به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، برنامه صف اول دوشنبه ۱۷ اردیبهشت ماه آخرین وضع دریاچه ارومیه را با حضور آقای معتمدیان استاندار آذربایجان غربی و دبیر کارگروه ملی احیای دریاچه ارومیه بررسی کرد.
آقای معتمدیان الان وضعیت دریاچه ارومیه از نظر سطح آب و تراز چگونه است؟ اوضاع تا چه مقدار خوشحال کننده و امیدوار کننده است؟
معتمدیان: به رغم این که سال گذشته سال سختی به جهت کاهش بارندگی‌ها و گرمای زیاد داشتیم تقریباً یکی از سال‌هایی بود که در تاریخ کشور که تا این اندازه گرما نداشتیم و نگرانی‌های زیادی هم بین مردم برای خشک شدن دریاچه ارومیه ایجاد شد. به حمدالله با لطف خداوند متعال سال آبی جاری بارندگی‌های خوبی را در دو سه ماه اخیر در سطح حوزه آبریز دریاچه ارومیه و ۳ استان آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و استان کردستان داشتیم. همین موضوع باعث شد از نظر تراز دریاچه شاهد افزایش ارتفاع دریاچه باشیم که نسبت به همین روز در سال گذشته تقریباً ۲۰ سانتی‌متر افزایش داشتیم ۱۲۷۰ممیز ۶۰ سانتی متر آخرین ترازی است که همکاران ما اعلام کردند، از نظر وسعت دریاچه هم تقریباً نزدیک به ۲ هزار کیلومتر شده است.
سوال: پارسال چقدر بوده است؟
معتمدیان: تقریباً از نظر وسعت ۵۶۰ تا ۵۷۰ کیلومتر افزایش وسعت داشتیم، از نظر حجم آب هم خوشبختانه ما دو و نیم میلیارد متر مکعب را عبور کردیم سال گذشته در همین روز حدود ۱۹۰۰ بود یعنی ۶۰۰ میلیون متر مکعب آب به حجم دریاچه ارومیه اضافه شده است.
سوال: چقدر از این اتفاقات نتیجه نزولات آسمانی است و دخالت انسانی در آن نداشتیم ؟
معتمدیان: ۱۰۰ درصد که لطف و عنایت خداوند متعال است یعنی طبیعتاً اگر بارندگی و بارشی نداشته باشیم با مشکل مواجه می‌شویم ولی چند عدد خدمت مردم عزیز ارائه کنم، از لحاظ میزان بارش عرض کنم که خیلی اتفاق خارق‌العاده‌ای انجام نشده است، بارش‌هایی در سال ۹۸ داشتیم تقریباً یک سال بود حدود ۴۶۰ میلی‌متر حوزه آبریز دریاچه ارومیه بارندگی داشتیم این عدد امروز ۳۰۵ است یعنی نسبت به سال ۹۸ باز هم کاهش قابل توجهی داریم، در سال ۹۸، ۵۱ درصد نسبت به امسال افزایش بارندگی‌ها بیشتر بود، سال ۹۹ تا ۱۴۰۲ یک دوره ۴ ساله خشکسالی داشتیم این بارندگی‌هایی که امروز داریم نسبت به سال قبل ۲۵ درصد افزایش پیدا کرده است که سال خشکسالی بوده، سال بدی داشتیم یکی از سال‌های با بارش کم بوده، اما نسبت به بلند مدت اگر استانی بخواهم خدمت شما عرض کنم در آذربایجان غربی نسبت به بلند مدت ۵ درصد کاهش داریم، در آذربایجان شرقی یک درصد افزایش داریم نسبت به میانگین بلند مدت، در کردستان هم ۴ درصد افزایش داریم یعنی سرجمع ما یک درصد بالاتر از میانگین هستیم در حوزه دریاچه ارومیه می‌خواهم بگویم خیلی بارندگی‌های ویژه انجام نگرفته وضعیت نرمال است، از نرمال یک درصد افزایش بارندگی میان مدت بیشتر بود.
سوال: آن هم پس از یک سال خشکسالی.
معتمدیان: بله، یک دوره ۴ ساله خشکسالی بعد از سال ۹۸ که یک سال بارندگی خوب داشتیم افزایش گرما که خیلی موثر بود، امسال ۱۵ درصد نسبت به سال قبل افزایش برف داشتیم ذخایر برفی در حوزه آبریز دریاچه ارومیه افزایش پیدا کرد، اما سال قبل نسبت به سال ماقبلش ۶۶ درصد کاهش برف داشتیم.
