فرارو- الئونورا آردماگنی، تحلیلگر ارشد مسائل خاورمیانه در موسسه مطالعات سیاست بین الملل
به گزارش فرارو به نقل از موسسه مطالعات سیاست بین الملل، افزایش تنش‌ها در خاورمیانه، کشور‌های عضو شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه اروپا را به سوی همکاری‌هایی در زمینه امنیت منطقه‌ای سوق داده است. در مقابل، کشور‌های عضو شورای همکاری خلیج فارس اکنون در مواجهه با ایران مواضع هماهنگ‌تری نسبت به گذشته اتخاذ کرده‌اند و ایجاد روابط سازنده با ایران را امری ضروری می‌بینند.
در آوریل ۲۰۲۴، نخستین «انجمن عالی امنیت و همکاری منطقه‌ای» میان اتحادیه اروپا و شورای همکاری خلیج فارس در سطح وزرای خارجه در لوکزامبورگ برگزار شد. پیش از آن، اولین «گفتگوی امنیت منطقه‌ای» در ژانویه ۲۰۲۴ در ریاض برگزار گردید که طی آن طرفین توافق کردند به‌طور منظم در حوزه‌هایی نظیر امنیت دریایی و سایبری با یکدیگر همکاری کنند.
شورای همکاری خلیج فارس بر این باور است که همکاری با اتحادیه اروپا می‌تواند منابع و راهکار‌های دیپلماتیک لازم برای مواجهه با چالش‌های مشترک را فراهم کند، اگرچه همکاری جامع در این زمینه پیچیدگی‌های خاص خود را دارد. اتحادیه اروپا نیز با توجه به چالش‌های امنیت انرژی ناشی از جنگ اوکراین و احتمال گسترش درگیری‌ها در خاورمیانه، کشور‌های شورای همکاری را به عنوان شرکای کلیدی با منافع مشترک شناسایی کرده است.
کشور‌های عضو شورای همکاری به شدت علاقه‌مند به برگزاری تمرینات نظامی مشترک با کشور‌های اروپایی هستند، چرا که فکر می‌کنند این همکاری‌ها می‌تواند به ارتقای توانمندی‌های نظامی خلیج فارس کمک کرده و از طریق بهره‌مندی از فناوری‌های پیشرفته دفاعی اروپا، ظرفیت‌های نظامی آنها را به‌روز کند. سند «شراکت راهبردی با خلیج فارس» که در سال ۲۰۲۲ منتشر شد، بر لزوم برقراری گفتگو‌های سیاسی-نظامی با شورای همکاری خلیج فارس تأکید کرده و به امکان همکاری‌های نظامی میان دو طرف اشاره دارد.
با این وجود، کشور‌های عضو شورای همکاری خلیج فارس می‌دانند که اتحادیه اروپا از نظر نظامی قابل مقایسه با ایالات متحده نیست؛ بنابراین، انتظار ندارند که اتحادیه اروپا بتواند نقش امنیتی آمریکا در خلیج فارس را برعهده بگیرد. به‌عنوان مثال، استقرار مأموریت دریایی تحت رهبری اروپا (آسپیدس) در دریای سرخ و باب‌المندب در اوایل سال ۲۰۲۴ نتوانسته دیدگاه کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس را نسبت به اتحادیه اروپا به عنوان تأمین‌کننده امنیت تغییر دهد.
با وجود چشم‌انداز همکاری‌های امنیتی بین اتحادیه اروپا و شورای همکاری خلیج فارس، موانع همچنان پابرجاست. این موانع عمدتاً به دلیل تنوع دیدگاه‌ها و منافع در میان اعضای دو بلوک است. اگرچه بحران میان کشور‌های عضو شورای همکاری و قطر (۲۰۱۷-۲۰۲۱) به پایان رسیده است، اما اختلافات سیاسی درباره نحوه مدیریت بحران‌های منطقه‌ای، به‌ویژه رفتار مقابل ایران، همچنان باقی است.
همچنین همکاری‌های نظامی بیشتر در سطح دوجانبه میان دولت‌ها صورت می‌گیرد تا در سطح کلی شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه اروپا. عربستان سعودی و امارات متحده عربی به دلیل سرمایه‌گذاری‌های گسترده در تقویت قابلیت و ظرفیت دفاعی ملی در خط مقدم تلاش‌های همکاری نظامی قرار دارند، در حالی که کشور‌هایی مانند عمان و کویت رویکردی محتاطانه‌تر اتخاذ کرده و اولویت خود را به بی‌طرفی و ایجاد توازن در امور بین‌المللی و منطقه‌ای داده‌اند. این کشور‌ها به جای همکاری‌های نظامی بیشتر به دنبال تبادلات دیپلماتیک با اتحادیه اروپا هستند.
علاوه بر این، بحران هویتی در اتحادیه اروپا که ناشی از رشد ملی‌گرایی، احزاب راست‌گرای افراطی، نابرابری‌های اقتصادی و تضاد منافع ملی است، تهدیدی جدی برای انسجام نهاد‌های اروپایی به شمار می‌آید. این بحران، ظرفیت اتحادیه اروپا برای همکاری مؤثر با شرکای خارجی مانند شورای همکاری خلیج فارس را به‌طور قابل توجهی کاهش داده و اعتبار اروپا در همکاری‌های امنیتی و نظامی را تضعیف می‌کند، چرا که کشور‌های عضو اتحادیه اروپا منافع ملی خود را بر اهداف جمعی ترجیح می‌دهند و این مسئله منجر به سیاست‌های ناهماهنگ و ناسازگار می‌شود.
کشور‌های عضو شورای همکاری خلیج فارس به اتفاق نظر رسیده‌اند که ایجاد روابط سازنده با ایران امری ضروری است. در گذشته، رویکرد کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس در قبال تهران متفاوت بود؛ عمان، کویت و قطر بیش از دیگران تمایل به برقراری کانال‌های ارتباطی با جمهوری اسلامی داشتند، امری که در پایتخت‌های دیگر کشور‌های شورا همیشه مثبت ارزیابی نمی‌شد و به مانعی برای تدوین یک استراتژی امنیتی مشترک تبدیل شده بود.
اما در شرایط کنونی، به‌ویژه با افزایش تنش‌های مستقیم میان ایران و اسرائیل، برخی کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس در حال بازنگری در مواضع خود هستند؛ به همین دلیل، تدوین یک استراتژی مشترک و هماهنگ میان کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس بیش از پیش اهمیت یافته است. در قبال ایران، تمام اعضای شورای همکاری به دنبال کاهش تنش و برگزاری مذاکرات دیپلماتیک منظم هستند. این رویکرد می‌تواند آغازگر همسویی ارزیابی‌های امنیتی با اتحادیه اروپا باشد.
با این وجود، با توجه به تفاوت دیدگاه‌های کشور‌های عضو اتحادیه اروپا درباره تنش‌های منطقه‌ای و مسائل امنیتی خاورمیانه همچنان مشخص نیست که این راهبرد تا چه اندازه قابل تداوم است. در حال حاضر، بحث‌ها پیرامون همکاری‌های امنیتی و دفاعی بین اتحادیه اروپا و کشور‌های عضو شورای همکاری خلیج فارس بیشتر بر افق‌های کوتاه‌مدت متمرکز است تا برنامه‌ریزی‌های بلندمدت.
