به گزارش خبرگزاری صداوسیما، برنامه صف اول امشب شبکه خبر با حضور آقای عسگر جلالیان - معاون حقوق بشر و امور بین الملل وزارت دادگستری به بررسی اقدامات وزارت دادگستری در حوزه حقوق بشر و حقوق شهروندی پرداخت.
مقدمه مجری: حقوق شهروندی از جمله اصطلاحاتی است که در سال‌های اخیر در ادبیات حقوق سیاسی کشورمان رواج یافته و در میان صاحبان فکر و قلم و اندیشه رونق پیدا کرده است، به اعتقاد اکثر کارشناسان متاسفانه کاربرد این اصطلاح چندان دور از ابهام و عدم شفافیت و دقت علمی نبوده و می‌طلبد که برای رفع این موارد نگاه ویژه تری به حقوق شهروندی یا همان حقوق عامه داشته باشیم، زیرا شکل گیری و نهادینه شدن یک جامعه دموکراتیک و پایدار مستلزم توجه جدی به این حوزه است. یکی از دستگاه‌هایی که وظیفه پیگیری حقوق شهروندی یا حقوق عامه را بر عهده دارد وزارت دادگستری است.
سوال: در ابتدا قدری موضوع را بشکافیم، اصلا حقوق عامه یا حقوق شهروندی چیست و دقیقا شامل چه مواردی از حقوق و تکالیف یک شهروند می‌شود؟
جلالیان: همانطور که فرمودید در این دهه‌های اخیر بحث حقوق شهروندی وارد ادبیات سیاسی و ادبیات گفتمانی و حقوقی کشور‌های مختلف به صورت جدی شده، از جمله وارد گفتمان‌های کشور ما شده، حقوق شهروندی شاید پایه و شالوده آن از ۱۹۴۸ با تولد اعلامیه جهانی حقوق بشر شکل گرفته که این موضوع در عرصه فراملی و در عرصه بشری تحت عنوان حقوق بشر از آن یاد میکنند، وقتی که در حوزه سرزمینی قرار می‌گیرد و در حوزه دولت‌ها واقع می‌شود، به تناسب حقوق داخلی که در کشورها تعریف می‌شود حقوق شهروندی شکل می‌گیرد، در واقع شهروندی همانطور که از اسم آن پیداست زمانی این حقوق مترتب می‌شود بر شهروند که در قالب تابعیت یک کشور ظهور و بروز داشته باشد، معمولا افراد فاقد تابعیت از بسیاری از حقوق شهروندی محروم هستند و یا نمی‌توانند ...
حقوق شهروندی بیشتر مبتنی بر مسئولیت است
سوال: و این حقوق شهروندی همراه با تکالیف مشخصی است؟
جلالیان: این اشاره‌ای که فرمودید من یک اشاره‌ای بکنم، حقوق شهروندی عمدتا مبتنی بر مسئولیت است نه مبتنی بر حق، اگر بخواهم توضیح بدهم این جمله را میخواهم بگویم که خیلی ساده میخواهم این را باز کنم که همه مخاطب‌ها متوجه بشوند، ما اگر قرار است شهری داشته باشیم، باید شهروند‌هایی داشته باشیم، اگر قرار است شهروند‌هایی در قالب این شهر بیایند زندگی بکنند، باید تعهدات، قوانین، مقررات حاکم بر این شهر را بپذیرند، اگر نپذیرند شهری شکل نمی‌گیرد، اصلا شهر بروز و ظهور پیدا نمی‌کند، پس در پله اول باید شهروند مسئولیت بپذیرد تا بتواند شهروند باشد و بعنوان شهروند مورد شناسایی قرار بگیرد.
سوال: یعنی برای بهره بردن از آن حقوق شهروندی در ابتدا باید تعهد و تکالیف خودش را بپذیرد.