مستحضر هستید مقدار قابل توجهی از منابع آبی از سرشاخه‌های ارتفاعاتی است که در پیک گرما عمدتاً در خرداد، تیر و مرداد برف‌ها ذوب می‌شود از طریق رودخانه‌های ۱۳ گانه وارد دریاچه ارومیه می‌شود یکی از بخش‌های عمده احیا این جا است. در سال ۱۴۰۱ تقریباً ۶۶ درصد کاهش ذخایی برفی هم داشتیم امسال نسبت به سال قبل ۱۵ درصد افزایش داشتیم یعنی همچنان از نظر برف هم میزان بارش برف هم کاهش پیدا کرده است. اگر بخواهیم آسیب شناسی کنیم دلایل عمده در شرایط فعلی دریاچه ارومیه وجود دارد در دو بخش، یک بخش مربوط به تغییر اقلیم است، کاهش بارندگی‌ها و افزایش دما است که کارشناسان با بررسی که انجام داده‌اند حدود ۲۵ درصد آن مربوط به این حوزه است، یک بخش هم برمی‌گردد به مداخلات انسانی یعنی توسعه بخش کشاورزی است به جای این که به سمت کشت محصولات کم آب بر برویم متاسفانه در دهه‌های گذشته به سمت محصولات پرآب بر رفته‌ایم، از سال ۷۷ یک روند نزولی ما در بحث کاهش حجم دریاچه ارومیه داریم یک دوره ۲۵ ساله بوده که ما وضعیت امروز را شاهد هستیم در این دوران متمرکز شدیم بر اقدامات سخت افزاری، چندین هزار میلیارد تومان هزینه شده، کار‌های لازمی بوده که انجام شده و جزو برنامه‌های ۲۷ -۲۸ گانه ستاد احیا بوده که باید انجام می‌شده مانند تونل‌ها و سد‌هایی که زده شد، اما این طرف غفلتی که انجام گرفت در بخش مدیریت نرم‌افزاری کوتاهی‌هایی انجام گرفته الان در همین حوزه آبریز دریاچه ارومیه حداقل ۱۴۰ هزار هکتار باغات اضافه شده است، یعنی بخواهید معادل آبیش را حساب کنید یک و نیم میلیارد متر مکعب ما آب مازاد تحمیل کردیم به بخش کشاورزی در دورانی که شاهد کاهش حجم آب در دریاچه ارومیه بودیم یعنی یک غفلتی بوده که در دوره‌های گذشته انجام گرفته، امروز متاسفانه در حوزه آبریز ببینید سه محصول سیب، یونجه، چغندر قند ۵۷ درصد آب فقط تولیدی حوزه آذربایجان غربی را مصرف می‌کند، ۵۰ درصد از این باغ‌ها بالای ۳۰ سال عمر دارد یعنی از لحاظ بهره‌وری هم مشکل دارد همین باغ‌ها کشت دوگانه هم است، یعنی در همین مزارع هم می‌بینید یونجه کشت می‌شود. ۳۲ درصد از آب تولیدی این استان سهم یونجه می‌شود که واقعاً محصول غیر استراتژیک است. ۹۰ درصد از آب تولیدی در حوزه آبریز در بخش کشاورزی مصرف می‌شود یک زمانی می‌گویند رویکردی که ستاد احیا الان با ریاست آقای دکتر مخبر در دو سه سال اخیر در دولت سیزدهم انجام گرفته تمرکز بر مدیریت نرم‌افزاری است یعنی باید به سمت تغییر الگوی کشت برویم، حوزه هم حوزه سختی است ما این را سال‌ها رها کرده‌ایم ۲۵ سال نظارت نداشتیم ۷۳ هزار حلقه چاه غیر مجاز در این منطقه ۳ استانی که عرض کردم حفر شده است، شبانه روز آب برداشت می‌کنند در این دو سه سالی که دولت سیزدهم روی کار آمده شما می‌خواهید چند چاه را مسدود کنید؟ با زندگی و معیشت مردم عجین شده است روش‌های سخت افزاری جواب نمی‌دهد. در این سال‌هایی که در این دولت تلاش کردیم شاید توانسته‌ایم ۴ هزار حلقه چاه را مسدود کنیم روشی که الان در ستاد احیا پیگیری می‌شود و تاکیدی که آقای رئیس جمهور و آقای دکتر مخبر داشتند این است که ما الگویی را ارائه بدهیم که هم بتوانیم مدیریت مصرف آب را داشته باشیم و هم بتوانیم معیشت مردم و زندگی مردم را هم لحاظ کنیم.
سوال: مجموعه آمار‌هایی که اشاره کردید به آنها، من دستم نیامد که الان به هر حال چه حجمی تاثیر گذاشته، کار‌هایی که در این مدت انجام شده است ممکن است بعضی‌هایش را بگویید هنوز بلند مدت است و هنوز به نتیجه‌ای نرسیده است، یک سری از آنها هم به لحاظ فیزیکی، الان سدی می‌بینیم که قبلاً وجود نداشت، اما اینکه این چه تاثیری بر دریاچه ارومیه گذاشته، شاید هنوز ملموس نباشد.
معتمدیان: ضمن اینکه تشکر می‌کنیم از زحماتی که در دولت‌های قبل انجام گرفته که کار اصلی آن را شروع کردند و به مرحله‌ای رساندند، اما هیچ کدام از این پروژه‌ها در دولت‌های قبلی به نتیجه نرسید، پروژه‌های نیمه تمامی که متمرکز شدیم با اعتبارات خوبی که از ناحیه دولت از سفر آقای رئیس جمهور سال ۱۴۰۱ به استان و هم این که مدیریت این موضوع هم به استان واگذار شد که هماهنگی بیشتری انجام بگیرد، چون در میدان هستیم و این یک پرونده چند جانبه است مسائل حقوقی، مسائل اجتماعی، مباحث ارتباطات و معیشت مردم را دارد، با حوزه کشاورزی ارتباط دارد، مباحث قومیتی و حساسیت‌هایی که وجود دارد. خوشبختانه هر سه ماه یک بار یک پروژه را در این دولت به اتمام رساندیم مهمترین آن تونل کانی سیب، تونلی بود که در دولت قبل آغاز شده بود با همه مشکل فنی که داشت در کوتاه‌ترین زمان با عزم جدی که در وزارت نیرو بود. جا دارد تشکر کنیم از جناب آقای دکتر محرابیان که وقت ویژه‌ای گذاشتند، اعتبار ویژه‌ای برای این قضیه گذاشتند، به حمدالله این تونل در ۵ اسفند ۱۴۰۱ به بهره‌برداری رسید، ۳۰۰ میلیون متر مکعب آبی که ما امسال اولین سال بود، چون سال گذشته فرصتی برای رهاسازی آب نبود رهاسازی آب زمان مشخصی دارد و در فصول غیر زراعی باید انجام بگیرد در فصولی که بارندگی باشد و سد‌های ما آب داشته باشد، خوشبختانه سال گذشته از آذر ماه رهاسازی را آغاز کردیم کاری بود که با مطالعه انجام دادیم، برآورد انجام دادیم تصمیم مدیریتی همراه با ریسک بود یعنی در شرایطی که آذر ماه وضعیت بارندگی ما مناسب نبود، سد‌های ما وضعیت مناسبی نداشت، اما کار رهاسازی را انجام دادیم یکی همین سد کانی سیب بود که ۳۰۰ میلیون متر مکعب ظرفیت انتقال آب را دارد، نکته دوم، اولاً غیر از کانی سیب ما از مهاباد، بوکان، حتی چراغ ویس در سقز هم هماهنگ کردیم استانداران محترم هماهنگی کردند با مدیریت خوبی که در وزارت نیرو انجام گرفت رهاسازی از سد‌ها را انجام دادیم و همچنان هم ادامه دارد یعنی تا زمانی که سد‌ها اجازه بدهند ما ذخایری برای بحث آب شرب حتماً باید داشته باشیم یک حجم ۷۵ درصدی سد‌های ما باید داشته باشند زیر ۷۵ درصد که برسد قطعاً برای تامین آب شرب و حق آبه‌های کشاورزی دچار مشکل می‌شویم، روزانه تقریباً شاید ۳۰ میلیون متر مکعب آورده و ورودی به دریاچه ارومیه داریم که بر اساس ایستگاه‌های هیدرومتری که ما در ورودی دریاچه داریم داریم ثبت می‌کنیم و امیدواریم تا دو سه هفته آینده با توجه به پیش‌بینی‌های هم که انجام گرفته و بارش‌های خوبی که از روز گذشته شروع شده و انشاالله هفته آینده هم ادامه دارد پیش بینی این است که انشاالله به ۳ میلیارد متر مکعب اگر بارندگی‌ها ادامه داشته باشد.
