آقای اسماعیل حبیبی کارشناس اقتصادی در گفتگو با خبرگزاری صدا و سیما، با اشاره به اینکه وضعیت بهره وری در ایران طی یک دهه گذشته چندان مطلوب نیست. گفت: بهره وری یعنی استفاده بهینه از منابع موجود یک کشور، طبق برنامه هفتم و حتی برنامه ششم پیشرفت ایران می‌بایست یک سوم از رشد اقتصادی خود را که همان ۸ درصد است را از طریق بهره وری تحقق ببخشد.

او ادامه داد: وقتی بهره ور هستیم که به اهداف برسیم و در رسیدن به اهداف کمترین هدر رفت را داشته باشیم. هدف نهایی تمام کشور‌ها دستیابی به رشد اقتصادی و دستیابی به رفاه عمومی است و این رشد از دو مسیر قابل دستیابی است. ابتدا مسیر سرمایه گذاری و سپس مسیر بهره وری است. به طور مثال یک خط تولید یک هزار واحد محصول تولید می‌کند اگر در کنار آن، خط تولید جدیدی را تاسیس کنیم که منجر به رشد تولید شود. این رشد از سرمایه گذاری اتفاق افتاده، اما اگر با همان منابع موجود، تنها با بروزرسانی ابزار و کاراتر کردن نیروی انسانی اقدام رشد تولید کنیم، رشد از محل بهره وری اتفاق افتاده است.

سهم ۳۸ درصدی بهره وری در رشد اقتصادی طی ۲۰ سال گذشته

آقای حبیبی گفت: ایران هم مانند کشور‌های آسیایی سهم رشد بهره وری در رشد اقتصادی را یک سوم برآورد کرده است. به طور میانگین در ۲۰ ساله گذشته ۳۸ درصد از رشد اقتصادی ایران از محل بهره وری بوده است.

این کارشناس اقتصادی بیان کرد: خوشبختانه در سه سال اخیر وضعیت رشد اقتصادی میانگین سالیانه ۴.۵ درصد بوده که ۳.۵ درصد یعنی ۷۵ درصد آن سهم بهره وری بوده است. خروج از کرونا و گشایش‌های سیاسی در دولت سیزدهم منجر شد تا وضعیت رشد اقتصادی بهبود پیدا کند. احیای واحد‌های صنعتی راکد و نیمه راکد هم بی تاثیر نبوده است، اما متاسفانه در روند بلند مدت روند خوبی در بهره وری طی نکرده ایم.

آقای حبیبی تاکید کرد: ایران برای دستیبابی به بهره وری مد نظر خود با معضل تحریم‌های اقتصادی رو به روست. در نتیجه ما نمی‌توانیم از مدل‌های جهانی و حتی کشور‌های همسایه خود تبعیت کنیم، باید مسیری ویژه و طراحی بومی داشته باشیم. ۴ مسیر وجود دارد دو مسیر شامل راهکار‌های کوتاه مدت و دو مسیر راهکار‌های بلند مدت دسته بندی کرده ایم.

این کارشناس اقتصادی معتقد است که، راهکار اول بحث فعال سازی ظرفیت‌های خالی اقتصادی کشور عنوان بوده به این معنا که برآورد‌ها نشان می‌دهد ۵۰ درصد ظرفیت اقتصادی کشور ما خالی است.

چهار مسیر رسیدن به بهره وری مطلوب

او ادامه داد: ما در کشور منابع داریم ولی استفاده نکرده ایم. دلایلی مثل تحریم امکان تامین مواد اولیه برای برخی از واحد‌های تولیدی را از بین برده و طبیعتا توان تولید آن‌ها کاهش پیدا کرده است. از طرفی واحد‌های تولیدی به مشکلات صادراتی خورده اند. اصلی‌ترین راهکار برای حل این مشکلات گسترش روابط بین المللی و تصمیمات سیاسی است.

آقای حبیبی گفت: راهکار دوم برای ارتقا بهره وری، بروزرسانی تکنولوژی است. ارتقا در هر رکن رشد بهره وری، بدون بروزرسانی ابزارآلات ممکن نیست. به طور مثال ما در نیروگاه هایمان نیازمند تجهیزات بروز داریم، اما متاسفانه راندمان برخی از نیروگاه‌ها زیر ۲۵ درصد و عمر آن‌ها بعضا به ۶۵ سال می‌رسد. در صنعت فولاد هم با ابزارآلات فرسوده رو به رو هستیم. باید توجه داشت که سرمایه گذاری و بهره وری برای رشد اقتصادی به یکدیگر متصل هستند. به طور مثال برای بروزرسانی تجهیزات برای رشد اقتصادی نیازمند سرمایه گذاری هستیم.