جلالیان: بله، وقتی که اینها را پذیرفت، آن اصطلاح شهروند بر او اتلاق پیدا می‌کند به تبع آن حقوقی برایش ایجاد می‌شود که این حقوق دولت‌ها مکلف و موظف به تامین آن هستند و موظف و مکلف به کنترل و رصد آن هستند که آسیب نبیند و یا خدایی نکرده مورد سوءاستفاده قرار نگیرد، البته این بحث‌ها یک بحث‌های تخصصی ریزی هم دارد خیلی ضرورتی ندارد که ما ورود کنیم.
سوال: وزارت دادگستری چه می‌کند در این خصوص؟
جلالیان: وزارت دادگستری بر اساس اصل ۱۶۰ قانون اساسی رابط قوه قضائیه است با دو قوه دیگر و بالاعکس در واقع اگر مجلس شورای اسلامی بعنوان قوه قانونگذاری کاری با قوه قضائیه داشته باشد از طریق وزیر دادگستری پیگیری می‌کند اگر قوه اجراییه بعنوان دولت کاری داشته باشد به قوه قضائیه از طریق این وزارتخانه پیگیری می‌کند و بالاعکس، این تعریف شده و ایجاد شده. ما در این وزارتخانه یک معاونتی داریم به نام معاونت امور بین الملل و حقوق بشر، در این معاونت ذیل ماموریت‌هایی که از طرف سازمان امور استخدامی به او محول شده، ذیل ماموریت‌هایی که از دستگاه‌های دیگر به این محول شده، یکی از وظایف ما رصد و پایش حقوق شهروندی در حوزه‌های مختلف است که اینها را با نگاه‌های مختلف بر اساس تعاریفی که ما در حقوق داخلی مان از حقوق شهروندی داریم و بر اساس تعاریفی که منبعث از فقه و مبانی فقهی ما هست از حقوق شهروندی، در این وزارتخانه ما اینها را رصد می‌کنیم و این موضوعات را دنبال می‌کنیم.
سوال: یعنی شما از بعد حقوقی آن، این را رصد می‌کنید؟
جلالیان: ما کارمان بیشتر یک کار هم افزایی است با دستگاه‌هایی که ذیربط هستند در حوزه حقوق شهروندی و یا موضوعات حقوق شهروندی به آنها مرتبط می‌شود که من در مباحث بعدی به اینها می‌پردازم.
سوال: که حقوق شهروند تامین بشود یا تکلیف را شهروند اجابت بکند؟
جلالیان: هر دو تا، یعنی هم شهروند تکالیفش را بداند، این متولی دارد همین طور نیست که مردم تکالیف شان را به این سادگی بدانند و هم دستگاه‌هایی که موضوعات حقوق شهروندی به آنها مرتبط می‌شود مراعات بکنند که یکی از این بحث‌هایی که من ورود بکنم به جزئیات موضوع که بتوانیم از وقتی که در اختیار داریم بیشتر استفاده بکنیم، یکی از این بحث‌ها مثلا حق بر بهداشت عمومی است، یا حق بر سلامت عمومی است که ما نقض این را در پدیده زباله گردی می‌بینیم، ما معتقدیم که پدیده زباله گردی، البته نه ما، همه حقوق دان‌ها و همه حقوقی‌ها این اعتقاد را دارند، ما معتقدیم که پدیده زباله گردی نقض حقوق انسانی است، نقض کرامت انسانی است، نقض حق بر بهداشت و سلامت عمومی است.
سوال: آیا اجبار این جا مهم نیست؟ این که فرد به اختیار خودش رفته دارد زباله گردی می‌کند یا این که ...
جلالیان: نه این قانون این اجازه را نمی‌دهد، قانون اجازه نمی‌دهد که هر کسی به هر شغلی که می‌خواهد بخواهد مراجعه بکند و انجام بدهد. بعضی از شغل‌ها اصلا کرامت انسانی را زیر سوال می‌برد و حاکمیت و متولی‌ها مسئول حفظ و حراست از کرامت انسانی هستند.
سوال: پس شما مراقبت می‌کنید که حقوق شهروندی هم رعایت بشود و هم حفظ بشود.
