همشهری آنلاین – آرش نهاوندی: زندگی و روابط اجتماعی ایرانیان زمان قاجار و اوایل پهلوی همواره برای اروپایی‌ها جالب و جذاب بوده. فردریک روزن، ایران شناس و شرق شناس آلمانی که از ۱۸۹۰ تا ۱۸۹۸ به عنوان عضوی از سفارت آلمان در ایران حضور داشت، نیز از این قاعده مستثنی نبوده، روزن در کتابی که با عنوان «کتاب ایران به روایت متن و تصویر» که عکس‌های فراوانی از ایران در آخرین سال‌های قرن گذشته در آن چاپ شده، تصویری از دندان کشیدن در ایران قدیم را نیز انتشار داده است.
اما همیشه دندان کشیدن در ایران قدیم آنگونه که در کتاب روزن به تصویر کشیده شده دردناک نبوده و دلاکان ماهرتر با یک ضربه حساب شده بیمار را بیهوش می‌کردند و به سرعت در زمانی که وی بیهوش می‌شد، دندان فاسدش را می‌کشیدند. البته برای درد دندان نیز از داروهای گیاهی استفاده می‌شد. برای درد دندان داروهای گیاهی مانند روغن نخود، آب پیاز، شیره انجیر، تریاک و برای رفع آبسه‌های دندانی، صمغ کتیرا و باقلا و آرد گندم سرخ شده در روغن به کار برده می‌شد. تجویز این گیاهان تماما بر اساس تجربه‌های افراد صورت می‌گرفت. البته این گیاهان در اغلب مواقع افاقه نمی‌کرد و درد را کاهش نمی‌داد و بیمار بیچاره باید تا مدت‌ها دندان درد را تحمل می‌کرد.
در آن دوران خبری از دندانپزشکی مدرن در ایران نبود و به گواه اسناد و مدارک و منابع موجود یک پزشک سوئدی در دربار ناصرالدین شاه فعالیت می‌کرد که او هم وظیفه‌اش رسیدگی به دندان‌های شاه و درباریان بود، بقیه نیز باید به همان شیوه‌ای که در بالا شرج داده شد به درد و ترس طاقت فرسای ناشی از کشیدن دندان یا استفاده از داروهای گیاهی برای تسکین درد دندان‌ها تن می‌دادند.
درمان دندان در تهران قدیم به روایت جفعر شهری
جعفر شهری در این باره در کتاب طهران قدیم می‌نویسد: در روزگار قاجار، سلمانی دوره‌گرد هم داشتیم که کار دندانپزشک را هم انجام می‌داد؛ به گفته وی، پاتوق‌دارهایشان (دلاک‌ها و آرایشگرها) سابقه‌دارهایی بودند که کنار دیوار و پشت مسجد و تکیه و کاروانسرا و میدان یا سربینه حمام و کنج قهوه‌خانه‌ای را مرکز خود ساخته و کم‌سابقه‌هایشان آن‌ها که قادر به یافتن چنان اماکن نگردیده، جاگرفته‌های پیش از او مانع ورودشان شده، دور کوچه‌خیابان‌ها راه می‌افتادند. قیمت یا اجرت اصلاح این‌ها یک پنجم و چهارم تا یک دوم اجرت سلمانی‌های دکان‌دار بود. مسائل دندان از کشیدن و دستور و دوا درمان منهای دندان مصنوعی تنها به‌عهده دلاک‌های حمام و سلمانی‌های دکان‌دار و دوره‌گرد بود.
روایت عبدالله مستوفی از ورود اولین دندانپزشک به ایران
عبدالله مستوفی دولتمرد و دیپلمات اواخر قاجار و اوائل دوره پهلوی نیز درکتاب «شرح زندگانی من» توضیح خلاصه‌ای درباره درمان دندان در ایران به شیوه سنتی می‌دهد سپس به روایت داستان ورود اولین دندانپزشک به تهران می‌پردازد. مستوفی در کتاب خود همچنین به این اشاره دارد که دلاکان به دستور اطبا به کشیدن دندان مبادرت می‌کردند. او در این باره می‌نویسد: دندانسازی در ایران هیچ نبود. اطبا و جراح‌ها به معالجه لثه می‌پرداختند و اگر حاجتی به دندان‌کشی پیدا می‌شد به دستور طبیب، سلمانی‌ها، به این کار می‌پرداختند. ناصرالدین‌شاه در سفر دوم خود به فرنگ، یک نفر دندان‌ساز هم به ایران آورد و پس از چندی دکتر هبنت (دکتر برتراند باپتیست انسگاریوس هیبنت سوئدی که به مدت ۳۵ سال دندانپزشک شاه و درباریان ایران بود)جانشین او شد. ولی عامه مردم، هنوز به گذاشتن دندان عاریه عادت نداشتند و حتی از اعیان هم کسی رجوعی به این دکتر نمی‌کرد. سلمانی‌ها همچنان به دندان‌کشی خود مشغول و با کلبتین‌های (انبرهایی که با آن دندان می‌کشیدند) ساخت اصفهان کار خود را بدون هیچ تزریقی انجام می‌دادند و بعضی از آن‌ها واقعا زبردست بودند.
بیشتر بخوانید:
دندان پزشکی چگونه در ایران متحول شد؟
- تا قبل از سال ۱۲۹۰ هر شخصی بر اساس تجربه های خود یا تحصیل در اروپا می‌توانست در ایران به طبابت و دندانپزشکی بپردازد. اما از سال ۱۲۹۰ به بعد طبابت و دندانپزشکی در ایران فقط منوط به دریافت اجازه نامه رسمی از وزارت معارف بود. با این حال در بسیاری از نقاط کشور این قانون رعایت نمی شد.
- در سال ۱۳۰۰ هجری شمسی در تهران فقط ۳ نفر دندانپزشک وجود داشت. دکتر فالک کوش میلچارسکی (اهل لهستان، دندانپزشک مخصوص رضا شاه)، دکتر اتکیناشتومپ (تبعه سوئیس، دندانپزشک مخصوص اتابک)، دکتر هارطیون استپانیان (اهل ترکیه و از زمره پزشکان دربار).
- در سال ۱۳۰۷ پهلوی اول دستور تأسیس مدرسه دندانسازی را صادر کرد و دو سال بعد این مدرسه شروع به کار کرد. محل اولیه این مدرسه، دارالفنون بود و مدیریت آن را دکتر میلچارسکی به عهده داشت.
- در سال ۱۳۱۶ با تاسیس دانشگاه تهران، مدرسه طب به آن مکان نقل مکان کرد و شرط ورود به این دانشکده‌های طب دارا بودن دیپلم کامل متوسطه بود.
