به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، استفاده عراق از بمباران شیمیایی در جریان جنگ ایران و عراق (۱۹۸۰-۱۹۸۸م) یکی از مهم‌ترین و جنجالی‌ترین جنبه‌های این درگیری است. عراق به‌دلیل ناتوانی در پیشبرد جنگ به‌شیوه‌های سنتی و تلفات سنگین نیروهایش، به سلاح‌های شیمیایی روی آورد. در جبهه‌های زمینی، نیروهای ایرانی به‌خصوص در استفاده از جنگ‌های چریکی و حملات غیرمنتظره (مانند تاکتیک‌های موج انسانی) موفقیت‌های قابل‌توجهی به دست آوردند. این تاکتیک در طول جنگ یکی از راهبردهای نظامی مهم ایران بود و بمباران شیمیایی علیه این نیروها می‌توانست به‌درستی ارتش عراق را در مقابله با این راهبرد یاری کند زیرا مواد شیمیایی باعث می‌شد نیروهای پیاده نظام آسیب‌پذیرتر و حرکت آنها کندتر شود. سلاح‌های شیمیایی تأثیر روانی شدید داشتند.
بنابر روایت پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ترس از حملات شیمیایی موجب اضطراب و وحشت در بین نیروهای ایرانی می‌شد و باعث کاهش روحیه و افزایش فرار سربازان از جبهه‌ها می‌گشت. به‌علاوه، عدم توانایی ایران در پاسخ متقابل به بمباران شیمیایی به‌دلیل محدودیت‌های تکنولوژیک، این ترفند را مؤثرتر می‌ساخت. حملات شیمیایی به مناطق غیرنظامی، بخشی از استراتژی گسترده‌تر برای ایجاد وحشت در میان مردم و تشدید فشارهای روانی و اجتماعی بر ایران بود.
با این حال، تا سال‌ها پس از پایان جنگ، جامعه جهانی به‌طور کامل به این جنایات واکنش نشان نداد. پس از جنگ، ایران بارها این موضوع را در سازمان ملل و دیگر نهادهای حقوق بشری مطرح کرده و درخواست پیگرد قانونی برای مسئولان این جنایات داشته است. در حالی که استفاده از سلاح‌های شیمیایی بر اساس پروتکل ژنو ۱۹۲۵ ممنوع بود، جامعه جهانی واکنش جدی و مؤثری در قبال این حملات نشان نداد. عراق با حمایت کشورهای غربی، به ویژه در زمینه تأمین مواد اولیه برای ساخت سلاح‌های شیمیایی، توانست این جنایات را بدون ترس از مجازات یا پاسخگویی ادامه دهد.
بمباران شیمیایی بیمارستان صحرایی حضرت فاطمه(س) در سال ۱۳۶۵
سومار یکی از شهرهای استان کرمانشاه است که در طول جنگ تحمیلی ایران و ارتش بعث عراق چندین بار مورد حملات شیمایی قرار گرفت و تلفات زیادی داد. این شهر به دلیل نزدیکی به مرز و موقعیت استراتژیک‌اش، هدفی جذاب برای نیروهای عراقی بود. در این حمله، ارتش عراق از سلاح‌های شیمیایی نظیر گازهای اعصاب و گازهای خفه‌کننده استفاده کرد. این نوع گازها اثرات فوری و جدی بر روی انسان‌ها دارند و منجر به تلفات بالا و آسیب‌های جدی به سلامتی می‌شوند. بر اساس گزارش‌ها، تعداد بسیاری از ساکنان سومار دچار مصدومیت شدند که شامل مشکلات تنفسی، آسیب‌های پوستی و اختلالات روانی بود. بیمارستان صحرایی ۵۲۸ سومار که در آن پزشکان و امدادگران ارتش ایران باوجود نشان هلال احمر بر روی کانکس ها و منطقه بیمارستان در ۱۰ دی ۱۳۶۵ توسط هواپیماهای عراق موردحمله قرار گرفت. نیروی هوایی عراق در همان تاریخ با یک حمل هی ناگهانی با گاز خردل بیمارستان صحرایی ۵۲۸ سومار را به دلیل اهمیت منطقه و افزایش فعالیت نیروهای ایران مورد تهاجم شیمیایی قرار داد. درنتیجه همه ی کارکنان به واسطه‌ی عدم استفاده به موقع از ماس کها و لباس های محافظ، مصدوم و تعدادی نیز شهید شدند. بعضی از مصدومین که جراحات آنها سطحی بود در همان محل درمان، و کسانی که وضعیت شان وخیم بود به کرمانشاه و تهران منتقل شدند. در آمارهای اولیه تلفات این حمل هی شیمیایی چهارصد مصدوم و بیست شهید بود که در روزهای بعد نیز افزایش یافت. چند تن از پزشکان متخصص و اساتید جراحی نیز در این حمله به شهادت رسیدند. این بیمارستان دو روز بعد یعنی در ۱۲ دی ۱۳۶۵ از وجود عوامل شیمیایی پا کسازی شد و دوباره فعالیت خود را از سر گرفت تا در عملیات های بعدی آمادگی کامل داشته باشد.