جلالیان: بله، مثلا در پدیده زباله گردی من یک اشاره‌ای بکنم، این موضوع برمی گردد به مدیریت پسماند در کشور، مدیریت پسماند در کشور از ۱۳۸۳ برای آن یک قانونی نوشته شده و در ۱۳۸۴ آیین نامه اجرایی آن نوشته شده، پسماند را تعریف کرده در ۵ نوع مختلف از خانگی، صنعتی، کشاورزی،تر و خشک همه اینها را تفکیک کرده، بعد پسماند را در کشور از تولید آن همین زباله، از تولید، جمع آوری، حمل و نقل، نگهداری و بازیافت، همه این پروسه را و همه این مسیر را تعیین تکلیف کرده و گفته که چه کسی متولی چه قسمتی از این کار است، از ۱۳۸۳ تا الان ۲۰ سال گذشته، بنابه هر دلیلی ما هیچ کجا دنبال این که چرا نشده نیستیم، ما دنبال این هستیم که آنچه که باید بشود باید انجام شود، چه بکنیم که بشود؟ این انجام نشده، وزارت دادگستری در این یکی دو ساله به این مبحث ورود کرده، با رئیس سازمان محیط زیست کشور که ناظر بر این قانون هست، چون این قانون ذیل اصل ۵۰ قانون اساسی نوشته شده، ناظر آن رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور است که معاون رئیس جمهور هم هست، با ایشان جلسه گذاشتیم، با فرماندهی فراجا کشور که ضابط دستگاه قضایی هست جلسه گذاشتیم، با شهردار تهران و معاونین او، با شهردار تهران و شهرداران ۲۲ گانه تهران همه جلسه گذاشتیم، با معاون حقوق عامه دادستان کل کشور، با دادستان استان تهران و معاونین اینها با همه اینها جلسه گذاشتیم و گفتیم که این باید تعیین تکلیف بشود، من قبل از این که ادامه این را بگویم یک مبحثی را اشاره بکنم که چرا این برای ما مهم است؟ چرا مثلا زباله گردی حالا شما می‌گویید یکی دوست دارد این طور کار کند و یکی دوست دارد شغلش این باشد، نه، این پدیده شوم زباله گردی.
سوال: بحث دوست داشتن نیست، نکته من این بود که آیا در این نکته اجبار و تحمیل به فرد مورد توجه شما هست یا خیر؟ که شما فرمودید خیر اصلا بعضی از شغل‌ها را فرد در یک جامعه اجازه ندارد که داشته باشد.
جلالیان: ما در نشست‌هایی که در حوزه بین الملل راجع به موضوعات حقوق بشر و مباحث حقوق شهروندی و مباحث حقوق بشری حضور پیدا می‌کنیم، ما با دو تا صحنه مواجه شدیم که این دو تا صحنه ما را تحریک کرد که برای این موضوع باید فکری بشود و این نقض و این نقصی که وجود دارد ...
سوال: چرا به این موضوع حساس شدید؟ بخاطر آن چهره‌ای که در جامعه ایجاد می‌کند؟ میخواهم بگویم اگر نگاه شما این است، معتادان متجاهر آنها هم همین شرایط را دارند.
جلالیان: من توضیح می‌دهم که اصلا در بحث حقوق شهروندی این کجای موضوع قرار می‌گیرد و ما چه می‌کنیم، ما کلیپی دیدیم که این کلیپ نشان می‌داد که یک خانمی با چادر و با دختربچه اش خم شدند در سطل زباله و تابلویی نشان می‌دهد که این مربوط به شمال پایتخت ایران است و نوشته بود که این حاکمیت، این دولت، حداقل رفاه نسبی هم برای مردم تامین نکرده، حتی در پایتخت، در شمال شهر تهران مردم غذای روزانه شان را می‌روند در سطل زباله می‌گردند دنبالش، زیرنویس و تفسیر و بهرحال اینها بهره برداری‌هایی که متاسفانه انجام می‌شود، ما با یک کلیپ دیگر مواجه شدیم که معاندین و مخالفین و آنهایی که می‌خواهند سوءاستفاده بکنند ساخته بودند، آن هم حرفش این بود می‌گفت که جمهوری اسلامی ایران عضو آی ال او هست، سازمان جهانی کار است و جمهوری اسلامی ایران مقابل نام‌های ذیربط این کنوانسیون را پذیرفته است.
