خوشه پروین یا «هفت خواهر» نام یک خوشه ستاره‌ای جوان در صورت فلکی گاو است. این خوشه ستاره‌ای زیبا را می‌توانید در شب‌های زمستان، در آسمان ببینید. خوشه پروین با 6 تا 7 ستاره پرنور به علاوه سحابی که این ستارگان را احاطه کرده، به‌خوبی در آسمان شب متمایز است. در این مطلب می‌خواهیم نگاه دقیق‌تری به این خوشه ستاره‌ای داشته باشیم و نحوه پیداکردن آن را به شما آموزش دهیم. با دیجیاتو همراه باشید.

جواهرهای آسمانی؛ صورت فلکی خوشه پروین

خوشه پروین (Peliades) که با نام‌های هفت خواهر، ثریا و M45 نیز شناخته می‌شود، یک خوشه ستاره‌ای باز است که در صورت فلکی گاو (ثور) قرار دارد. این خوشه با 7 ستاره‌ای که با چشم غیرمسلح قابل‌رؤیت‌اند، از دیرباز توجه علاقه‌مندان به نجوم را به خود جلب کرده است.

خوشه پروین بین ماه‌های مهر (اکتبر) و اوایل اردیبهشت (آوریل) در آسمان نیمکره شمالی ظاهر می‌شود و به‌ویژه در طول شب‌های زمستان به‌خوبی قابل مشاهده است. به‌دلیل دمای بسیار بالای ستارگان نسبتاً جوان این خوشه ستاره‌ای، M45 در آسمان شب به رنگ آبی درخشان دیده می‌شود.

گفتنی است که خوشه M45 تقریباً در دو نیمکره شمالی و جنوبی (به‌جز جنوبگان) قابل‌رؤیت است، اما در نیمکره جنوبی کمی پایین‌تر در آسمان دیده می‌شود.

خوشه پروین چند ستاره دارد؟

این خوشه درواقع شامل بیش از ۱۰۰۰ ستاره است که با تلسکوپ‌های قدرتمند یا ابزارهای مشاهده دقیق می‌توان آن‌ها را دید. بااین‌حال، بسیاری از ستارگان آن نسبتاً کم‌نور هستند و تنها 6 تا 7 ستاره از آن با چشم غیرمسلح دیده می‌شوند.

در شرایط معمولی، شش ستاره از خوشه پروین با چشم غیرمسلح قابل‌مشاهده است. برخی اخترشناسان معتقدند که هفتمین ستاره به‌طور دوره‌ای روشن‌تر یا کم‌نورتر می‌شود و به همین دلیل، ممکن است همیشه قابل مشاهده نباشد.

به‌طور کلی، تفاوت در تعداد ستارگان قابل‌مشاهده خوشه پروین به عوامل مختلفی مثل توانایی دید ناظر، آلودگی نوری و شرایط جوی بستگی دارد.

ستاره‌‌های خوشه هفت خواهر

ستارگان این خوشه نسبتاً جوان هستند و حدود ۱۰۰ میلیون سال از عمرشان می‌گذرد. به‌دلیل جوان بودن و دمای بالا، این ستارگان از نوع B هستند، بسیار داغ‌اند و به رنگ آبی می‌درخشند. ستارگان کلاس B تا 20 هزار بار از خورشید ما درخشان‌تر هستند.

دمای ستارگان اصلی خوشه هفت خواهر به‌طور تقریبی بین 20 تا 30 هزار درجه سانتیگراد است. این هفت خواهر به نام‌های زیر هستند:

1- آلسیون (Alcyone): حدود 24,000 درجه سانتیگراد

2- مِروپه(Merope) : حدود 23,000 درجه سانتیگراد

3- مایا (Maia): حدود 21,000 درجه سانتیگراد

4- اِلکترا (Electra): حدود 25,000 درجه سانتیگراد

5- تایگته (Taygete): حدود 22,000 درجه سانتیگراد

6- سِلِینو (Celaeno): حدود 20,000 درجه سانتیگراد

7- استروپه (Asterope): حدود 21,000 درجه سانتیگراد

این ستارگان از میان سحابی‌های بازتابی دیده می‌شوند که نور آن‌ها را منعکس می‌کنند و باعث ایجاد درخشش آبی‌رنگ اسرارآمیز در اطراف خوشه می‌شوند.

چگونه خوشه پروین را پیدا کنیم؟

بهترین زمان برای مشاهده این خوشه در ماه‌های مهر تا اسفند (اکتبر تا مارس) است. در زمستان، این خوشه ستاره‌ای تقریباً در وسط آسمان و به‌صورت واضح قابل مشاهده است. در این دوره، خوشه پروین در تمام طول شب در آسمان دیده می‌شود و به‌ویژه در اوایل شب در بالاترین نقطه آسمان قرار می‌گیرد.

