شهر رشت صبح امروز، شاهد برگزاری یک رشت‌گردی متفاوت بود. اهالی و کسبه محله‌های بادی الله، بازار رضا و مسجد صفی شاهد حضور کودکانی بودند که همراه پدربزرگ یا مادربزرگ خود از بافت تاریخی رشت بازدید کردند. محله‌ای که شاید کودکان هیچ خاطره‌ای از آن نداشته باشند اما مادربزرگ‌ها خاطرات کودکی خود را از این محله‌ها برای نوه‌های خود نقل کردند که زمانی یکی از مهمترین مراکز تجمع‌های مذهبی رشت بوده است.

محله مسجد صفی نزدیک بازار بزرگ رشت حوادث تاریخی زیادی را به خود دیده است؛ از برگزاری نخستین انتخابات انجمن شهر در مسجد صفی تا حضور روسیه تزاری در کنسولگری که نزدیک مسجد بود تا روضه‌های حسینی در خانه آیت‌الله رودباری و خانه لولمانی که پذیرای گردشگران است و ساختمانی که برنامه‌های رادیو رشت در آن ضبط می‌شد.

این رویداد فرهنگی به همت حوزه بازآفرینی سازمان عمران شهرداری رشت برگزار شد و طی آن دانش‌آموزان یکی از مدارس دخترانه رشت همراه یکی از اعضای سالمند خانواده خود ضمن پیاده روی، رویدادهای تاریخی این محله قدیمی بازخوانی و بیان شد و از بناهای میراثی محله همچون مسجد بادی الله، مسجد اردبیلیان، مسجد مستوفی، مکان کنسولگری روسیه، مسجد صفی، خانه آیت‌الله رودباری، خانه تاریخی لولمانی و عمارت تلفنخانه بازدید کردند.

خاطره محجوب، معاون بازآفرینی سازمان عمران در توضیح این برنامه گفت: یکی از اهداف حوزه بازآفرینی، اجرای برنامه‌های آموزش محور است. بر همین اساس به مناسبت هفته سالمند و روز ملی کودک، برنامه رشت‌گردی ویژه «کودکان و سالمندان» را در محله بادی الله رشت برگزار کردیم تا ضمن ارتباط بین نسلی، کودکان با هویت‌های تاریخی شهر خود و بافت تاریخی مذهبی محله مسجد صفی و بادی الله آشنا شوند.

محجوب اضافه کرد: در این رویداد فرهنگی طی یک پیاده‌روی مشترک نوه‌ها و پدربزرگ یا مادربزرگ‌ها، از نزدیک با رویدادها و بناهای تاریخی این محله قدیمی رشت آشنا شدند.

وی افزود: ارتباط بین نسلی در اجرای برنامه‌های فرهنگی به مناسبت هفته سالمند و روز ملی کودک، از اهداف مهم مدیریت شهرداری در سال جاری و بر اساس ابلاغیه سازمان بهداشت جهانی (WHO) است؛ حوزه بازآفرینی سازمان عمران نیز در راستای برنامه‌های آموزش محور که همانا آگاهی بخشی و شناخت هویت‌های تاریخی و فرهنگی بافت قدیم رشت است، این برنامه را اجرا کرد.

مهری شیرمحمدی، مسئول روابط عمومی سازمان عمران و بازآفرینی شهرداری، به عنوان راهنمای این رویداد فرهنگی، درباره تاریخچه این محله و نقش آن در تحولات تاریخ رشت، گفت: در دوره قاجار، رشت از هفت محله بزرگ تشکیل شده بود و هر محله دارای یک یا چند گذر و ناحیه بود.

وی افزود: در قدیمی‌ترین نقشه رشت «محله زاهدان» ۱۲ ناحیه داشت و گذر بادی ­الله از جمله محله‌های زاهدان بود. اکثر نواحی این محله، بقعه و مسجد و مدرسه علمیه داشتند. در گذر بادی الله سه مسجد تاریخی و یک حوزه علمیه قدیمی مستقر است. در ابتدای ورودی محله بادی الله، مسجد سفیدرنگی است که به نام همین محله شهرت دارد. در واقع «مسجد بادی­ الله» یکی از مساجد محله زاهدان و یکی از مساجد تاریخی است که در فهرست آثار ملی ثبت شده، گذر بادی الله پس از ساخت خیابان مطهری در دوره پهلوی دوم، از محله بازار و گذر ساغریسازان جدا می‌شود.