سوال: این که چه شد وزارت دادگستری به این ورود کرد را، اذان را بشنویم و برگردیم در خدمت شما هستیم.
پخش اذان مغرب
سوال: آقای جلالیان در بخش اول صحبت‌ها در خصوص مفهوم حقوق شهروندی و این که در برگیری چه مواردی هست توضیح دادند و رسیدیم به این جا که وزارت دادگستری به دلایلی رجوع کردند به موضوع زباله گرد‌ها و فرمودید که به دو دلیل تصاویری که منتشر شد، به این موضوع ورود کردید.
جلالیان: مطلب دومی که می‌خواستم اشاره کنم، ما وقتی که این فیلم کوتاه را دیدیم و این فیلم مضمونش این بود که ایران به کنوانسیون‌های بین المللی در حوزه کار ملحق شده ولی تعهداتش را اجرا نمی‌کند، یکی از این کنوانسیون‌ها که مربوط به سازمان جهانی کار است، کشورها متعهد هستند بدترین شکل کار را در حوزه سرزمینی شان محو بکنند، یعنی اجازه ندهند که شغل‌هایی باشد که آدم‌ها بدترین شکل این را انجام می‌دهند.
سوال: یا به نوعی کرامت انسانی زیر سوال می‌رود.
جلالیان: مثلا تصویری را نشان داد، تصاویر مختلفی که آدم‌هایی یک گونه‌های خیلی درشت مثلا ۶-۷ برابر حجم خودشان روی دوششان است و دارند این پلاستیک و زباله خشک را دارند حمل میکنند و این را تفسیر کرده بود که اینها کارگر‌های شهرداری‌های کشور هستند و برای شهرداری و مدیریت‌های پسماند و اینها دارند زباله خشک تفکیک میکنند، پلاستیک تفکیک میکنند در صورتی که اینها هیچ ربطی به شهرداری‌ها ندارد و هیچ ربطی به مدیریت پسماند ندارد.
سوال: یعنی در واقع دارد چهره نظام را مخدوش می‌کند.
جلالیان: بله، حالا ما به این ورود کردیم، ما در این یک سال اخیر که به این موضوع ورود کردیم حدود ۵۰ اقدام در کشور انجام دادیم خروجی آن چه شده؟ خروجی این اقدام‌های ما یک تفاهمنامه‌ای را با سازمان مدیریت پسماند کشور امضا کردیم که تمام ظرفیت‌های ما بعنوان وزارت دادگستری و بعنوان نماینده قوه قضائیه در اختیار قرار بگیرد از هر مسیری استفاده بکنیم برای مقابله با این موضوع.
سوال: مثلا شما چه ظرفیتی را در اختیار قرار دادید؟
جلالیان: مثلا یکی از ظرفیت‌های که ما در اختیار داریم همین اطلاع رسانی دقیق و یا هم افزایی لازم با متولی اصلی حقوق عامه که دادستان باشد، ما باید به دادستانی یک گزارش شسته رفته و درست بدهیم و مستند باشد تا دادستان بتواند بعنوان ترک فعل یا بعنوان نقض قانون ورود کند، الان که من این جا نشستم خدمت حضرتعالی و با مردم عزیزمان داریم صحبت می‌کنیم، آخرین آماری که من از مدیریت پسماند گرفتم، حدود ۶ هزار زباله گرد ما در سطح تهران داشتیم متاسفانه و الان حدود ۴ هزار و ۵۰۰ تای آن جمع آوری شده و این اتفاق بزرگی است.
