان بدون گنبد بزرگ و مناره با معماری سنّتی اسلامی در زمینی به مساحت ۱۸۷۱ مترمربع در کنار تپه قدیمی سردار و در ضلع شمال شرقی رودخانه سرآب ساخته شده است. مصالح به‌کار رفته در پی بنا و سنگ، دیوارها آجر، سیمان، گچ و خاک است. پوشش جداره‌های داخلی تار و ملات بوده و بدون تزئینات است.
شبستان اصلی مسجد پلانی مستطیل شکل دارد که ۴۲ ستون سنگی در ۷ ردیف ۶ تایی پلان را به هشت ناو تقسیم کرده است. محراب مسجد در ضلع جنوبی شبستان بزرگ (مردانه) داخل طاق نمایی با قوس جناغی اجرا شده است.
آذربایجان غربی مدفن امامزادگان و اولاد پیامبر (ع)
امامزاده برکشلوی ارومیه: این مقبره مدفن امامزادگان محمد و ابراهیم از نوادگان امام موسی الکاظم (ع) است و در روستای برکشلو در ۱۰ کیلومتری شرق شهرستان ارومیه قرار دارد، امامزاده برکشلو از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین زیارتگاه‌های مردم استان محسوب می‌شود و بنای آن مربوط به دوره زندیه و اوایل قاجار است.
این مقبره به شکل مستطیل با یک گنبد مرکزی مانند چهار طاقی‌های دوره ساسانی است و چهار جرز قوس‌دار دارد و به وسیله گوشواره‌هایی طاق آن به هشت ضلع تقسیم شده است، در هر ضلع از مقبره یک ورودی با قوس جناقی دیده می‌شود و در طرفین آن پنجره‌هایی با قوس هلالی وجود دارد.
امامزاده سید بهلول (ع) خوی: مقبره سید بهلول در محله امامزاده در فاصله ۳ کیلومتری مرکزی شهر خوی قرار دارد و مدفن یکی از نوادگان امام علی‌النقی (ع) است، در سنگ قبر مزار آن آمده است: یا مونس الوحید هذا المرقد المرحوم السعید بهلول طیب الله مثواه فی … متأسفانه بقیه مطالب و تاریخ روی سنگ از بین رفته و خوانده نمی‌شود.
در فروردین ماه سال ۱۳۷۶ شمسی در حیاط مجاور این امامزاده، سنگ مزاری از جنس مرمر کرم رنگ از زیر خاک به دست آمد و این عبارت روی آن نوشته شده بود: المرحوم المغفور سلاله السادات العظام آقا سید میر جلال ابن آقا علی النقی ابن سید محمد ابن سید علی سنه ۳۲۷ ساختمان این امامزاده شامل صحن، شبستان و حسینه است.
امامزاده سید یعقوب (ع) خوی: مقبره امامزاده آقا سید یعقوب در خیابان طالقانی شهرستان خوی قرار دارد، وی در سال ۱۳۵۴ ه. ق فوت می‌کند و دوستاندارنش جنازه وی را در منزل مسکونیش در کوچه بیک دفن می‌کنند و گنبد و بارگاهی روی آن می‌سازند، به تدریج صحن، حجرات رواق و ضریحی نیز به این بنا افزوده شد و بنای مقبره بعد از راهرو به چهار قسمت تقسیم می‌شود و یک قسمت محل اسکان زائران است.
امامزاده تازه شهر سلماس: این امامزاده در پنج کیلومتری شهر سلماس قرار دارد و مدفن چهار تن از فرزندان حضرت علی النقی (ع) به اسامی اسحق بن محمود، ابراهیم بن محمد، محمود بن عمر و جعفربن محمد و زیارتگاه عاشقان اهل بیت عصمت و طهارت است، این امامزاده از سده‌های گذشته زیارتگاه مردم تازه شهر و سلماس بود و پس از زلزله سال ۱۳۰۹ شمسی دوباره بازسازی شد.
قره کلیسا؛ قدیمی‌ترین کلیسای جهان و نماد همزیستی ادیان
یکی از زیبایی بی نظیر آذربایجان غربی که مورد توجه ویژه گردشگران مذهبی است وجود کلیساهای تاریخی و قدیمی در کنار مساجد تاریخی که شاهکاری از معماری و هنری ایرانی در کنار یکدیگر است.
