رود هراز از دوران‌های دور، راهنمای مسافران به منطقه مازندران بوده و نام آن از کلمه «آب هرمز» (در اصل «آب اهورمزدا») گرفته شده است.
به گزارش همشهری‌آنلاین، مهم‌ترین سرچشمه رود هراز از قله ۴۳۷۵ متری پالان گردن آغاز می‌شود و بخش عمده‌ای از این مسیر به نام «لاریجان» شناخته می‌شود که نام خود را از سرچشمه اصلی هراز، یعنی لار، گرفته است.
رود هراز به طول ۱۸۵ کیلومتر از کنار قله دماوند عبور می‌کند و در مسیر خود، به شهر‌های تاریخی آمل و ری متصل می‌شود؛ و جاده هراز کنونی هم که نام خود را از همین رود گرفته یکی از قدیمی‌ترین مسیر‌های ارتباطی ایران است که از دیرباز برای اتصال مناطق جنوبی سلسله کوه‌های البرز به سواحل دریای مازندران استفاده می‌شده است. این مسیر در دوران‌های مختلف تاریخی، از جمله اشکانیان، ساسانیان و بعد از اسلام، به عنوان یکی از مهم‌ترین راه‌های ارتباطی شناخته شده و همواره توسعه و بهسازی آن مدنظر دولت‌ها بوده است.
گذرگاه باستانی ایران، با آثار معماری کهن از دوران هخامنشیان تا قاجار، چون پلی به سوی تاریخ است.
در دوران هخامنشیان، اشکانیان و به ویژه ساسانیان، تلاش‌های بسیاری برای توسعه شبکه‌های ارتباطی و راه‌سازی صورت گرفت. راه هراز به عنوان یکی از مسیر‌های کوهستانی و سخت‌گذر، از این توجهات بی‌نصیب نبوده و آثار معماری ارزنده‌ای مربوط به این دوره‌ها هنوز هم در بخش‌هایی از مسیر قابل مشاهده است.
در این مسیر باستانی، بعد از آب اسک و در نزدیکی تونل بزرگ جاده هراز، راه کاروان‌روی قدیمی دیده می‌شود که از پای صخره‌های کوه و دره می‌گذرد. در این بخش، حجاری معروفی به نام «شکل شاه» از ناصرالدین شاه قاجار دیده می‌شود که نشان از استفاده مداوم این مسیر در دوران قاجار نیز دارد.
در سوی دیگر دره، آثار معماری منحصربه‌فردی از دوره ساسانیان یا دیالمه باقی مانده است. این آثار نشان از مهارت بی‌نظیر مهندسان آن دوره در ساخت راه‌های کوهستانی دارد. در بخش‌هایی از این مسیر که صخره‌های عمودی امکان ایجاد راه را محدود کرده بودند، مهندسان با استفاده از دیوار‌های سنگی و ملاط گچ، کوره‌راه‌هایی را در دل کوه ساخته‌اند. این دیوار‌ها با قوس‌های تیزه‌دار و ستون‌های نیم‌استوانه‌ای مستحکم شده‌اند تا راه مالرو را پایدار سازند.
نامش تنگه بند بریده است و اسمش گویای شرایطش. دیوار‌ها و ستون‌ها و هلال‌های پل مسیر تاریخی ری به آمل اکنون خسته و تنها در تنگه‌ای که سالیان سال یکی از مهم‌ترین و پر تردد‌ترین راه‌های ساسانیان بوده درست پشت تونل وانا از نظر‌ها پنهان شده.
راه تاریخی هراز روزگاری شاخه‌ای از مسیر اصلی جاده ابریشم و تنها راه ارتباطی به جهان سرسبز آن ور رشته کوه‌های البرز بوده راهی که تا زمان قاجار هم همچنان ابهت خودش را حفظ کرده و ناصرالدین شاه هم امضا خودش را در میانه‌ای از این مسیر با این حجاری از خودش به جای گذاشته است.
این آثار، از دیوارسازی تا پل‌های کوهستانی که اکنون بخش‌هایی از آنها ویران شده‌اند، نشان‌دهنده هنر و فن پیشرفته راه‌سازی در دوران باستان هستند. به طور خاص، قسمت‌هایی از مسیر که در دوران ساسانیان ساخته شده‌اند، به دلیل استفاده هوشمندانه از مصالح و فنون معماری، همچنان پایدار مانده‌اند و توجه گردشگران و کارشناسان را به خود جلب می‌کنند.
جاده هراز، یکی از قدیمی‌ترین و پرماجراترین مسیر‌های کشور، نه تنها یک راه ارتباطی، بلکه پلی به گذشته‌ی تاریخی و طبیعت بکر ایران است. این جاده که در سال ۱۳۴۲ به بهره‌برداری رسید، طی ۲۳ سال ساخته شد و نام دیگر آن، جاده ۷۷ است. جاده هراز از دره زیبای رود هراز عبور می‌کند و به همین دلیل به این نام شناخته می‌شود.
این جاده که مسیر اصلی بین تهران و آمل است، از فیروزکوه آغاز شده و از دره مشا، آبعلی، گردنه امامزاده هاشم، پلور، آب اسک، رینه و لاریجان عبور می‌کند. مسیری که نه تنها کوتاه‌ترین راه از تهران به شمال ایران محسوب می‌شود، بلکه یکی از پر رفت و آمدترین جاده‌ها به ویژه در زمان‌هایی مانند عید نوروز است، که تا ۴ میلیون مسافر را به مازندران می‌کشاند.