سوال: حتی شاید کمی بیشتر از ۳ میلیارد؟
معتمدیان: احتمالش هم است همین رهاسازی از پشت سد تا خود دریاچه بعضاً ۱۷۰ تا ۱۸۰ کیلومتر این را باید مدیریت کرد آب برداشت‌های غیرمجازی که می‌شود، ما امسال آمدیم فرمانداران را پای کار آوردیم ۳ تا ۴ تا شهرستان را که در حوزه آبریز بودند، اینها روزانه یا یک روز در میان جلسه می‌گذاشتند، امور آب و جهاد کشاورزی و محیط زیست و گشت‌هایی که داشتند و نیروی انتظامی کمک می‌کردند که اجازه برداشت غیر مجاز نمی‌دادیم که حقابه‌ای که مربوط به دریاچه ارومیه بود به دریاچه برسد، لایروبی‌هایی که ما انجام دادیم، درهمین سال گذشته بیش از ۶۰ کیلومتر از رودخانه‌هایی که منتهی به دریاچه ارومیه هستند لایروبی انجام گرفت، آثار خوبی داشت، در بحث تکمیل مدول سوم فاضلاب دریاچه ارومیه که سال گذشته با حضور آقای دکتر مخبر و آقای وزیر محترم نیرو به افتتاح رسید در همین دولت با اعتباراتی که گذاشته شد، امسال تا همین امروز که خدمت شما هستیم و از سال آبی هم به پایان نرسیده ۴۰ میلیون متر مکعب رهاسازی پساب فاضلاب ارومیه بوده به دریاچه ارومیه، یعنی مجموعه اقداماتی که از رهاسازی سد‌ها در برنامه‌هایی که در ستاد احیا در کشور داشتیم برنامه‌ریزی کردیم که یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون متر مکعب حقابه از رهاسازی سد و رودخانه‌های فاقد سد داشته باشیم خوشبختانه آماری را که من امروز عصر گرفتم این عدد از یک میلیارد و ۴۰۰ هم گذشته یعنی ۳۰۰ میلیون متر مکعب هم بالاتر از آن چیزی که ما پیش بینی کردیم رهاسازی انجام گرفته، می‌خواهم بگویم که آثار مدیریتی و مدیریت رهاسازی و کنترل و نظارت‌هایی که در رهاسازی انجام گرفته به سمت دریاچه و مدیریت مصرف آبی که در بخش کشاورزی بوده، هر سال ۴۰ درصد کنترل آب توسط شرکت آب منطقه‌ای اعمال می‌شود و به سمت و سویی می‌رویم، مثلاً چغندر قند اراضی کاهش پیدا کرده در بحث یونجه کاهش پیدا کرده، با توجه به اینکه دو بخش اقدامات ۲۷ برنامه داریم در دو بخش اقدامات سخت‌افزاری و اقدامات نرم‌افزاری ما دو پروژه نیمه تمام داریم که یکی فاز دوم کانیسی با دین آباد در مرز پیرانشهر که ۱۸۰ میلیون متر مکعب ما از طریق احداث یک کانال چهار و نیم کیلومتری منتقل کنیم به کانیسی و به دریاچه ارومیه از طریق تونلی که احداث شده، ما تا آخر اردیبهشت ماه یعنی تا یکی دو هفته آینده این پروژه هم به اتمام می‌رسد، یکی از پروژه‌های بسیار مهمی است که حقیقتاً جای تقدیر و تشکر دارد از وزارت نیرو از شخص آقای وزیر و معاونین محترم و قرارگاه خاتم الانبیا که حقیقتاً شبانه روز بنده در زمستان هم که رفتیم بازدید داشتیم عزیزان مشغول کار بودند با روحیه کار جهادی که داشتند، در حداقل زمان یک پروژه فاخر را به اتمام رساندند که انشاالله به زودی ما با حضور جناب آقای مخبر شاهد افتتاح این پروژه اثرگذار هستیم که انتقال ۱۸۰ میلیون متر مکعب به دریاچه ارومیه را فراهم خواهد کرد، یک بحث تصفیه خانه و خط انتقال هم در شهر تبریز داریم که تقریباً حدود ۷۰ میلیون متر مکعب پساب فاضلاب را به دریاچه منتقل خواهد کرد، یک پروژه نیمه تمامی که با تخصیص اعتبارات، بتوانیم امسال این پروژه را به اتمام برسانیم، یعنی می‌خواهم بگویم که همه پروژه‌های نیمه تمامی که سال‌ها بلاتکلیف بود، سد چپرآبادی که با اینکه افتتاح شده بود و افتتاحی که امکان آبگیری نبود ردیف بودجه از بین رفته بود، با عنایتی که دولت محترم داشتند ۱۵۰ میلیارد تومانی که تخصیص داده شد این سد هم تکمیل شد و آبگیری شد و چند ماه پیش ما بحث رهاسازی را هم از طریق سد چپرآباد انجام دادیم، بیش از ۱۳ سد مهم داریم که یک میلیارد و ۶۵۰ میلیون متر مکعب آب مفید در واقع در این سد‌ها است که خوشبختانه آن چیزی که حقابه سد‌ها بوده که ۷۵۰ میلیون متر مکعب بوده عبور هم کردیم، مابقی هم مربوط به رودخانه‌هایی بوده که با سر دهنه‌هایی که بسته‌ایم اجازه ورود به اراضی و باغات و کشتزار‌ها را را ندادیم و مستقیماً این را هدایت کردیم به دریاچه ارومیه یعنی واقعاً کار طاقت فرسایی بود که حاصل تعامل و همکاری بچه‌های وزارت نیرو و شرکت آب منطقه‌ای امور آب در شهرستان‌ها در سطح استان همکاری‌های خوبی انجام گرفت همکاری‌های محیط زیست حقیقتاً جناب آقای سلاجقه هم در این قضیه عزم جدی دارند دو تا سه بار ورود پیدا کردند سال گذشته اولین رهاسازی سد بوکان و مهاباد با حضور ایشان در زمستان سال گذشته انجام گرفت می‌خواهم بگویم که موضوع یک موضوع با اهمیتی برای دولت است .