کلیسای تاتائوس یا قره کلیسا نهمین اثر کشور در ردیف آثار جهانی اولین کلیسای جهان بود که توسط حواریون عیسی مسیح (ع) بر مقبره طادی مقدس و سه هزار و ۵۰۰ نفر از پیروان این دین در زمان اشکانیان در چالدران بنا شد.
بنابر باور مسیحیان ارمنی نژاد؛ کلیسای تاتائوس نخستین کلیسایی است که توسط مبشرین مسیح در دنیا ساخته شده و آن‌ها هر سال در هفته آخر تیر و هفته اول مردادماه که مصادف با شهادت تاتائوس است، مراسم خاصی در این کلیسا برپا می‌دارند.
معماری اصلی کلیسا به صورت بازلیک نوع خاصی از معماری کلیسایی است، این کلیسا دارای دو گنبد بزرگ و کوچک هرمی شکل و ۱۲ ترک است. بخش قدیمی بنا با سنگ‌های تراشه‌های سیاهرنگ و بخش جدید آن با سنگ‌های سفید ساخته شده است.
کلیسای سیاه در بخش خارجی دارای طرح‌های زیبایی مانند گردونه خورشید و بقایای حجاری‌هایی از بنای اولیه کلیساست اما در بخش کلیسای سفید حجاری‌های ارزشمند فراوانی به صورت تصاویر انسان، نقوش گل و بوته، اشکال حیوانات و موتیفهای تزئینی زیادی دارد که ملهم از عقاید مذهبی و هنر روزگار خویش است.
قره کلیسا از بناهای مذهبی متعلق به ارامنه همان محل دفن تاتائوس از بناهای مذهبی و قدیمی‌ترین کلیسای جهان متعلق به ارامنه است که ۲۰ کیلومتری شمال شرقی چالدران قرار دارد.
کلیساهای ارومیه بیشتر شامل کلیساهای آشوری‌هاست، البته کلیسای مربوط به ارامنه (کلیسای قره باغ) هم در نزدیکی این شهر دیده می‌شود. مهم‌ترین کلیساهای ارومیه، کلیسای حضرت مریم معروف به ننه مریم است.
این کلیسا در مرکز شهر ارومیه و در خیابان خیام قرار گرفته و بنای اولیه آن مربوط به قرن اول میلادی است و از آن به عنوان کهن‌ترین کلیسای ایران یاد می‌شود، برای مسافری که قصدش سفر در مسیر کلیساهاست، دیدار از نخستین کلیسای ایران، جذابیتی خاص دارد.
کلیساهای آشوری ارومیه نماد همزیستی مسالمت آمیز
کلیسای ماریوحنا: در ۲۴ کیلومتری شمال ارومیه و در داخل روستای آده واقع شده است که بنای موجود، در سال ۱۹۰۱ میلادی بر بقایای کلیسایی از دوران ایلخانی بنا شده است، قابل ذکر است که کلیسای دیگری به نام کلیسای ماریوحنا در ۴۰ کیلومتری شمال ارومیه بر بلندترین نقطه کوه و مشرف بر روستای گویلان ساخته شده است.
کلیسای ماردانیال: متعلق به دوران ساسانیان در ۲۵ کیلومتری شمال ارومیه و بر بالای یک تپه باستانی متعلق به هزاره اول قبل از میلاد بر ساحل رودخانه نازلوچای بنا شده است.
کلیسای مارصبر یشوع: در ۳۰ کیلومتری شمال ارومیه و در روستای موشی‌آباد بر ساحل دریاچه ارومیه واقع شده است.
کلیسای مارگیور کیس: در ۳۵ کیلومتری شمال ارومیه در روستای سپرغان قرار دارد در نزدیکی این کلیسا، کلیسای حضرت مریم و کلیسای حضرت سرکیس نیز قرار دارند، همچنین کلیسای دیگری نیز به نام کلیسای مارگیور کیس در هشت کیلومتری شرق ارومیه و در روستای گلپاشین دیده می‌شود.
کلیسای مارت خنه: در ۴۵ کیلومتری شمال ارومیه کلیسای مارت خنه در روستای جمال‌آباد واقع شده و متعلق به دوره ساسانیان است.
کلیسای پطروسوپولس: در ۱۰ کیلومتری جاده ارومیه بندر گلمخانه واقع شده و قدمت آن به قرن هشتم میلادی می‌رسد که توسط مربختیشوع، از پزشکان معروف هارون‌الرشید، خلیفه عباسی، بنا شده است.