او ادامه داد: در بخش تولید هم باید در نظر داشته باشیم که بهره وری نیازمند توجه به سه مرحله است. تولید، توزیع و مصرف. اگر ما نتوانیم بخش‌های تولید و توزیع را نیز بهره ور کنیم انتظار ما برای بهره وری و صرفه جویی در مصرف یک ترازوی ناتراز را به ارمغان می‌آورد. یعنی وقتی نیروگاه‌های ما با راندمان پایین و هدررفت فراوان تولید برق می‌کنند ما دائم به بخش مصرف بگوییم صرفه جویی کن، این یک ناترازی در اجرای بهره وری است. باید در تولید و توزیع نیز بهینه سازی و بهره وری به اندازه‌ای که در مصرف دیده شده است، دیده شود.

این کارشناس اقتصادی می‌گوید: راهکار سوم برای دستیابی به نتایج پایدار در حوزه بهره وری این است که، باید آن را مطالبه عمومی قرار دهیم که به آن توسعه مدیریت می‌گویند. تنظیم گری، گفتمان سازی ملی، شایسته گزینی، اتصال نظام جبران خدمات کارکنان به بهره وری و روش‌های دیگر از جمله ارکان توسعه مدیریت است. رشد بهره وری منوط به نفوذ به لایه‌های مدیریتی و اتصال آن به بهره وری نیروی انسانی است. مدیران ما باید به هنگام گزارش‌های عملکرد میزان بهره وری دوران خود را هم به مردم گزارش کنند.

او بیان کرد: راهکار چهارم هم بهره وری متصل به نوآوری است. سازمان بهره وری آسیایی در چشم انداز ۲۰۲۵ اعلام می‌کند که ما مسیر‌های مختلفی را پشت سر گذاشتیم و به این نتیجه رسیدیم که منبع اصلی رشد بهره وری، نوآوری است. انتخاب طرح‌های نوآوری باید مبتنی بر یک منطقی باشد. در برخی از حوزه‌ها اولویت را باید به یادگیری بدهیم و سپس سراغ نوآوری برویم. در اتصال نوآوری به بهره وری هم باید مزیت سنجی کنیم. نظام نوآوری هم باید یک نظام بهره ور باشد و نباید به صورت نمایشی و جزیره‌ای اجرایی شود.

نیروی انسانی چگونه بهره ور می‌شود؟

آقای حبیبی می‌گوید: مرکز آسیایی بهره وری در گزارشی گه بین سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۱ مورد بررسی قرار داده است. کشور‌ها را در تولید ناخالص داخلی رتبه بندی کرده است که در این رتبه بندی ایران منفی ۷ درصد را به ثبت رسانده است یعنی یک عقبگرد طی این سالها. اما در این بین هستند کشور‌هایی مانند چین، مالزی و مغولستان رشد میانگین حدود ۵ درصدی را تجربه کردند. این نشان دهنده این است که ما در بلند مدت نتوانستیم پایدار عمل کنیم. کارشناسان ما باید با مطالعه تجارب جهانی به این فرآیند و بهبود آن بپیوندند.

او ادامه داد: راهکار‌های ترویج بهره وری را باید گفت که یکی از روش‌ها بحث کچاپ یا بهم رسانی صنایع است. یعنی الگوسازی واحد‌های تولیدی و عملکرد آن‌ها را به عنوان نمونه موفق ترویج کنیم. در این حوزه ما ضعیف عمل می‌کنیم اگر هم جایزه‌ای داده می‌شود از آن‌ها به عنوان الگو استفاده نمی‌شود.

این کارشناس اقتصادی در پایان با اشاره به اهمیت نیروی انسانی بهره ور، دررشد اقتصادی گفت:بهره وری در نیروی انسانی به یک مثلث بستگی دارد. ابتدا توانایی کارکنان ما، بحث تمایل و علاقه کارکنان در نظام اداری که با روش‌هایی نظیر نظام پرداخت افزایش می‌یابد و تجهیز و بروزرسانی ابزار سه ضلع این مثلث جهت رشد بهره وری نیروی انسانی است.