سوال: یعنی واقعاً ملی همه آمدند پای کار؟
معتمدیان: ملی همه پای کار آمدند آقای رئیس جمهور هیچ جلسه‌ای نبوده و هیچ ملاقاتی نبوده که پیگیر دریاچه ارومیه نباشند دفترشان پیگیر هستند، خود آقای مخبر هم روز گذشته خدمت ایشان بودیم هم در جلسه صبح دولت که محضرشان بودیم وقت دادند بعد از ظهر خدمت ایشان رفتیم و برنامه‌ریزی کردیم که انشاالله بتوانیم در واقع کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه را در دو تا سه هفته آینده در ارومیه برگزار کنیم این اولین بار است که اتفاق می‌افتد، چون قبلاً در تهران می‌نشستند در واقع تصمیم می‌گرفتند درباره دریاچه‌ای که در یک استان یا استان‌های شمال غربی ما است سال گذشته این کارگروه را با حضور آقای مخبر و معاونین رئیس جمهور و همینطور وزرای محترم در ارومیه برگزار شد، در یکی دو هفته آینده هم بحث افتتاح و هم بحث برگزاری کارگروه در سطح خود استان را خواهیم داشت که بتوانیم تصمیمات میدانی و بازدید‌های میدانی که انجام می‌گیرد بتوانیم یک فاز جدیدی را در حوزه رویکردی با محوریت وزارت جهاد کشاورزی در دریاچه ارومیه آغاز کنیم.
سوال: آقای معتمدیان دریاچه ارومیه ۱۳ تا تالاب اقماری هم دارد که وقتی که دریاچه خشک شود به دنبالش این تالاب‌ها هم طبعاً آسیب می‌بیند و از بین می‌رود و یا ممکن است مدتی به هر حال دیگر تالاب نباشد اینها چه اتفاقی برایش افتاده آیا برای اینها هم کاری شده یا خیر؟
معتمدیان: خوشبختانه سال ۱۴۰۱ یک برنامه‌ریزی را انجام دادیم برای احیای تالاب‌های اقماری دریاچه ارومیه در سال ۱۴۰۱ حدود نزدیک به ۶۰ تا ۶۵ میلیون متر مکعب رهاسازی آب و تخصیص حقابه‌ای بود که روی تالاب‌ها انجام گرفته تعداد زیادی از این تالاب‌ها احیا شد امسال یه کار ویژه‌ای انجام دادیم با توجه به تجربه موفقی که در سال ۱۴۰۱ داشتیم تا به امروز که خدمت شما هستیم بیش از ۹۰ میلیون متر مکعب رهاسازی انجام دادیم برای ۱۳ تالاب که ۱۱ تا در استان آذربایجان غربی و دو تالاب هم در استان آذربایجان شرقی قرار دارد که با همکاری بسیار خوبی که مجموعه وزارت نیرو یعنی مجموعه شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی و غربی و همینطور پیگیری‌های سازمان محیط زیست انجام گرفت. بعضی از این تالاب‌ها شاید بیش از ۲۰ تا ۲۵ سال بود که خشک شده بود عمدتاً هم در شهرستان‌های اطراف حوزه دریاچه آبریز است، از نظر اجتماعی واقعاً با توجه به اینکه قرن‌ها است که مردم آنجا زندگی می‌کنند و خاطرات دارند در کنار دریاچه ارومیه همین احیا باعث نشاط اجتماعی بود خود بنده توفیق داشتم چندین تالاب را در شهرستان نقده در شهرستان مهاباد در شهرستان میاندوآب بازدید کردم واقعا نشاط اجتماعی که در بین مردم و ساکنین و روستا‌های اطراف تالاب‌ها ایجاد شده بود ، آثار زیست محیطی بسیار خوبی هم داشت همانطور که مستحضرید یکی از کوریدور‌های مهمی است مسیر دریاچه احیا پرندگان مهاجر از منطقه سیبری به آفریقا در واقع این کوریدور عبور می‌کنند آماری دیدم به نقل از دوستان سازمان محیط زیست که بیش از ۵۰۰ میلیون بار پرنده در طول سال از این کوریدور عبور می‌کنند در سال‌های گذشته با توجه به خشک شدن تالاب‌ها معمولاً در مسیر اینها توقف‌هایی که دارند جا‌هایی است زیستگاه‌هایی است که آب باشد توقف‌های چند ماهه را دارند عملاً در واقع پرندگان بومی و هم پرندگان مهاجر توقفی در این مناطق و این دریاچه نداشتند و بسیار کم بود. هم سال گذشته و هم امسال توانستیم با توجه به اینکه یک ماهی است که فصل مهاجرت هم گذشته بیش از ده‌ها هزار پرنده مهاجری که از سیبری در