رجبعلی لباف خانیکی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: رباط فخرآباد در مجاورت روستای فخرآباد در ۲۰ کیلومتری غرب روستای مرندیز از توابع بخش یونسی شهرستان بجستان واقع شده و فاصله آن تا شهر بجستان ۴۳ کیلومتر و تا مشهد ۳۱۰ کیلومتر است.
وی افزود: رباط آجری فخرآباد از جمله رباط‌ها یا کاروانسراهای متعددی است که بعد از یورش مغول‌ها به خراسان در مسیر میان تربت‌حیدریه و فردوس از طریق بجستان ساخته شده است. در سال ۶۱۷ هجری قمری صفحات شرقی ایران مورد تهاجم بی‌رحمانه مغول‌ها قرار گرفت و طی ۲ سال شهرها و آبادی‌های فراوان ویران و انبوهی از اهالی به خاک و خون کشیده شدند.
این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی بیان کرد: با ویران شدن شهرهای بزرگی مانند طراز، خوارزم، سمرقند، بخارا، مرو، هرات و نیشابور، «شاهراه بزرگ شرق» یا «راه ابریشم» از حیز انتفاع خارج شد و بسیاری از کاروانسراها و کاخ رباط‌هایی مانند «رباط ملک»، «رباط آبگینه» (رباط شرف) و «رباط ماهی» متروک و به بیغوله و آغل گوسفند نیز تبدیل شدند.
وی اضافه کرد: یک فرمان عجیب و رویدادهای امیدبخش بعد از چنگیزخان مغول موجب شد که مشهد و هرات جایگزین نیشابور و مرو شوند و راه‌های تجاری در صفحات شرق و جنوب خراسان گسترش و رونق یابند. فرمان عجیب، دستوری بود که چنگیز به فاتحین شهر توس صادر کرد و آن‌ها را از یورش به مشهد که مدفن «فرزند پیامبر؛ امام رضا (ع) بود، بر حذر داشت».
لباف خانیکی با بیان اینکه رویدادهای امیدبخش احیای شهرهای هرات و توس در عصر «اوگتای» فرزند و جانشین چنگیز بود، خاطرنشان کرد: مشهد علاوه بر پناه دادن به بازماندگان و آوارگان ناشی از تاخت و تاز مغولان، از دوران ایلخانی به یک قطب زیارتی و تجاری تبدیل شد و راه‌های منتهی به مشهد پر رفت و آمد شد و از قِبَل آن تاسیسات راه و از آن جمله کاروانسراهای زیادی ساخته شدند.
وی تصریح کرد: یکی از راه‌هایی که خیلی مورد توجه و استفاده تجار و زائرین بود، راه مشهد، تربت حیدریه و بجستان بود که بعد از یورش مغولان کاروانسراهای متعددی مانند رباط‌های طرق، سنگ بست، سفید، زمان‌آباد، میاندشت، شور حصار، رباط سنگ، کامه، تروسک، گسکک، اسحق خانی، طبسی، لاری، زرمهر، زرنوخ، کمائی، فیض‌آباد، ظهیرآباد، میاندهی، یونسی، مرندیز، قاسم‌آباد و فخرآباد بجستان در آن مسیر ساخته شدند.
این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی عنوان کرد: به نظر می‌رسد که بجستان در آن دوران به منزله یک قطب اقتصادی مهم بوده، زیرا واسطه خراسان با استان‌های کرمان، یزد، اصفهان، فارس و هرمزگان، به مثابه دروازه خراسان بوده و بارانداز کالاهایی که از طریق دریا به ایران وارد شده نیز محسوب می‌شود.
وی با اشاره به اینکه یکی از مجهزترین و زیباترین کاروانسراهای این مسیر «رباط فخرآباد» بازمانده از دوران قاجار است، اظهار کرد: این بنای مستطیل شکل از نوع رباط‌های چهار ایوانی با میانسرای نسبتا وسیع و برخوردار از فضاهای کاربردی متعدد از قبیل هشتی ورودی، دو اطاق در دو سمت هشتی، پلکان منتهی به بام، غرفه‌ها، حجره‌ها، مالبندها، و باراندازها است.
لباف خانیکی گفت: ساختار بنا به گونه‌ای است که می‌تواند تعداد زیادی مسافر را در خود جای دهد. به گونه‌ای که علاوه بر غرفه‌ها، حجره‌ها و رواق‌های داخل بنا، بر دیوارهای دو طرف ایوان ورودی در سمت غرب نیز غرفه‌هایی تعبیه شده تا مسافران مازاد بر گنجایش داخل رباط بتوانند در آن‌ها استقرار یابند.
وی افزود: ویژگی مهم رباط فخرآباد تزئینات آجری آن بر روی سرپایه‌ها و لچکی‌های دو طرف طاق‌ها و پیشانی ایوان‌ها و ایوانچه است که به صورت برجسته یا خفته راسته با آجرهایی که برحسب درجه پخت قرمز یا نخودی شده‌اند، به گونه رنگارنگ اجرا شده‌اند.
این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی بیان کرد: یکی از زیباترین جلوه‌های هنری آجرکاری رباط فخرآباد، سقف هشتی ورودی در جبهه غربی آن کاروانسرا است. در آن موضع با آجر چینی‌های رنگارنگِ خفته راسته نقش ستاره‌های متحدالمرکز نقش بسته است.
وی با بیان اینکه در کاروانسرای فخرآباد امکانات رفاهی برای مسافران در نظر گرفته شده است، ادامه داد: ایجاد سکوهایی جهت اقامت خرکچی‌ها در کنار مالبندها، تعبیه اخیه بر دیوارها جهت بستن احشام، تعبیه بخاری دیواری در غرفه‌ها و حجره‌ها، احداث بارانداز برای نگهداری بار مسافر و دیگر امکانات رفاهی از آن جمله است.
لباف خانیکی مطرح کرد: رباط فخرآباد ۱۴ مهر ۱۳۵۴ به شماره ۱۱۸۵ در فهرست آثار ملی و در ۱۶ شهریور ۱۴۰۲ براساس مصوبه چهل و پنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی در فهرست یونسکو نیز ثبت شده است.
انتهای پیام
