فهیمه نظری* روز یک‌شنبه دهم آذر ۱۳۷۰ انتخابات ریاست‌جمهوری و همه‌پرسی استقلال اوکراین برگزار شد. هر شش نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری اوکراین در رقابت‌های انتخاباتی خود از استقلال این سرزمین حمایت کرده و از مردم خواسته بودند که به این همه‌پرسی رای مثبت بدهند. اوکراین در آن زمان ۵۲ میلیون نفر جمعیت داشت و دومین جمهوری بزرگ اتحاد جماهیر شوروی به شمار می‌رفت. انتخاباتِ دهم آذر ۷۰ نخستین انتخابات مستقیم ریاست‌جمهوری اوکراین بود. میخائیل گورباچف رئیس‌جمهوری شوروی شامگاه شنبه نهم آذر در یک تماس تلفنی با جورج بوش همتای آمریکایی‌اش در آستانه‌ی همه‌پرسی استقلال اوکراین گفت: «پاسخ مثبت به این همه‌پرسی به معنای جدایی اوکراین از مسکو نخواهد بود. ما تصمیم شهروندان اوکراین را به استقلال، به عنوان جدایی از اتحادیه تلقی نمی‌کنیم. جدایی اوکراین از مسکو برای اتحادیه، اوکراین، روسیه، اروپا و همه‌ی جهان یک فاجعه خواهد بود.» (اطلاعات یک‌شنبه ۱۰ آذر ۷۰)

گورباچف هم‌چنین در مصاحبه‌ای با خبرگزاری تاس از مردم اوکراین خواست که در داخل اتحاد شوروی باقی بمانند و گفت که «جدایی آن‌ها از مسکو ممکن است برخی مسائل ارضی را پیش بکشد. مبارزات انتخاباتی ریاست‌جمهوری اوکراین یک مسئله‌ی مهم و حیاتی را دگرگون جلوه داده است و آن رفاه و بهروزی اوکراین است که به باقی ماندند این جمهوری در اتحادیه بستگی دارد. فکر استقلال که برای هدف‌های انتخاباتی یا دیگر هدف‌ها مطرح شده است، می‌تواند اختلاف‌های ارضی را دوباره زنده کند؛ زیرا نباید فراموش کرد که خارکف و شبه‌جزیره‌ی کریمه به وسیله‌ی بلشویک‌ها به اوکراین ملحق شد و کریمه پیوندی طولانی با تاریخ شوروی دارد. رومانی نیز در همین زمینه نسبت به مناطق هم‌مرز با اوکراین به‌خصوص والاچنا و مولداوی ادعاهای ارضی دارد.» (اطلاعات یک‌شنبه ۱۰ آذر ۱۳۷۰)

در این همه‌پرسی مردم اوکراین با بیش از ۹۰ درصد آرا به استقلال اوکراین رای دادند، و برای گورباچف چاره‌ای جز تسلیم و رضا باقی نماند اما هشدار داد که فروپاشی اتحاد شوروی کشور را با خطر جنگ داخلی روبه‌رو خواهد کرد.

استقلال اوکراین همان‌طور که گورباچف پیش‌بینی کرده بود جرقه‌ی فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بود؛ جرقه‌ای که به زودی دامن همه‌ی جمهوری‌های اتحادیه‌ شوروی را گرفت و تنها ۱۶ روز پس از همه‌پرسی استقلال اوکراین بود که اتحاد جماهیر شوروی فروپاشید: روز سه‌شنبه ۲۶ آذر ۱۳۷۰ بالاخره گورباچف در برابر واقعیت اجتناب‌ناپذیر پایان عمر اتحاد جماهیر شوروی تسلیم شد و قبول کرد این اتحاد از اول سال نوی مسیحی جای خود را به یک جامعه‌ی مشترک‌المنافع بدهد.

ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور کنونی روسیه ۳۰ سال پس از فروپاشی شوروی، روز یک‌شنبه ۲۱ آذر ۱۴۰۰ در گفت‌وگو با شبکه‌ی یک تلویزیون روسیه فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی را یک تراژی بزرگ خواند او دقیقا گفت: «فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی برای من یک تراژدی بزرگ بود»

*روزنامه‌نگار و پژوهشگر تاریخ

۲۳۲۵۹