امسال به دلیل همزمانی بهار طبیعت با بهار قرآن در بقاع و امامزادگان آذربایجان غربی ویژه برنامه‌هایی تدارک دیده شده که می‌تواند برای مسافران و گردشگران لحظات خاطره انگیزی رقم بزند.
مدیرکل اوقاف و امور خیریه آذربایجان غربی گفت: امسال به دلیل تقارن بهار قرآن با بهار طبیعت طرح آرامش بهاری و ضیافت الهی به‌صورت همزمان در ۱۴ امامزاده و بقعه متبرکه استان اجرا می‌شود.
۱۴ بقعه متبرکه آذربایجان غربی میزبان آرامش بهاری
حجت‌الاسلام ناصر جوانبخت در گفت و گو با خبرنگار مهر با اشاره به اجرای قرار دوازدهم در بقاع متبرکه استان گفت: این طرح با رویکرد ترویج فرهنگ مهدویت در قالب ارائه خدمات اجتماعی و با ساختاری جهادی و مشارکتی در بقاع متبرکه استان اجرا می‌شود چرا که اماکن مقدس محل نشر معارف اسلامی هستند و اجرای طرح قرار دوازدهم گامی مهم در انتشار رایحه دل‌انگیر مهدویت و انتظار است.
مدیرکل اوقاف و امور خیریه آذربایجان غربی ادامه داد: در قالب این طرح در دوازدهم هر ماه بسته‌های معیشتی معطر به نام و یاد امام دوازدهم (عج) به خانواده‌های کم برخوردار اهدا می‌شود که در سال جاری یک هزار و ۸۰۰ بسته معیشتی در امامزادگان و بقاع متبرکه در بین خانواده‌های کم‌برخوردار توزیع شده است.
وی اظهار کرد: همچنین در حاشیه اجرای طرح قرار دوازدهم با کمک خیران و از محل اجرای نیات موقوفات خدماتی از قبیل تهیه جهیزیه، تجهیزات پزشکی، دارو و درمان، تهیه لباس و پوشاک، نذر قربانی، نذر وقت و حرفه در روز دوازدهم (پزشک و …) ارائه شده است و در قالب این طرح ۱۲ فروردین ۱۴۰۳ از محل نیات موقوفات و با کمک خیران بسته‌های معیشتی و نان صلواتی در شهرستان‌های ارومیه و خوی اجرا توزیع خواهد شد.
حجت‌الاسلام جوانبخت با اشاره به برپایی خیمه معرفت در بقاع متبرکه آذربایجان غربی گفت: برپایی خیمه مشاوره و پاسخگویی به سوالات شرعی در هفت امامزاده، برپایی خیمه کودک و نوجوان در ۷ امامزاده، برپایی خیمه حجاب و عفاف در امامزاده سید بهلول، نصب تابلوهای نمایشگاهی در ۱۲ امامزاده و بقعه، خیمه معرفت برای کودکان و نونهالان و رنگ‌آمیزی نقاشی آماده به‌وسیله کودکان و نونهالان و همزمان برگزاری کلاس سبک زندگی اسلامی (تحکیم بنیان خانواده، جمعیت و فرزندآوری) و احکام برای بانوان از جمله برنامه‌های اجرایی در بقاع متبرکه در قالب خیمه‌های معرفت هستند.
مدیرکل اوقاف و امور خیریه آذربایجان غربی با بیان اینکه در طول ماه رمضان نماز جماعت در بقاع متبرکه استان اقامه می‌شود، اضافه کرد: سه وعده نماز جماعت در امامزاده سید بهلول و بقعه شیخ نوایی خوی، دو وعده نماز ظهر و عصر و مغرب و عشاء در ۵ بقعه امامزادگان غریب حسن، محمد و ابراهیم و عرب‌باغی ارومیه و سید محمد اهرنجان سلماس و نظرگاه حضرت عباس میاندوآب و نماز ظهر و عصر در ۱۵ بقعه سطح سه استان اقامه می‌شود.
آذربایجان غربی سرزمین احترام به ادیان، باورها و آئین‌های گوناگون در برگیرنده آثار و بقایای تاریخی از زرتشت که نخستین آئین یکتاپرستی جهان تا مسیحیت و اسلام بوده و هم اکنون نیز با گذشت هزاران سال در تضارب اندیشه‌ها، تعامل ادیان و مذاهب نقش محوری ایفا می‌کند.