سوال: جمع آوری شده یعنی چه؟
جلالیان: ما با ظرفیت‌هایی که ایجاد کردیم و مسیر‌هایی که مجال این نیست که من توضیح بدهم که چه کردیم تا این اتفاق افتاده، هر کسی که دارد زباله خشک در قالب این گاری و گونی و اینها دارد جمع می‌کند، دستور برای مدیریت پسماند کشور و شهرداری‌ها گرفتیم که بدون پرس و جواب این را بازداشت کنند، بدون هیچ سوال و پرسشی این را بازداشت کنند، وقتی که بازداشتش کردند چه کار میکنند؟ می‌گویند که تو ایرانی هستی یا ایرانی نیستی؟ چون جهت اطلاع و استحضار مردم عزیز بیش از ۸۰ درصد این زباله گرد‌ها ایرانی نیستند.
سوال: و اگر ایرانی نبودند؟
جلالیان: اگر ایرانی باشد، از او تعهد می‌گیرند که دیگر سراغ این کار نرود، ممکن است بگوید من مستاجرم، شغل ندارم، کار ندارم و مجبورم و خرج و هزینه است، آمدیم مدیریت کردیم و کمک کردیم برای سازمان مدیریت پسماند ۵ هزار مجوز استخدام گرفتیم، که هر کدام از اینها خواست شما برو آنجا مشغول شو، حقوق معمولی هم که مثلا ۱۰ تا ۱۵ میلیون هست، معمولی هست که می‌شود اموری را گذراند تا تدبیر جدی تری برای اینها بشود ...
سوال: و حقوق‌های اینها در مقابل درآمدی که آنها دارند ...
جلالیان: آن هم یک بحثی است
سوال:، چون اینها شده بعضی هایشان درآمد‌های بسیار بالایی دارند
جلالیان: اینها را حتما هدایت می‌کنیم بروند آنجا، بروند در فضای سبز کار کند، بروند خدماتی یا راننده یا هر چه که می‌خواهد ...
سوال: اگر ایرانی نبود چطور؟
جلالیان: اگر ایرانی نباشد ما بلافاصله مدارک هویتی او را چک می‌کنیم آیا او دارای مدرک هویتی اقامت مجاز هست یا نه؟ اگر که مجاز باشد همین تعهد را از او می‌گیریم این کار را دیگر نباید انجام بدهی، اگر غیر مجاز باشد یک راست می‌دهیمش به اردگاه و اردوگاه در آن پروسه و روند قانونی خاص خودش این را ترد می‌کند به کشورش.
سوال: یک گزارش همکاران آماده کردند با هم ببینیم برگردیم.
پخش گزارش
سوال: اقدامات مختلفی را انجام دادید تا زباله گرد‌ها کاهش پیدا کنند در سطح پایتخت و کشور، درست است؟ از این یک قدم آن طرف‌تر بگذاریم راجع به حقوق شهروندی، یک بحثی الان به ذهن متبادر می‌شود این که ما یک محیط زیست سالم هم جزو حقوق شهروندی مان است ولی ما الان داریم بحث آلودگی‌های مختلف را تجربه می‌کنیم و این حق شهروندی را از ما سلب کرده، بفرمایید وزارت دادگستری آیا در این خصوص ورود کرده، ورود نکرده؟ چه اقداماتی انجام دادید؟
جلالیان: به موضوع بسیار مهمی اشاره کردید، محیط زیست یعنی زندگی، یعنی بقاء، یعنی بودن، یعنی تداوم بودن، اگر آسیب ببیند هر کدام از این وجوه محیط زیست آسیب ببیند مستقیم بودن و تداوم بودن انسان‌ها آسیب می‌بیند، همانطور که استحضار دارید در نسل سوم حقوق بشر که بعنوان حقوق همبستگی از آن یاد میکنند سه تا آیتم دارد، حق بر صلح، حق بر توسعه، حق بر محیط زیست سالم، پایه محیط زیست درخت است و شما هر قدر درخت بیشتری در حوزه سرزمینی داشته باشید محیط زیست بهتری خواهید داشت یعنی از اکسیژن بهتری و از آلاینده‌های کمتری ...