واقع عبور می‌کردند از کریدور ما توقف چند ماهه داشته‌اند در همین تالاب‌ها در کنار تالاب‌ها تصاویر بسیار زیادی بودند، سال گذشته به اتفاق آقای دکتر سلاجقه ریاست محترم سازمان محیط زیست بازدیدی داشتیم از این تالاب‌ها و در واقع صحنه‌های بسیار زیبایی رقم خورده بود که مردم چه استقبالی می‌کردند در همین ایام نوروز گردشگران از سراسر کشور بازدید کردند هم از دریاچه ارومیه و هم از تالاب‌هایی که در واقع در این منطقه بودند مردم بومی منطقه ما جهت استحضار جنابعالی و مردم عزیزمان با توجه به وضعیت خوبی که دریاچه ارومیه داشت یک برنامه فرهنگی را هم در ایام نوروز اجرایی کردیم یک فراخوانی دادیم یک برنامه با مشارکت دستگاه‌های فرهنگی استان از اداره کل گردشگری و مجموعه ارشاد اسلامی بگیرید تا مجموعه محیط زیست و شهرداری‌ها و سایر دستگاه‌ها استقبال بی‌نظیری شد، یعنی در تاریخ ارومیه بنده که چندین سال شاید ۲۰ سال در استان آذربایجان غربی سکونت داشتم در ادوار مختلف چنین جمعیتی ندیده بودم شما یک صف ۲۲ کیلومتری از خودرو‌ها تا دریاچه ارومیه، البته یک بخشی ما خیلی ناراحت هم شدیم به جهت اذیتی که مردم شدند ۷ تا ۸ ساعت مردم در صف ترافیک بودند تا نصف شب اتفاقاً آقای دکتر بهادری هم سخنگوی محترم دولت هم مهمان ما بودند حضور پیدا کردند در این مراسم، آماری که عزیزان ما در مخابرات بیش از ۶۰ تا ۷۰ هزار تلفن همراه در آن منطقه فعال بودند، یعنی جمعیت بیش از ۲۰۰ هزار نفر ساعت‌ها در ترافیکی بودند که بتوانند خودشان را به دریاچه ارومیه برسانند این نشان از وابستگی مردم است علاقه مردم به دریاچه ارومیه است.
سوال: چه کار‌هایی شده بود برای احیای این تالاب‌ها؟
معتمدیان: عرض کردم مهمترین بخشش حقابه آبی بود که تخصیص داده شد و مدیریت شد منابع و مصارف آب استان با همکاری بسیار خوبی و همکاری بین بخشی یعنی بین وزارت نیرو و همینطور مجموعه محیط زیست با نظارت استانداری و مجموعه کارگروه انجام شد مهمترین بخشش همین تخصیص حقابه بود.
سوال: چه مشکلی داشته که ۲۰ -۲۵ سال این حق آبه تخصیص داده نمی‌شده است؟ فقط به قول شما نرم‌افزاری است یعنی یک نوع بی‌توجهی اتفاق افتاده است؟
معتمدیان: نه یکی هم بحث ذخایر سد‌ها بوده، شاید هم بی‌تفاوتی‌هایی نسبت به این مسئله بوده، اما تعاملات و هماهنگی‌هایی که در استان بین بخش‌های مختلف بوده، مثلا محیط زیست مسئولیت صیانت دارد در بحث احیا، اگر آب منطقه‌ای همکاری نکند تخصیص آبی انجام نمی‌شود لذا می‌گویم این موضوع در استان و همکاری و نظارتی که انجام گرفت هم خود ستاد، وزارت نیرو ورود پیدا کردند با نگاه ویژه‌ای که وزیر محترم نیرو داشتند باعث شد که این دستاورد خوب هم در کنار خود احیا دریاچه داشته باشیم، البته می‌گویم بحث احیا من دیدم در بعضی از رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی نقل قول می‌کنند که احیای دریاچه ارومیه صورت گرفته است، احیای دریاچه را هیچ کجا رسمی اعلام نکردیم تا احیای کامل دریاچه ارومیه زمان زیادی داریم همانطور که از سال ۷۷ روند کاهشی دریاچه ارومیه بوده بیش از حدود ۲۵ سال طول کشیده قطعاً برای تثبیت و احیای دریاچه ارومیه هم زمان لازم داریم، الان دو و نیم میلیارد متر مکعب حجم آب دریاچه ارومیه است قطعاً با توجه به این که ما فصل گرما را هم در تابستان داریم چیزی حدود نزدیک به ۲ میلیارد متر مکعب ما سالانه تبخیر آب در دریاچه ارومیه را داریم اگر ما بخواهیم به مرحله تثبیت که ۶ میلیارد متر مکعب در فاز اول است برسیم، اگر با همین روند یعنی میزان بارندگی‌هایی که در سال جاری داشتیم یک برنامه ۶ ساله نیاز است، اگر انشاالله افزایش بارندگی داشته باشیم زمان کمتر می‌شود؛ لذا تا احیای دریاچه ارومیه که ۱۴ میلیارد متر مکعب است که برنامه بلند مدت‌تری است که آن هم نیازمند مراقبت، رصد و پایش است و اجرای برنامه‌های حوزه نرم‌افزاری است که قطع به یقین فاز دوم که تقویت رویکرد نرم افزاری است با مشارکت خود مردم باید دنبال شود در مدیریت منابع و مصارف آب در حوزه کشاورزی دریاچه ارومیه.