عملیات کربلای ۶ و بمباران سومار در سال ۱۳۶۵
عملیات کربلای ۶ یکی از سلسله عملیات‌های بزرگ ایران در دوران جنگ ایران و عراق بود که در زمستان سال ۱۳۶۵ در موازات عملیات کربلای ۵ به منظور مقابله با نیروهای عراقی و بازپس‌گیری مناطق اشغالی و تضعیف نیروهای دشمن در جبهه‌های غرب کشور انجام شد. عملیات کربلای ۶ در منطقه سومار و نواحی مرزی غرب ایران انجام شد. هدف از این عملیات، ایجاد نوعی پراکندگی و فشار بر ارتش عراق بود تا عراق نتواند تمام توان خود را بر جبهه‌های جنوبی، به‌ویژه در عملیات کربلای ۵، متمرکز کند. این عملیات در منطقه سومار و ارتفاعات اطراف آن واقع در استان کرمانشاه به وقوع پیوست. یکی از دلایل انجام این عملیات در جبهه غرب، انحراف توجه عراق از مناطق حساس جنوب بود، جایی که عملیات‌های بزرگی مانند کربلای ۵ در حال انجام بودند. با حمله به جبهه‌های غربی، ایران امیدوار بود که عراق مجبور به تخصیص نیروها و منابع بیشتر به این منطقه شود و از شدت مقاومت در جبهه‌های جنوبی کاسته شود. طبق گزارش‌ها در این عملیات ۹ بار شهر سومار در استان کرمانشاه مورد بمباران شیمایی قرار گرفت.
بمباران شیمیایی در مهرماه سال ۱۳۶۶
بمباران شیمیایی سومار در مهرماه ۱۳۶۶ یکی از حملات شیمیایی گسترده عراق علیه ایران در دوران جنگ ایران و عراق بود. این حمله، که در تاریخ ۱۰ مهرماه ۱۳۶۶ صورت گرفت، در منطقه سومار، واقع در استان کرمانشاه و نزدیک مرز ایران و عراق، انجام شد. این رویداد یکی از مواردی است که رژیم بعث عراق برای تضعیف نیروهای ایرانی و ایجاد ترس و وحشت در میان مردم و نیروهای نظامی از سلاح‌های شیمیایی استفاده کرد. این فاجعه به‌گونه‌ای بود که برخی روزنامه نسبت به آن واکنش نشان دادند.
روزنامه جمهوری اسلامی این‌چنین نوشت: « هواپیمای رژیم درمانده عراق پریروز پنج‌شنبه یک منطقه عملیاتی رادر شمال سومار به‌طور وحشیانه‌ای بمباران شیمایی کردند. بر اثر این بمباران جمعی از رزمندگان اسلام شهید و مصدوم شدند. مجروحین بلافاصله به پشت جبهه تخلیه و تحت درمان قرار گرفتند. هم‌چنین پدافند شیمایی منطقه فعالیت برای پاکسازی محل از عوامل شیمایی را با جدیت تمام آغاز کرده‌است. سخنگوی ستاد تبلغیات جنگ در زمینه این اقدام ضد بشری رژیم بعث گفت: حکام بغداد یک‌بار دیگر به پلیدترین و جنایتکارانه‌ترین اقدام ضد انسانی دست زدند و سلاح‌های ممنوعه شیمایی را علیه رزمندگان اسلام به‌کار گرفتند و بعد گسترده‌ای به سلطه جنایت‌های ضد انسانی خود دادند. وی ضمن هشدار جدی به مجامع بین‌المللی گفت که اینک لازم است مجامعی که خود را حافظ حقوق انسان‌ها می‌دانند ساکت ننشسته و در قبال این اقدام وحشیانه رژیم عراق از خود واکنش نشان دهند. سخنگوی ستاد تبلیغات جنگ در خاتمه از سازمان ملل خواست تا یک هیئت کارشناسی برای تهیه گزارشی از تازه‌ترین جنایت رژیم بغداد به منطقه بمباران شده اعزام دارد.»
عراق امیدوار بود که حملات شیمیایی بتواند تضادهای داخلی در ایران را تشدید کند و فشارهای سیاسی و اجتماعی بر دولت ایران را افزایش دهد. به‌ویژه، حملات به مناطق غیرنظامی و پیامدهای آن باعث شد که فشارهای اجتماعی برای پایان دادن به جنگ در ایران افزایش یابد. ایران با مستندسازی دقیق حملات شیمیایی عراق، به‌ویژه حملاتی که علیه غیرنظامیان صورت گرفت (مانند بمباران شیمیایی حلبچه، سردشت و سومار)، این جنایت‌ها را در مجامع بین‌المللی مطرح کرد. این مستندسازی شامل تصاویر، فیلم‌ها و گزارشات پزشکی و انسانی از پیامدهای این حملات بود.
ایران از طریق سازمان ملل متحد و سایر نهادهای بین‌المللی سعی کرد تا عراق را به‌عنوان جنایتکار جنگی محکوم کند. ایران چندین بار در شورای امنیت سازمان ملل متحد شکایت‌های رسمی خود را مطرح کرد و خواستار محکومیت عراق شد. هرچند این تلاش‌ها در ابتدا با مقاومت و بی‌توجهی برخی کشورها، به‌ویژه کشورهای غربی که حامی عراق بودند، مواجه شد، اما این تلاش‌ها در بلندمدت توانست توجه جامعه بین‌المللی را جلب کند. ایران تلاش کرد تا ابعاد این جنایات را از طریق رسانه‌های بین‌المللی به نمایش بگذارد. پخش تصاویر وحشتناک از قربانیان حملات شیمیایی و ارائه گزارش‌های مستند از وضعیت وخیم مجروحان به رسانه‌های خارجی، به تدریج توجه جامعه جهانی و افکار عمومی را به سمت جنایات جنگی عراق جلب کرد.
۲۷۲۱۹
