پریسا ساسانی: ماهِ مهر، با سالروز تولدت استاد شجریان آغاز می شود و در روز هفدهم همین ماه با درگذشتِ او نیز به پایان نزدیک می شود و این فاصله زمانی فرصت مناسبی برای بررسی زندگی و آثار این استاد مسلم آواز است، خواننده‌ای که دعای «ربنا» او هنوز زمزمه افطار مردم است.
برهمین اساس خبرگزاری خبرآنلاین، در آغاز پنجمین سال هجرت شجریان برآن شد تا کارگاه تخصصی آواز را به عنوانِ بخش کمتر پرداخته شده در زمینه آموزش هنر موسیقی را در گفتگو با برخی از شاگردان او و یاداشت‌هایی در این زمینه مورد بررسی قرار دهد. در واقع در این پرونده بیش از یک دهه فعالیت استاد در زمینه آواز و کنش‌های اجتماعی او و اخلاق‌مداری او شرح داده شده است.
خبر برگزاری کارگاه تخصصی آواز موسیقی ایران برای نخستین بار در تاریخ ۳۰ مهرماه ۱۳۸۵ از سوی فرهنگستان هنر به مدیریت میرحسین موسوی مخابره شد. کارگاهی که محمدرضا شجریان هدف از آن را ارتقاء سطح فرهنگ و دانش موسیقی اصیل ایرانی عنوان کرد و در ادامه حمیدرضا نوربخش، مظفر شفیعی،علی جهاندار و محسن کرامتی که از شاگردان استاد به شمار می‌آید؛ به عنوان داور، از متقاضیان آزمون گرفتند در نهایت تعداد انگشت شماری از سرآمدانِ این حرفه که آموزش تکنیکی ندیده بودند؛ برای حضور در این کارگاه‌ها انتخاب شدند و بزرگان بسیاری همچون داریوش پیرنیاکان، داریوش طلایی درباره ضرورت برگزاری و چالش‌های پیش روی این کارگاه سخن گفتند.
سالها از برگزاری این کارگاه تخصصی آواز گذشت و تعداد قابل توجهی از هنرجویانِ آن دوران در زمینه آواز به شهره رسیدند که در این رونده ویژه با برخی از هنرجویان آن روزگار و خوانندگان امروز موسیقی ایران گفتگوهایی انجام شد. بخش نخست از این گفتگو به مهدی امامی اختصاص داشت، او اکنون عضو گروه موسیقی «هم‌آوایان» به سرپرستی حسین علیزاده فعالیت می‌کنند.
مهدی امامی در این گفتگو علاوه بر هنر استاد محمدرضا شجریان به شخصیت و منش و انسان‌دوستی او اشاره کرد و گفت که علاوه بر تکنیک‌های آوازی، منش و معرفت اجتماعی که شجریان در رفتار خود داشت را از او نیز آموخته است. او همچنین معتقد بود که شجاعت استاد و همسو بودن او با مردم در جنبش‌های اجتماعی تعریف می شد که او مهم از مهمترین تاثیراتی بوده که امامی در زندگی شخصی و اجتماعی‌اش پذیرفته است.
مسعود موسوی خواننده موسیقی ایرانی که در آن زمان به عنوان یکی از کم سن و سال‌ترین هنرجویانِ کارگاه تخصصی آواز استاد به شمار می‌آمد و فقط هفده سال داشت؛ شانس حضور در کارگاه‌های استاد شجریان را داشت و در ادامه مسیر حرفه‌ای خود علاوه بر برگزاری کنسرت‌های متعدد، اکنون در شهرستان‌ها و شهرهای کوچک در نقاط مختلف کشورآواز را آموزش می دهد. درواقع یکی از برکات کارگاه‌های تخصصی آواز موسیقی ایرانی توسط شجریان اشاععه این هنر به شیوه سنتی سینه به سینه به شهرهای مختلف بوده است.