سوال: شما به موضوع کشاورزی، چاه‌هایی که در طول سال‌ها به صورت غیر مجاز حفر شده و استفاده می‌شود و همه اینها بر وضعیت دریاچه ارومیه تاثیر گذاشته، از طرفی همه اینها به زندگی و معیشت مردم گره خورده و نمی‌شود الان آمد و اینها را یک جا جمع کرد و بست. چه برنامه‌ای دارید برای این که هم در مورد این چاه‌ها مدیریتی بشود و هم اساسی‌تر آن، تغییر الگوی کشت در آذربایجان غربی و شرقی به نحوی که هم زندگی مردم بچرخد، زندگی کشاورزان بچرخد و حتی زندگیشان بهتر بشود و هم در عین حال آسیبی به منابع آبی این حوزه آبریز نرسد؟
معتمدیان: در بحث نظارت بر مصرف چاه‌های آب، نکته‌ای را خدمت شما عرض کنم خوشبختانه با ابتکار خوبی که در وزارت نیرو انجام گرفت ما از سال گذشته برای اولین بار یک مدیریت هوشمندانه آب و برق در مجموعه وزارت نیرو داشتیم بر چاه‌ها یعنی میزان حق آبه‌ای که جا‌های مجاز داشتند، چون نظارتی نبود و متاسفانه به دلیل این که چاه‌های مجاز ما که بالغ بر ۴۴ هزار حلقه چاه است تا به حال هوشمندسازی انجام نگرفته بود لذا مصرف بی‌رویه هم انجام می‌شود، خود همین چاه‌های مجاز که ۴۴ هزار حلقه است بیشتر از حق آبه خودشان مصرف می‌کنند. در گام اول کاری که وزارت نیرو انجام داد از سال گذشته در استان ما برای اولین بار اجرایی کردیم از طریق دیسپاچینگ هم مرکزی، هم استانها، از طریق کنترل آب و برق مدیریت مصرف چاه‌ها را داریم انجام می‌دهیم این کار بسیار خوبی بود که با ابتکار وزارت نیرو انجام گرفته و در طول سال مخصوصاً پیک مصرف آب ما این امکان را داریم که بتوانیم مدیریتی داشته باشیم، چاه‌های غیر مجاز هم با دستوری که آقای دکتر مخبر دادند کارگروهی را مشخص کردیم که انشاالله بتوانیم معیشت جایگزین داشته باشیم و بتوانیم بدون اینکه به اقتصاد و معیشت مردم ضربه وارد بشود طرح جایگزین داشته باشیم. انشاالله این طرح هم به نتیجه برسد حتماً اطلاع رسانی لازم به مردم عزیز انجام خواهد شد.
در رابطه با تغییر الگوی کشت، کار خوبی که در ابتدای دولت انجام گرفت در شمال استان آذربایجان غربی مستحضر هستید در استان آذربایجان غربی ۳ حوزه آبریز است یکی حوزه شمال استان حوزه ارس است، حوزه دریاچه ارومیه که مرکز استان و شهرستان‌های میانی است، یک حوزه زاب هم داریم که مربوط به جنوب استان است، با توجه به این که توسعه بخش کشاورزی در حوزه دریاچه ارومیه در سه استان ممنوع است لذا کار توسعه‌ای ما در حوزه کشاورزی نداریم یعنی باید تغییر الگوی کشت انجام بگیرد، یک کار خوبی که انجام گرفت با استفاده از ظرفیت یکی از هلدینگ‌های بزرگ کشاورزی بخش خصوصی پروژه‌ای را شروع کردیم در شهرستان پلدشت و ماکو در شمال استان، بیش از سه هزار هکتار اراضی است که باغات پسته و باغات گردو ایجاد شده است که به زودی با همتی که این عزیزان داشتند افتتاح می‌شود که در سطح جهان این باغ از لحاظ یکپارچگی و وسعت دومین باغ جهان است و بزرگترین باغ گردو گرمسیری در خاورمیانه است که مزیت‌هایی که دارد این است با توجه به این که یک تیم کاملاً حرفه‌ای با استفاده از ظرفیت مشاوران قوی جهانی انجام گرفته است، ۴۰ درصد نسبت به میوه سیب که بیشترین تولید را در استان دارد، ۴۰ درصد کاهش آب را به دنبال دارد و از نظر ارزش افزوده هم ۱۲ برابر سیب ارزش افزوده دارد یعنی یک کار کاملا اقتصادی با توجیه که هم مصرف آب را کاهش می‌دهد هم اینکه درآمد ۱۲ برابری، شما ببینید در آذربایجان غربی سال گذشته یک و نیم میلیون تن تولید سیب داشتیم ۵۰۰ هزار تن آن سیب زیر درختی است یعنی سیب پرت با کیفیت پایین که با نازل‌ترین قیمت باغداران که بیش از ۴۵ هزار خانوار است اینها را به فروش می‌رسانند و مابقی هم به سردخانه‌ها می‌رود، مدت‌ها می‌ماند برای این که زمینه‌ای فراهم شود بتوانند صادرات به کشور‌های مختلف انجام بدهند این یک سرمایه‌گذاری است که آب را در بالاترین سطح داریم استفاده می‌کنیم، در کنارش زیر درخت سیب هم یونجه می‌کاریم، ۳۲ درصد آب استان یونجه و ۱۸ درصد سیب یعنی ۵۰ درصد فقط یک قلم سیب که یک کشت دوکاره است، کاری که می‌خواهد انجام بگیرد. به عنوان طرح پایلوتی که بود بتوانیم با ظرفیت بخش خصوصی بحث کشت گردو را جایگزین کنیم که هم برای مردم عزیز درآمد بیشتری داشته باشد هم بتوانیم مدیریت بر مصرف آب داشته باشیم. یک مزرعه نمونه هم هماهنگی کردیم در کنار هنرستانی که داریم در شهر ارومیه ایجاد کنیم که کار‌های ترویجی انجام بدهد، بحث ترویجی زمان بر است یکی از راهکار‌هایی که داریم