شیرمحمدی درباره وجه تسمیه این محله نیز گفت: «وادی الله»، «بادی الله» و« بدیع الله» سه نامی است که برای این گذر در منابع مکتوب آمده، همچنین گفته شده «بدیع الله» یکی از ائمه جماعات رشت بوده که قبر او اکنون در مسجد بادی الله قرار دارد و گفته شده اسم این گذر برگرفته از نام«بدیع الله» است که به مرور زمان به «بادی الله» تغییر یافته است.

وی با اشاره به تاریخچه ساخت مسجد بادی الله گفت: این مسجد در سال ۱۳۸۸ و به شماره ۲۹۳۱۵ در فهرست بناهای میراثی کشور ثبت شده و در پرونده میراثی آن ذکر شده که در اوایل دوره پهلوی اول ساخته شده است. اما در کتاب «ولایت دارالمرز» اثر لوئی رابینو، نام این مسجد همراه با یک بقعه و تکیه ذکر شده و ممکن است بنای قدیمی مسجد در اوایل دوره پهلوی بازسازی شده باشد اما نوع معماری این مسجد جالب توجه است و تغییر سبک معماری سنتی مساجد گیلان را نشان می‌دهد.

مسئول روابط عمومی سازمان عمران و بازآفرینی شهرداری ادامه داد: الگوی معماری این مسجد شبیه بناهای تاریخی مرکز رشت است، مانند بنای بلدیه دارای پنجره‌های بلند در یک طاق هلالی است، در معماری بنا از چوب‌های بلند روسی استفاده شده و مسجد مناره‌ای کوتاه دارد که ماذنه آن شبیه کلیساست، حیاط و حوضی هم داشته که در زمان احداث خیابان مطهری در پهلوی دوم از بین رفته است.

این فعال فرهنگی همچنین درباره تاریخچه مسجد و حوزه علمیه مستوفی هم گفت: مسجد مستوفی در اوایل دوره قاجار ساخته شده و طبق کتیبه موجود در مسجد در سال ۱۳۲۶ خورشیدی مرمت شده است. این مسجد در قدیمی‌ترین نقشه رشت در دوره ناصری موجود است. مهمترین ویژگی مسجد مستوفی، وجود ۲ دوره کاشی‌کاری در شبستان و حیاط مسجد است و این کاشی‌ها در خود رشت تولید می‌شد.

وی بیان کرد: در دوره قاجار ۲ کارگاه کاشی سازی در رشت وجود داشته، یکی کارگاه «مشهدی یوسف کاشی ساز و پسرانش» و دیگری، کارگاه «کاشی سازی فتوت». کاشی‌های قدیمی‌تر مسجد مستوفی با رنگ متن و گل‌های زرد و متن آبی یا سورمه‌ای و همچنین با نقوش لچک و ترنج و دهن اژدری دیده می‌شود که مربوط به اوایل دوره قاجار است. کاشی‌های دور قرنیز و دور محراب مسجد جدیدتر است. زیباترین کاشی‌کاری، نقش یکپارچه‌ای به صورت طرح گلدانی درست پشت دیوار محراب مسجد است که بعدها به خاطر ساخت حوزه علمیه در جوار مسجد، از دید عموم خارج می‌شود.

شیرمحمدی درباره قدیمی‌ترین مسجد رشت نیز اینگونه توضیح داد: در این محله که چسبیده به بافت بازار است، قدیمی‌ترین مسجد تاریخی رشت قرار دارد که در طول تاریخ نام‌های متفاوتی داشت؛ ابتدا سفیده مسجد، مسجد شهیدیه و اکنون مسجد صفی، بنای اصلی این مسجد در دوره تیموری گذاشته شده و در ادوار بعدی چندین بار مرمت شده است. این مسجد محل چله نشینی شیخ صفی الدین اردبیلی، جدشاهان صفوی، بوده است و چاهی در این مکان حفر کرد که بعدها چاه امام زمان نامیدند.

وی بیان کرد: سال‌ ۱۰۲۳ قمری دسیسه‌گران به شاه عباس صفوی خبر دادند که ولیعهدش، صفی میرزا، قصد توطئه علیه او را دارد و شاه عباس، دستور قتل صفی میرزا را در محرم ۱۰۲۴ قمری صادر کرد. صفی میرزا کشته و در محدوده مسجد دفن می‌شود. مدتی بعد که بی‌گناهی صفی میرزا ثابت شد، شاه عباس دستور داد محل شهادت را محصور کرده، بقعه‌ای برایش بسازند و نامش را «شهیدیه» می‌گذارند و این بقعه، پناهگاه مقصران و مجرمان می‌شود. برای نگهداری «شهیدیه» نیز موقوفاتی تعیین کرده و «میرزا حسنعلی» نامی از عرفای اصفهان را متولی و نگهبان بقعه قرار می‌دهند.

