گرکان زادگاه بسیاری از مفاخر و فرهیختگان علمی کشور است
در 76 کیلومتری اراک و در کوهپایه کوه کلاهه آشتیان،روستایی قرار دارد که قدمت آن به زمان ساسانیان می رسد.روستایی که وجود درختان صدساله و خانه های با قدمت یک قرن از ویژگی های آن به شمار می رود؛ روستای گرکان که یکی از ریشه های نام آن،گبرمکان یعنی محل اسکان زرتشتیان است.
وجود آتشکده هایی در گرکان و روستاهای مجاور آن مانند آثار آتشکده «آذرکشسب» در ناحیه «فردجان» فراهان که تا سال 282 هجری قمری دایر بوده و قبرهایی از سفالکه در گرکان و روستاهای دیگر یافت شده اند، آمده مهر تاییدی بر این نامگذاری هستند.
آتشکده قلعه خرابه یکی از این آتشکده هاست که در بالای قله کوه «دیدگاه» قرار دارد.آب انبار مرحوم مستشار الملک،تکیه قدیمی (محل تعزیه و شبیه خوانی)، برج و منزل استاد عبدالعظیم قریب و مسجد جامع گرکان از جمله آثار فرهنگی و باستانی این روستا است.
در گرکان حمام های کهنه و نو و غسالخانه ای که با طاق آجری ساخته شده بود نیز وجود داشته ولی بر اثر بی توجهی در سالیان اخیر خراب و به کلی آثار آنها از میان رفته است.
مردم گرکان دارای آداب و آئین های مخصوصی هستند و گویش و واژگان خاص خود را هنوز حفظ کرده اند
آب اصلی گرکان از چشمه سارهایی که در جنوب شرقی کوه کلاهه جاری هستند تامین می شود و از مجاری به نام سُفت عبور کرده و سپس از دره معروف به دره آسیابها گذشته،باغات و دشت عمده گرکان را سیراب می کند. آب اصلی گرکان به اندازه ای است که تا سال ۱۳۰۵ تعداد ۱۹ آسیاب آبی که در مسیر آن قرار داشتند در تمام ایام سال دایر بودند.اما پس از پیدایش آسیابهای موتوری از اهمیت آنها کاسته شد و امروز همه آنها خراب و بعضاً آثار خرابه های آنها نیز در حال از بین رفتن و محو شدن است.
در گرکان سد زیبایی به همین نام وجود دارد؛سدّی که برای رفتن به کنار آن می بایست از جاده های باریک و گردنه هایی هیجان انگیز عبور کرد.سدی خاکی که در کنار فضای دلنشین آن روستا،حال و هوای خاصی به بازدید کنندگان می دهد.
تقریباً در شمال شرقی گرکان مکانی وجود دارد به نام «دره ی پی امامان»؛این دره به ویژه قسمتی از آن که جزو "تختان" رودخانه فصلی گرکان است و از ماسه و سنگ تشکیل شده،از گذشته ای بسیار دور برای اهالی گرکان، محلی متبرک و مقدس مورد توجه بوده است و در آنجا برای برآورده شدن حاجات خود نذرهایی می کردند.
آب اصلی گرکان از چشمه سارهایی که در جنوب شرقی کوه کلاهه جاری هستند تامین می شود
مردم گرکان دارای آداب و آئین های مخصوصی هستند و گویش و واژگان خاص خود را هنوز حفظ کرده اند.مراسم ویژه ای در گرکان تا این اواخر به نام «آب پاشانک» انجام می گرفت؛بدین ترتیب که هر سال در روز اول تابستان (اول تیرماه) اهالی گرکان کاسه و یا جامی از آب تمیز را به سر و روی هر کسی که از جلو خانه شان عبور می کرد می پاشیدند و این عمل را شگون و فال نیک می پنداشتند و هیچ کس، چه پیر و چه جوان، زن یا مرد از این عمل ناراحت نمی شدند و با خوشرویی با «پاشنده» آب برخورد می کردند.
از طرفی این مراسم، یعنی «آب پاشانک» یکی از مراسم سنتی زرتشتیان و آیین دوره ساسانیان است که در روز اول تیرماه اجرا می شده و «تیر» به عقیده زرتشتیان نام فرشته ا ی بوده است که نگهبان باران است.
یکی از ریشه های نام روستای گرکان، گبرمکان یعنی محل اسکان زرتشتیان است
از دیگر مراسم جالب توجه مراسمی است که اهالی گرکان و آشتیان و روستاهای دیگر نزدیک به گرکان، کوشش دارند که روز اول تیرماه به زیارت دو امامزاده ای که در روستایی در حدود ده کیلومتری گرکان به نام آهو قرار دارد،بروند.
اما از همه این ویژگی ها که بگذریم به مهمترین بخش آن می رسیم که بیش همه نام این روستا را بر سر زبانها انداخته است؛این که گرکان زادگاه بسیاری از مفاخر و فرهیختگان علمی کشور است.افرادی همچون دکتر محمد قریب پدر طب کودکان ایران،دکتر عبدالکریم قریب پدر علم زمین شناسی ایران،استاد عبدالعظیم قریب گرکانی بنیانگذار ادبیات نوین فارسی،آیت الله احمد محسنی گرکانی،شمس العلمای قریب،استاد بدرالزمان قریب،دکتر احمد قریب و... .
با این تفاسیر حتما سفر به این مکان زیبا،تاریخی و فرهیخته پرور را در برنامه های بعدی خود قرار دهید و مطمئن باشید پشیمان نخواهید شد.
منبع:تبیان