این است که از طریق یکی از مراکز خدمات کشاورزی که متاسفانه در سال‌های گذشته جایگاه خودشان را از دست داده‌اند، اثرگذاری خودشان را از دست داده‌اند بتوانیم تقویت کنیم به عنوان پل ارتباطی با مردم کار‌های اغنایی و ترویجی انجام بدهیم، مردم را هدایت کنیم به سمت کشت محصولاتی که کم آب بر هستند با درآمد بیشتر، قطعاً مردم عزیز هم همراهی انجام می‌دهند با توجه به این که یکی از سیاست‌های اصلی دولت سیزدهم بحث مردمی‌سازی فعالیت‌های بخش‌های مختلف است، ما هم جزو اولویت‌هایمان است انشاالله بتوانیم از ظرفیت‌های مردم استفاده کنیم با اقدامات اغنایی و ترویجی که انجام می‌گیرد بحث تغییر الگوی کشت را انجام بدهیم قطعاً اثر مهمی دارد، اما زمان بر است و نیاز به همراهی مردم و مشارکت دستگاه‌های مختلف دارد، تبیین دارد، آگاهی و تنویر افکار عمومی دارد که قطعاً نقش صدا و سیما خیلی مهم است، بحث شبکه‌های اجتماعی است، ظرفیت‌های اطلاع رسانی که در کشور است بتوانیم پای کار بیاوریم که این کار بزرگ را رقم بزنیم. سالی هم که در آن قرار داریم تقویت رویکرد نرم‌افزاری است که با تغییر الگوی کشت قرار است انجام بگیرد روز گذشته هم در حاشیه جلسه دولت با آقای دکتر نیکبخت صحبتی داشتیم قرار است تا چند هفته آینده به اتفاق معاونین محترم نشست مشترکی داشته باشیم برای اجرایی کردن روش‌ها و شیوه‌هایی که باعث کاهش مدیریت مصرف شود، تغییر الگوی کشت، طرح‌های دیگری هم در سطح استان داریم که بحث سیستم‌های نوین آبیاری است که به جای روش‌های سنتی و روش‌های غرقابی که مصرف آب زیادی می‌برد بتوانیم روش‌های جایگزینی را انجام بدهیم، انتقال آب از طریق خط لوله است که مانع از هدر رفت آب می‌شود، بحث قطره‌ای کردن که خوشبختانه الان بالغ بر ۶۰ هزار هکتار در سطح استان پروژه داریم که سال گذشته هم با عنایتی که دولت داشتند بیش از ۶۰۰۰ میلیارد تومان یعنی معادل کل اعتبارات استان تخصیص داده شده که هم در وزارت جهاد و هم در وزارت نیرو بتوانیم این پروژه‌های نیمه تمامی را که از سال‌های گذشته شروع شده بود به اتمام برسانیم، و یک تحولی هم در مدیریت مصارف آب خواهد داشت.
سوال: و کشت گلخانه‌ای هم در استان آذربایجان وضعیتش خوب است؟ یعنی نمونه‌های خوبی داریم باز به این سمت خواهیم رفت آیا؟
معتمدیان: قطعاً، یکی از برنامه‌هایی که در بحث توسعه داشتیم .
سوال:به خصوص که با مشارکت خود بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران اتفاق بیفتد و خب به هر حال آثار مختلفی هم در مصرف آب و هم در اینکه شاید در چند فصل بشود کشت انجام داد؟
معتمدیان: اتفاقاً آن محدودیتی که عرض کردم در بحث توسعه کشاورزی یک استثنا دارد که همین کشت گلخانه‌ای است.
سوال: توسعه کشاورزی در آذربایجان غربی ممنوع است ؟
معتمدیان: حوزه دریاچه آبریز یعنی شرقی و غربی، استثنا اش همین بحث کشت گلخانه‌ای است حالا روش‌هایی است که بالاخره بهره‌وری بیشتری دارد و مصرف آب کمتری دارد و محدودیتی ندارد.
سوال: کشت دیم چطور اصلاً چقدر داریم در آنجا؟
معتمدیان: ببینید ما الان ۶۰۰ هزار هکتار در حوزه دریاچه ارومیه در استان کشت آبی داریم کشت آبی است که من حالا دیم را حضور ذهن ندارم.
سوال: منظور این است که حرکتی در این سمت قرار است بشود یا نه، چون به هر حال کشت دیم با توجه به اقلیم ایران از قدیم مورد توجه بوده و مردم ازش استفاده می‌کردند حالا در جایی مثل آذربایجان که عرض کردم آنجا من هفته پیش دو هفته پیش که رد می‌شدم واقعاً غرق در گل و سرسبزی بود این نشان دهنده این است که می‌شود از این ظرفیت هم احتمالاً در جا‌هایی استفاده کرد؟
معتمدیان: در دیم ما محدودیتی که ایجاد کردیم در سطوح شیبدار است یعنی یکی از سیاست‌های وزارت جهاد در استان‌های دیگر همین یک برنامه است یعنی یک تکلیف است برای سازمان جهاد کشاورزی در استانها که بیایم در سطوح شیبدار هم کشت انجام بدهند، اما در حوزه آبریز دریاچه ارومیه این ممنوعیت را دارد که در واقع خود همین بحث دیم هم در واقع یک محدودیتی ایجاد می‌شود، اما در بحث گلخانه ما هم در استان آذربایجان غربی و جلفا برنامه‌های خیلی خوبی شروع شده و هم در استان آذربایجان غربی در شهر ارومیه در میاندو آب در خوی جهش قابل توجهی ما در توسعه کشت گلخانه‌ای داشتیم تحت عنوان نهضت گلخانه‌ای در واقع یکی از برنامه‌های اجرایی ما است که مورد حمایت ما است هم در تامین زمین و هم در تخصیص آب و تسهیلات از اولویت‌های سرمایه‌گذاری در سطح استان آذربایجان غربی و شرقی است.