سوال: می‌توانیم بگوییم یکی از راهکار‌ها
جلالیان: یکی از راهکار‌های عمده و پایه‌ای هست، از تقریبا دو دهه قبل تغییر اقلیم دردنیا اتفاق افتاده و دنیا با بحران محیط زیستی مواجه شده، در سال ۲۰۲۰ مجمع اقتصاد جهانی در داووس یک تصمیم می‌گیرد می‌گوید این تغییر اقلیمی که دارد رخ می‌دهد مستقیم بشر را دارد به نابودی می‌برد و باید برای آن فکر بکنیم، پایه این موضوع درخت است، می‌گوید که ما باید تدبیر بکنیم و یک تریلیون درخت در حوزه کره خاکی کشت بکنیم تا بتوانیم از این سرعت تغییر پیشگیری بکنیم، بلافاصله بعد از آن مجمع عمومی سازمان ملل دهه ۲۰ الی ۳۰، ۲۰۲۰ الی ۲۰۳۰ را بعنوان دهه بازیابی اکوسیستم نامگذاری می‌کند به تبع این ما هم که عضو بسیاری از کنوانسیون‌های محیط زیستی بین الملل هستیم مثل کنوانسیون تغییر اقلیم ۱۹۹۲ مثل تغییر مقابله با بیابان زایی ۱۹۹۴ ما آمدیم چه کار کردیم؟ ما هم نشست‌هایی گذاشتیم و تعهدی را برای خودمان پذیرفتیم که کمک بکنیم هم به زیست کره زمین و هم به زیست حوزه سرزمین خودمان، تعهدی پذیرفتیم که یک میلیارد درخت در حوزه سرزمینی مان بکاریم.
سوال: و نتیجه؟
جلالیان: و الان دومین سال از آن می‌گذرد، ما ۱۴۰۱ شروع کردیم، پایان ۱۴۰۴ باید این اتفاق بیفتد، ما در حوزه وزارت دادگستری به نوعی دخالت در راهبری با همین نگاه حقوق شهروندی و حقوق محیط زیست و حقوق عامه ورود کردیم و تدابیری اتخاذ شده که این کار الان با سرعت دارد انجام می‌شود و دارد پیش می‌رود و امید ما ..
سوال: تا الان طبق برنامه پیش رفته؟
جلالیان: تقریبا آخرین گزارشی که ما گرفتیم عقب هست از برنامه ولی خیلی نگران کننده نیست و نیاز دارد که هم همه مردم با این طرح همراهی بکنند و کمک بکنند و هم این که متولی‌ها به این موضوع توجه بکنند و هم اینکه متولی‌ها به این موضوع توجه کنند. من میخواهم یک اشاره‌ای کنم، چون مردم، عامه مردم این مبحث را می‌شنوند، میخواهم نگرانی و آن توجه مردم را به این موضوع معطوف کنم. ببینید ما ۲۱ استان ما در کشورمان بیابانی است، ۲۷۵ شهر ما در کشور با تنش کم آبی مواجه است، متأسفانه حدود ۱۴ میلیون چشمه تولید گردوغبار در حوزه سرزمین ما وجود دارد و براساس گزارش‌هایی که آمده است و گزارش‌هایی که منعکس شده است، ما اگر نسبت به محیط زیست، چون محیط زیست تنها حاکمیتی نیست، همه مردم، هر اندازه‌ای که می‌توانند باید به این موضوع کمک کنند. ما اگر این روند بی توجهی عمومی ما به محیط زیست همین طوری بخواهد ادامه پیدا کند، گزارش‌ها می‌گوید که تا ۵۰ سال آینده ما شاهد جنگلی در این کشور نخواهیم بود، یعنی جنگل تبدیل به یک رؤیا خواهد شد؛ لذا بخاطر همین هم است، پارسال مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی یک گزارشی را منتشر کرده است، می‌گوید که ما متأسفانه در دنیا رتبه ۶ در تولید کربن داریم. ما کارخانه‌های تولید کربن در کشور نداریم، دلیل اصلی و عمده آن این است که جاذب کربن در کشور ما کم شده است که جذب کننده اصلی این کربن، درخت است. ما در ترسیب کربن هم رتبه ۴۲ داریم، این رتبه رتبه نگران کننده‌ای است و اینها باعث می‌شود که عوارضی که به تبع آن است مجال نیست که عرض کنم.