یکی از مهمترین سرفصل‌های گفتگو با موسوی عنوان این مطلب بود که کارگاه تخصصی آواز در جریان تدریس موسیقی تاثیرگذار بوده و موجب زنده ماندن جریان موسیقی ایران شده است. موضوعی که متاسفانه خیلی کم رنگ شده و اساتید موسیقی کمتر تمایلی به مقوله تدریس موسیقی دارند.
سهم بانوان از آواز در این پرونده نادیده گرفته نشد و در ادامه سراغ زهره قلی‌پور از شاگردان استاد شجریان رفتیم و درباره نگاه استاد به مقوله هنر آواز بانوان سئوال کردیم. قلی‌پور که با استاد حسین علیزاده و گروه موسیقی او همکاری دارد درباره نقطه نظر استاد شجریان و رنگ صدای بانوان در آواز موسیقی ایران اشاره کرد و گفت: با شناختی که از روحیه استاد پیدا کرده بودم معتقدم برای شجریان چیزی به نام ممنوعیت وجود نداشت و معتقد بود صدای بانوان رنگ مهمی از آواز است و در مقوله آموزش به این مهم قائل بود. نظر من او به شکل طبیعی دو رنگ صدای مردانه و زنانه را در آواز درس می داد و فکر می کنم اگر موانعی وجود نداشت این کلاس ها را مختلط برگزار می کرد. استاد شجریان قاطعانه روی مواضع خود می‌ایستاد. ایشان در عین حال انسان رئوفی بود و آنچه در آن زمان مشاهده می کردم این بود که دل هیچ هنرجویی را نمی شکست و بسیار محترم، مهربان و پدرانه ایرادها را بیان می کردند.
یکی از ویژگی‌های استاد محمدرضا شجریان علاوه برعلاقه و استادی در هنر موسیقی و آواز، حضور پر رنگ او در هنر خوشنویسی بود که او را در این زمینه به یکی از خطاطان ممتاز تبدیل کرده بود. در همین راستا حسین اسماعیلی نقاش و خوشنویس که پرتره استاد شجریان را کشیده و به او هدیه داده است درباره استعداد این خواننده موسیقی ایرانی در زمینه خوشنویسی سخت گفت و اشاره کرد که خط نوشته برخی از آلبوم‌ها از جمله «بیداد»،«در آستان جانان»، «خلوت گزیده»، «یاد ایام»، «پیام نسیم» را خودِ شجریان نوشته است و سبک و شیوه خطاطی او به شیوه کلهر از استادان برجسته خوشنویسی در زمان قاجار نزدیک بوده است.
برگزاری میزگرد با سه خواننده برجسته موسیقی ایران علی جهاندار، حمیدرضا نوربحش و مظفر شفیعی که اتفاقا از داوران برپایی آزمون اولیه و انتخاب هنرجویان بودند؛ از دیگر محتواهای تولید شده برای این پرونده بود.
در این میزگرد که با تیترهای: شجریان نام و دانشش را از قبل انقلاب داشت/ بابت شهریه، یک‌ریال هم به استاد شجریان ندادیم/شجریان‌زدگی که درست هم هست، ریشه در دو موضوع دارد منتشر شد؛ هریک از استادانِِ دعوت شده به ویژگی‌های آوازی استاد شجریان و جریان‌های پیرامون او در طول حیات حرفه‌ای‌اش در زمینه آواز و موضوعات دیگر چون چالش‌های آواز در موسیقی ایرانی و شجریان‌زدگی، وضعیت خوانندگان موسیقی پاپ و علاقمندی مردم به آواز و مباحث دیگر صحبت کردند.
انتشار عکس‌های دیده نشده از استاد شجریان در کارگاه تخصصی آواز با عکس‌های فروغ محمدی‌نیا، و نگارش یادداشت‌هایی درباره استاد شجریان به قلم حمیدرضا عاطفی با تیتر: «راه بی رهرو» و ایلیان محمدی‌نیا با تیتر «شجریان تنها باز ایستاده است» از دیگر بخش‌های این پرونده ویژه است.
۲۴۳۵۷