سوال: درباره تصفیه آب شهری در ارومیه و تبریز چه اتفاقاتی افتاده که اینها در واقع جزء برنامه‌هایی بوده که برویم به این سمت تا بشود بالاخره یک مقداری برداشت از منابع آبی را کمتر کرد برای مصارف شهری؟
معتمدیان: تکلیفی که برای آذربایجان غربی بوده ۵۱ میلیون متر مکعب سالانه حقابه دریاچه است، یعنی پسابی است که از طریق یک خط انتقال منتقل شود به دریاچه عرض کردم که دو پروژه بود یکی تصفیه خانه بود یکی خط انتقال ۱۱ کیلومتری که این هم از پروژه‌های نیمه تمامی بود که ما در این دوره خوشبختانه با اعتباراتی که در سفر آقای رئیس جمهور تخصیص دادیم سال گذشته در تابستان به اتمام رسید امسال هم که در خدمت شما هستیم ۴۰ میلیون متر مکعب انتقال آب انجام گرفته علی رغم اینکه چندین ماه تا پایان سال آبی هم زمان داریم یک پروژه هم در شهر تبریز است که نیمه تمام است انشاالله از پروژه‌هایی است که با تخصیص اعتباراتی که انجام می‌گیرد امسال به اتمام می‌رسد، یعنی عملاً تکالیفی را که در بحث پساب فاضلاب است به اتمام رسیده است، بنا داریم با توجه به مطالعات جدیدی که انجام داده‌ایم بتوانیم یک حقابه جدیدی از تصفیه خانه‌های شهرستان‌های اطراف دریاچه انشاالله بتوانیم ایجاد کنیم.
سوال: آقای معتمدیان شما از کار‌هایی که به هر حال انجام شده از جانب دستگاه‌های اجرایی برای احیای دریاچه ارومیه گفتید و این را هم گفتید که البته این مسیر هنوز به پایان نرسیده دنباله‌دار است و سال‌ها ادامه خواهد داشت تا بشود غفلت‌هایی که در سال‌های قبل صورت گرفته کم کاری‌هایی که صورت گرفته جبران شود مردم هم آیا سهمی دارند مردم کاری باید بکنند یعنی به هر حال یک بخشی از این تقلا و تلاش همین رفع نگرانی‌های خود مردمی است که زندگیشان یا مستقیم یا غیر مستقیم نه لزوماً معیشتشان بلکه ممکن است حتی حالشان گره خورده بوده با دریاچه ارومیه مردم چه باید بکنند؟
معتمدیان: عرض کردم ما برنامه‌هایمان در دو بخش از حوزه‌های سخت‌افزاری است که یک بخش عمدتاً حاکمیتی و دولت‌ها است که تقریباً به اتمام رسیده انشاالله، امسال دیگرپروژه‌ای در حوزه سخت‌افزاری نداریم، لذا مهمترین بخش هم همین رویکرد نرم‌افزاری است که نقش اصلی را هم مردم دارند.
سوال: یعنی نظارت مثلاً؟
معتمدیان: یکی این است که بالاخره مردم وقتی تغییر الگوی کشت بخواهد انجام بگیرد ۴۰ سال است که فرضاً سیب در شمال غرب در استان‌های آذربایجان شرقی و غربی مردم کشت می‌کنند ۴۰ سال تا ۴۵ سال تغییر الگوی کشت معمولاً با یک مقاومت‌هایی انجام می‌گیرد دیگر، باید مردم همراهی کنند که بتوانیم برنامه‌هایی که داریم، حتماً ملاحظه مهمی که دولت دارد و شخص آقای رئیس جمهور دارد نه تنها کاهش درآمد را نداشته باشیم بلکه درآمد‌های مردم افزایش پیدا بکند مثال هم عرض کردیم ما دنبال این هستیم که فرضا گردو را جایگزین کنیم که ۱۲ برابر سیب که ارزش افزوده برای مردم ایجاد کند این یکی از بحث‌هایی است که در این زمینه باید انجام بگیرد و بحث حقابه‌هایی هست که واقعا با سختی و هزینه‌های زیاد دولت انجام می‌دهد، در فصول خاص آب اندازی می‌شود و رهاسازی می‌شود مردم مراقبت بکنند به عنوان یک کار فرهنگی است اجازه برداشت‌های غیر مجاز داده نشود یا بعضاً در مسیر بالاخره پمپ‌های غیرمجاز برخی از افراد غیر مسئول که تعدادشان هم انگشت شمار است می‌خواهم بگویم که نقش نظارتی رو خود مردم باید انجام بدهند اطلاع رسانی کنند به فرمانداران ما به شرکت‌های امور آبی که در شهرستان‌ها هستند در مرکز استان هستند جهاد کشاورزی و محیط زیست اینها همه مسئولیت دارند و ما هماهنگی و همافزایی خوبی را ایجاد کرده‌ایم که شبانه روز نظارت کنند، اما اگر حقیقتاً حمایت و همراهی مردم نباشد یک مقدار کار سخت می‌شود، قطع به یقین ما می‌توانیم در ماه‌های آینده هم با الگو‌هایی که طراحی می‌کنیم در بحث مشارکت‌های مردمی که سال جاری هم تدبیری که حضرت آقا کردند اسم گذاری که انجام گرفته سال جهش تولید قطعاً انشاالله با مشارکت مردم می‌توانیم اقداماتی را در این حوزه هم در بخش کشاورزی انجام بدهیم.