بهتر است برای مشاهده خوشه پروین، مکانی تاریک و دور از نور شهر را انتخاب کنید تا شرایط بهتری برای رصد فراهم شود (هرچند که می‌توان آن را از مناطق با آلودگی نوری نیز مشاهده کرد). طبق تصویر زیر، برای پیداکردن این خوشه مراحل زیر را انجام دهید:

• برای پیداکردن این خوشه در آسمان شب، می‌توانید ابتدا صورت فلکی شکارچی (اوریون) را بیابید. کمربند اوریون شامل سه ستاره درخشان است که در امتداد یک خط قرار گرفته‌اند و به‌خوبی قابل‌تشخیص است.
• کمربند اوریون را به‌سمت بالا و راست امتداد دهید تا به ستاره سرخ الدِبران، چشم صورت فلکی گاو، برسید.
• از الدبران بازهم در همان جهت به بالا ادامه دهید تا به خوشه پروین برسید – که به شکل یک خوشه فشرده از ستارگان دیده می‌شود.

همان‌طور که گفتیم، اگر آسمان صاف باشد، چشمان تیزبینی داشته باشید و بخت با شما یار باشد، می‌توانید 7 ستاره آبی‌رنگ درخشان را در این خوشه زیبا ببینید. اگر در شناسایی صورت‌های فلکی مشکل دارید، می‌توانید از اپلیکیشن‌های نجومی مانندSkySafari 7 Pro یا Star Walk استفاده کنید. این اپلیکیشن‌ها با استفاده از موقعیت مکانی شما و گوشی‌تان به شما کمک می‌کنند تا خوشه پروین را به‌راحتی در آسمان پیدا کنید.

ویژگی‌های خوشه هفت خواهر

برخی از ویژگی‌های کلیدی این خوشه شامل موارد زیر است:

• این خوشه حدود 440 سال نوری از زمین فاصله دارد.
• ستارگان این خوشه نسبتاً جوان هستند و حدود 100 میلیون سال عمر دارند؛ به این معنی که دایناسورها قبل از شکل‌گیری خوشه پروین، روی زمین زندگی می‌کردند!
• ستاره‌های خوشه پروین حدود 20 هزار بار از خورشید ما درخشان‌تر هستند.
• به‌دلیل داغی و درخشندگی زیاد، این ستاره‌ها در مقایسه با خورشید، سوخت هسته‌ای خود را زودتر از دست می‌دهند و درنتیجه عمر کوتاه‌تری دارند (حدود 250 میلیون سال دیگر).
• علاوه بر ستارگان جوان و درخشان، خوشه پروین تعداد قابل‌توجهی کوتوله قهوه‌ای نیز دارد. این کوتوله‌ها حدود ۲۵ درصد ستارگان خوشه را تشکیل می‌دهند.
• این خوشه، باز است؛ به این معنی که احتمالاً در آینده دور از هم جدا خواهند شد. (در خوشه‌های باز، نیروهای گرانشی میان ستارگان به اندازه‌ای قوی نیست که بتواند آن‌ها را به‌طور دائم در کنار هم نگه دارد.)

خوشه‌های ستاره‌ای چگونه شکل می‌گیرند؟

خوشه‌های ستاره‌ای، مانند خوشه پروین، زمانی شکل می‌گیرند که ابری عظیم از گاز (عمدتاً هیدروژن) و غبار به نام سحابی، تحت نیروی گرانش به‌سمت مرکز جرم خود فرو می‌پاشد. با فروپاشی ابر، دما و چگالی در مرکز افزایش می‌یابد.

با فروپاشی مداوم، مناطق متراکم‌تری درون سحابی به نام «هسته‌های پیش‌ستاره‌ای» شکل می‌گیرند. در این مناطق، فشار و دما به‌اندازه‌ای افزایش می‌یابد که همجوشی هسته‌ای آغاز می‌شود و هسته‌های ستاره‌ای جدید متولد می‌شوند.

این فرایند طی چندین میلیون سال به وقوع می‌پیوندد و منجر به تشکیل تعداد زیادی ستاره در زمان نسبتاً کوتاه (در مقیاس کیهانی) می‌شود. ستارگان تازه متولدشده به‌دلیل همزمانی تولد و منشأ مشترک، معمولاً ویژگی‌های شیمیایی مشابه دارند.

ستارگان درون سحابی همچنان تحت تأثیر نیروی گرانش به یکدیگر مرتبط می‌مانند و یک خوشه را تشکیل می‌دهند:

• اگر چگالی سحابی اولیه به‌اندازه کافی زیاد باشد، خوشه‌ای با تراکم بالا و ساختاری فشرده به نام خوشه کروی شکل می‌گیرد. این نوع خوشه به‌دلیل تراکم زیاد و نیروی گرانشی قوی، پایداری بالایی دارد و در برابر نیروهای خارجی، مانند میدان‌های گرانشی کهکشانی، مقاوم است.
• از طرف دیگر، اگر چگالی سحابی کمتر باشد، یک خوشه باز تشکیل می‌شود که تراکم کمتر و نیروی گرانشی ضعیف‌تری دارد. خوشه‌های ستاره‌ای باز، به‌دلیل تراکم کمتر نسبت به خوشه‌های کروی، پایداری کمتری دارند و به‌مرور از هم می‌پاشند.