وی ادامه داد: یک تصویر قدیمی از این مسجد داریم که «پاول یاکویچ پیاستسکی»، پزشک، نقاش و جهانگرد روسی در سال ۱۸۹۵ میلادی آن را نقاشی کرده است. در این نقاشی، مسجد دارای پنجره‌های ارسی با شیشه‌های رنگی پرکار بوده و سقف هم سفال پوش بوده، اکنون در «موزه آرمیتاژ» روسیه نگهدای می‌شود. این مسجد مناره کوتاه آجری به سبک مناره‌های دوره سلجوقی دارد. پس از قتل شاهزاده صفی(جانشین شاه عباس اول صفوی) به مسجد شهیدیه و بعدها به مسجد صفی تغییر نام می‌دهد. در جوار این مسجد حجره مرد زرگری بود که زمانیکه شاه اسماعیل صفوی از اردبیل فرار کرد، ملازم او شد و پس از سلطنت شاه اسماعیل عنوان امیرالامرائی را دریافت کرد.

وی، با اشاره به برگزاری نخستین انتخابات انجمن شهر در مسجد صفی، گفت: این انتخابات در ۱۹خرداد ۱۲۸۶ خورشیدی برگزار شد. طی آن انتخابات که زنان حق شرکت در آن را نداشتند، ۱۷۷۶ نفر از جمعیت ۳۰ هزار نفری رشت، پای صندوق های رای رفتند.

این فعال فرهنگی، با اشاره به اعمال نفوذ و حضور برخی از دولت‌های اروپایی در رشت، گفت: براساس قدیمی‌ترین نقشه رشت، کشورهای انگلیس، روسیه، فرانسه، شهبندری یا عثمانی(ترکیه امروزی) صاحب کنسولگری یا نایب کنسولگری در رشت بودند. ساختمان کنسولگری روسیه عمارت و باغ بزرگی درست در جوار مسجد صفی بود و عوامل روسیه ضمن نظارت و دخالت در امور این شهر، از نزدیک با تحولات بازار آشنا بوده و از همه مهمتر بر تجارت ابریشم اعمال نفوذ داشته و در سرکوب و دستگیری مشروطه خواهان گیلان نیز نقش مهمی ایفا می کردند.

شیرمحمدی، درباره تاریخچه مسجد اردبیلیان نیز گفت: در منابع قدیمی تر همچون کتاب رابینو، نام این مسجد به خاطر وجود بقعه همجوار آن، مسجد آقا سید ابراهیم ثبت شده است. اکنون هم یک درب میانی بین شبستان مسجد و سرای بقعه باز می‌شود. ظاهرا مسجد کتیبه‌ای داشته که در بازسازی دهه ۶۰ تخریب می‌شود. برخی ساخت مسجد را به آیت‌الله آشیخ محمد خمامی نسبت می‌دهند. بعد از انقلاب چون اردبیلی‌های مقیم رشت در دهه محرم برای خود هیات عزاداری در این مسجد داشتند، کم کم به مسجد اردبیلیان معروف می‌شود.

در برنامه رشت‌گردی امروز، کودکان همراه مادربزرگ خود، با حضور در خانه تاریخی آیت الله رودباری، با این خانه تاریخی دوره قاجار که هرساله در دهه محرم مراسم‌های مذهبی آنجا برگزار می‌شود، آشنا شدند. بازدید از خانه تاریخی لولمانی در محله مسجد صفی، از دیگر جاذبه‌های این برنامه بود. این عمارت ۲۰۰ساله قاجاری، احیا و مرمت شده و اکنون به عنوان بوتیک هتل پذیرای گردشگران است.

پایان بخش برنامه حضور در ساختمان تاریخی تلفنخانه رشت بود؛ عمارتی که در سال ۱۳۱۱ توسط حاج آقا کوچصفهانی معروف به کریم اف به عنوان مرکز تلفن رشت ساخته شد و بعدها با دولتی شدن مخابرات، طبقه آخر بنا به رادیو رشت تغییرکاربری یافت.

انتهای پیام