همشهری آنلاین: نشریه «جهان کتاب»، که با حدود ۳۰ سال سابقه یکی از قدیمی‌ترین نشریات معرفی و نقد تازه‌های کتاب و نیز بررسی مسائل نشر ایران است، در شماره مرداد و شهریور امسالش گزارشی با عنوان «اشباح سرگردان در نشر ایران» به قلم مجید رهبانی، روزنامه‌نگار قدیمی حوزه کتاب و سردبیر مجله جهان کتاب، منتشر کرده که با زیر ذره‌بین بردن وضعیت نشر یک کتاب پرفروش، گوشه‌ای از مسائل عدیده حوزه نشر را به تصویر کشیده است.
در ابتدای این گزارش، رهبانی از گرفتاری‌های مشابهت اسمی یکی دو ناشر دیگر با نشر «جهان کتاب» یاد کرده و بعد از آن به کتاب «اثر مرکب»، یکی از مشهورترین کتاب‌های روانشناسی موفقیت، پرداخته که وضعیت آشفته نشر ایران را به خوبی ترسیم می‌کند. آنچه در پی می‌آید قسمت مهم این گزارش تأمل‌برانگیز است:
«و اما کتاب «اثر مرکب». این کتاب یکی از عجایب نشر ایران است. مطابق اطلاعات کتاب‌شناسی ملّی، «اثر مرکب» را ۱۷۱ ناشرِ اغلب گمنام از ۱۵۴ مترجم مختلف منتشر کرده‌اند! این جدای از کتاب‌سازی‌های گوناگونی است که به صورت متن‌های چکیده یا خلاصه‌شده به نام‌های مختلف منتشر شده است و یا جالب‌تر از همه این اقتباس: «بهبود کیفیت قلب‌ها: همگرایی علم و عقل با معنویت ــــ با اقتباس از کتاب اثر مرکب و کتاب فاطمۀ زهرا (س)، تجلیگاه رسالت الهی [تألیف سیّد محمدتقی مدرسی] مریم کلاته عربی، (اسفراین: بوستان کاغذی، ۱۳۹۹).
مطابق داده‌های کتاب‌شناسی ملّی، کتاب «اثر مرکب» را نخستین بار در سال ۱۳۹۳ لطیف احمدپور و میلاد حیدری ترجمه و توسط انتشارات شریف در تهران منتشر کرده‌اند. به یقین شماری از ناشران شناخته‌شدهٔ دیگر هم ترجمه‌های متفاوتی را از این کتاب عرضه کرده‌اند، اما تردیدی نیست که بخش اعظم ناشرانِ «اثر مرکب» کاری غیر از رونویسی از ترجمه‌های دیگران و تغییر مختصر جمله‌های کتاب انجام نداده‌اند. اغلبِ اسامی مترجمان این چاپ‌های متعدد اگر جعلی نباشد ــــ که بسیاری چنین است ــــ از آنِ کسانی است که کتاب را رونویسی کرده‌اند یا به ترتیبی همکار ناشر بوده‌اند.
ناشران برای بازارگرمی، به سلیقه و ابتکار خود عنوان‌های فرعی مختلفی را به کتاب افزوده‌اند: «گنجینه‌ای از ایده‌ها و نظریات ارزشمند برای رسیدن به موفقیتی فراتر از امکان»؛ «چطور با اقدامات کوچک، ثروت، سلامتی و موفقیت خلق کنید»؛ «کتابی عالی برای ایجاد انقلابی شگفت‌انگیز در کار و زندگی»؛ در هر مرحله از زندگی‌تان با برداشتن یک قدم ساده، موفقیت‌تان را چند برابر کنید»؛ «مهم نیست چه چیزی یاد می‌گیرید، چه روش، سبک و راهکاری دارید...»؛ «درآمد شما، زندگی شما، موفقیت‌های شما» و ...
از میان ۱۷۱ ناشر «اثر مرکب»، ۹۵ ناشر تهرانی هستند و بقیه به اقصا نقاط کشور تعلق دارند: تبریز، مشهد، اصفهان، آمل، بابل، زاهدان، ارومیه، قزوین، کاشان، بجنورد، گرگان، ساری، کوهدشت، کلاچای، شهریار، رودهن و... اما حضور ۴۶ ناشر از شهر مقدس قم تعجب‌آور است. این‌همه اشتیاق ناشران قمی به کتاب «اثر مرکب» خود به تنهایی می‌تواند موضوع یک پژوهش باشد. نکتهٔ جالب دیگر، چاپ همزمان ترجمهٔ واحدی از کتاب از سوی دو و حتی سه ناشر در یک شهر است. این کار ــــ که بوی خوبی از آن به مشام نمی‌رسد ــــ برای آگاهان حرفۀ نشر معنای روشنی دارد.
مطابق اظهار برخی مسئولان، تعداد پروانه‌های نشر صادرشده از سوی وزارت ارشاد از ۲۵ هزار فراتر رفته است! باید پرسید کل مراکز فروش کتاب کشور (اعم از کتاب‌فروشی و غرفۀ کتاب در فروشگاه‌ها و...) چه تعداد است و این‌همه ناشر بازاری و کپی‌کار ـــ که کتاب «اثر مرکب» یک نمونه از هنرنمایی‌شان است ــــ چه فایده‌ای برای فرهنگ کشور دارند و چه خدمتی به نشر ایران می‌کنند که روزبه‌روز هم بر تعدادشان افزوده می‌شود؟»
برای پاسخ به سوال انتهایی گزارش نشریه «جهان کتاب» جست‌وجوی ساده‌ای کردیم تا ببینیم کل مراکز فروش کتاب در سراسر کشور چه تعداد هستند. سال ۱۳۹۷ تقریبا ۱۵ هزار واحد نشر و تقریبا ۵ هزار واحد فروش کتاب داشتیم. حالا با ۲۵ هزار تایی شدن ناشران، حتی اگر تعداد کتابفروشی‌ها به فرض به ۷ هزار واحد هم رسیده باشد، باز هم صنعت نشر ایران دچار عدم توازانی مضر و مخرب است.