خوشه‌های باز، مانند خوشه پروین، معمولاً کمتر از 10 هزار ستاره دارند که به‌طور موقت در کنار هم قرار می‌گیرند. با گذر زمان، خوشه‌های باز به‌دلیل نیروی جاذبه خارجی و تداخل‌های گرانشی از ستارگان نزدیک، به‌‌تدریج ستارگان خود را از دست می‌دهند و به‌سمت پراکندگی می‌روند.

سحابی خوشه هفت خواهر

سحابی‌های خوشه پروین از نوع سحابی‌های بازتابی هستند که به‌دلیل بازتاب نور ستارگان داغ خوشه – و نه انتشار نور از خود – قابل‌مشاهده‌اند. این سحابی‌ها از گردوغبار بین‌ستاره‌ای تشکیل شده‌اند و نور ستارگان مجاور را پراکنده و بازتاب می‌کنند.

ازآنجاکه طول موج‌های کوتاه‌تر، مانند نور آبی، بیشتر پراکنده می‌شوند، سحابی‌های بازتابی اطراف خوشه پروین جلوه‌ای آبی‌رنگ دارند. (این فرایند شبیه به پراکندگی رایلی است که در جو زمین باعث آبی دیده‌شدن آسمان می‌شود.)

ستارگان خوشه پروین، به‌ویژه ستارگان نوع B، انرژی بسیار زیادی در طیف‌های مرئی و فرابنفش تولید می‌کنند. نور فرابنفش توسط ذرات گردوغبار سحابی‌ها جذب می‌شود و بخش مرئی نور (به‌ویژه آبی) به اطراف پراکنده می‌گردد. این پراکندگی نور مرئی باعث می‌شود که اطراف این ستارگان به شکل هاله‌ای آبی‌رنگ به‌نظر برسد.

بااین‌حال، اخترشناسان معتقدند سحابی بازتابی خوشه پروین که امروزه می‌بینیم، همبستگی فیزیکی مستقیمی با ستارگان آن ندارد، بلکه این سحابی به‌طور تصادفی در خط دید ما قرار گرفته است؛ به این معنا که سحابی و خوشه ستاره‌ای درحقیقت در فاصله‌های متفاوتی از هم قرار دارند، اما از دید ناظر زمینی چنین به‌نظر می‌رسد که ستارگان و سحابی‌ها به‌هم‌پیوسته‌اند.

به گفته اخترشناسان، سحابی و ستارگان خوشه با سرعت‌های متفاوتی از هم (سرعت نسبی 11 کیلومتر بر ثانیه) حرکت می‌کنند.

چرا به خوشه پروین، هفت خواهر می‌گویند؟

خوشه پروین یا هفت خواهر از دیرباز در فرهنگ‌ها و اسطوره‌های مختلف جایگاه ویژه‌ای داشته است. این خوشه به‌دلیل درخشش و وضوح ظاهری در آسمان، به یکی از مشهورترین گروه‌های ستارگان در تاریخ بشر تبدیل شده و در اسطوره‌شناسی فرهنگ‌های مختلف نقش‌های متنوعی ایفا کرده است. موضوعات رایج در بسیاری از این اسطوره‌ها عشق، تراژدی و زیبایی همیشگی آسمان شب است.

اما دلیل اینکه به خوشه پروین، «هفت خواهر» می‌گویند، به اساطیر باستان بازمی‌گردد. در افسانه یونان باستان – که یکی از شناخته‌شده‌ترین افسانه‌های مرتبط با خوشه پروین است – خوشه پروین به نام پلیادها شناخته می‌شود که به هفت دختر اطلس (خدای تایتان‌ها) و پلیون (الهه اقیانوس‌ها) اشاره دارد.

در افسانه یونانی، اطلس علیه زئوس شورش می‌کند و درنتیجه، زئوس او را به مجازاتی سخت محکوم می‌کند: او باید تا ابد آسمان‌ها را بر دوش خود نگه دارد. دختران اطلس، هفت خواهر، توسط شکارچی (اوریون) که عاشق این خواهران است، تعقیب می‌شوند. خواهران که از تعقیب بی‌پایان او خسته و نگران بودند، از خدایان کمک می‌طلبند. زئوس، پادشاه خدایان نیز برای محافظت از آن‌ها، خواهران را به کبوتر و سپس ستاره تبدیل می‌کند.

تصاویر دیدنی از خوشه پروین

در ادامه تعدادی از بهترین تصاویر ثبت‌شده از این خوشه ستاره‌ای زیبا را می‌بینید:

جمع‌بندی

خوشه پروین یکی از مشهورترین پدیده‌های نجومی است که به‌واسطه هفت ستاره پرنور و سحابی اسرارآمیزش به‌خوبی در آسمان شب متمایز است. این خوشه ستاره‌ای جوان بیش از 1000 ستاره دارد، اما حدود 7 ستاره از آن با چشم غیرمسلح قابل‌رؤیت هستند.

از مهرماه تا اوایل اردیبهشت‌ماه فرصت دارید تا خوشه پروین را در آسمان شب رصد کنید. اگر به عکاسی نجومی علاقه‌مند هستید، بین ماه‌های آذر تا اسفند فرصت مناسبی است که از این خوشه زیبا عکس بگیرید.

سؤالات متداول