خبرآنلاین اصفهان - عاطفه علیان: پاییز ۱۴۰۳ در اصفهان با نگرانی‌های جدیدی همراه شده است. این شهر که زمانی پاییزش با بارش‌های لطیف و رطوبت تازه‌اش شناخته می‌شد، حالا تنها با هوای ابری و زمینی خشک مواجه است. این وضعیت، ساکنان را نسبت به آینده منابع آبی و بحران زیست‌محیطی شهر نگران کرده است. کارشناسان بر این باورند که عواملی نظیر آلودگی شدید هوا و خشکی زاینده‌رود، مهم‌ترین عوامل عدم بارندگی هستند. این پرسش مطرح است که چرا با وجود ابرهای متراکم، بارانی نمی‌بارد و چگونه می‌توان راه‌حلی برای بازگرداندن رطوبت و باران به آسمان اصفهان یافت.
تاثیر خشکی زاینده‌رود بر کاهش رطوبت نسبی و تشکیل ابر
خشکی زاینده‌رود، یکی از دلایل اصلی عدم بارندگی و کاهش رطوبت نسبی هوا در اصفهان محسوب می‌شود. منصور شیشه‌فروش، مدیرکل مدیریت بحران استان اصفهان، با تاکید بر این مسئله می‌گوید: خشکی زاینده‌رود، نه‌تنها یک بحران زیست‌محیطی است بلکه به کاهش قابل‌توجه رطوبت هوای منطقه و ناکامی در تشکیل ابرهای باران‌زا منجر شده است. جریان زاینده‌رود به‌طور طبیعی منبعی برای تبخیر و افزایش رطوبت هوا بود که با خشک شدن آن، این منبع حیاتی از دست رفته است.
تحقیقات نشان می‌دهند که جریان داشتن زاینده‌رود می‌تواند به میزان قابل توجهی به افزایش رطوبت نسبی در اصفهان کمک کند. بر اساس پژوهش‌های انجام‌شده، این رودخانه در سال‌های گذشته به‌طور میانگین حدود ۵ تا ۱۰ درصد به رطوبت نسبی هوا افزوده است. به گفته کارشناسان، همین افزایش رطوبت نسبی می‌تواند در شکل‌گیری ابرهای باران‌زا و تراکم آن‌ها برای ریزش موثر باشد. حال که زاینده‌رود خشک است، این منبع طبیعی از دست رفته و هوای خشک منطقه مانع از پایداری و تراکم ابرها می‌شود.
حمیدرضا افتخاری، کارشناس منابع آب و عضو هیئت علمی دانشگاه، توضیح می‌دهد: با کاهش رطوبت سطحی، فشار جو برای تشکیل بارش کاهش می‌یابد و ابرها بدون رسیدن به نقطه تراکم و بارش، پراکنده می‌شوند. جریان زاینده‌رود همان نقش یک تامین‌کننده رطوبت را ایفا می‌کرد، اما اکنون با خشک شدن این منبع، پایداری ابرها با چالش مواجه شده است.
نقش آلودگی هوا در پراکندگی و ناپایداری ابرها
آلودگی هوا نیز در ناپایداری ابرها و عدم بارش باران در اصفهان نقش بسزایی دارد. شهر اصفهان به دلیل صنعتی بودن و تردد بالای خودروها، به‌ویژه در ماه‌های سرد سال با معضل آلودگی شدید هوا مواجه است. به گفته کارشناسان، ذرات معلق و آلاینده‌های موجود در جو اصفهان، عامل بازدارنده‌ای در فرآیند تراکم ابرها و تشکیل قطرات باران محسوب می‌شوند.
جریان زاینده‌رود نقش یک تامین‌کننده رطوبت را ایفا می‌کرد اما اکنون با خشک شدن این منبع، پایداری ابرها با چالش مواجه شده است، در حقیقت جریان زاینده‌رود به‌طور طبیعی منبعی برای تبخیر و افزایش رطوبت هوا بود که با خشک شدن آن، این منبع حیاتی از دست رفته است
فاطمه جوادی، کارشناس آلودگی هوا و محیط زیست، در این باره می‌گوید: آلاینده‌های معلق نظیر سولفات‌ها و نیترات‌ها در جو اصفهان به‌صورت ذراتی پراکنده‌اند که مانع از تراکم بخار آب و تشکیل قطرات باران می‌شوند. این ذرات به‌جای اینکه هسته‌ای برای تشکیل قطرات آب ایجاد کنند، بخار آب را پراکنده می‌کنند و در نتیجه ابرها ناپایدار شده و بارندگی اتفاق نمی‌افتد.
آلودگی هوا همچنین باعث پدیده وارونگی دما (اینورژن) می‌شود؛ یعنی زمانی که هوای سرد نزدیک سطح زمین حبس شده و هوای گرم‌تر بالای آن قرار می‌گیرد. این لایه‌وارگی، از حرکت عمودی ابرها جلوگیری کرده و باعث می‌شود ابرهای تشکیل‌شده در ارتفاعات بالاتر بدون تراکم لازم پراکنده شوند. در پاییز ۱۴۰۳ شاخص آلودگی هوای اصفهان در بسیاری از روزها به وضعیت «ناسالم» و حتی «بسیار ناسالم» رسیده است.
داده‌های سازمان محیط زیست ایران نشان می‌دهد که روزهای ناسالم در اصفهان طی سال‌های اخیر افزایش یافته‌اند. این آلودگی علاوه بر تاثیرات مخرب بر سلامت عمومی، باعث تغییر در فرآیند طبیعی تشکیل ابرها و مانع از بارش باران می‌شود.
کاهش تأثیر تغییرات اقلیمی در مقایسه با آلودگی هوا و خشکی زاینده‌رود
در حالی که تغییرات اقلیمی جهانی نقش موثری در افزایش دما و تغییرات الگوی بارش‌ها دارد، کارشناسان معتقدند که در اصفهان، تاثیرات آلودگی هوا و خشکی زاینده‌رود بیش از تغییرات اقلیمی است.
علیرضا حسینی، استاد اقلیم‌شناسی دانشگاه، اشاره می‌کند: تغییرات اقلیمی مسلماً بر الگوهای بارش منطقه‌ای اثرگذار هستند، اما کاهش شدید رطوبت ناشی از خشکی زاینده‌رود و آلودگی مفرط هوا عواملی آنی و محلی هستند که اثرات ملموس‌تری بر وضعیت جوی اصفهان دارند.
برای بهبود وضعیت بارش‌ها، کارشناسان بر این باورند که کاهش آلودگی هوا و احیای جریان زاینده‌رود باید اولویت‌های اصلی باشند. به گفته منصور شیشه‌فروش، اجرای برنامه‌های کاهش آلودگی هوا مانند کنترل آلاینده‌های صنعتی، توسعه حمل‌ونقل عمومی و کاستن از تردد خودروها، راهکاری ضروری برای بهبود شرایط جوی اصفهان است
وی بیان می‌کند: تغییرات اقلیمی مسأله‌ای بلندمدت است که تأثیرات آن در سال‌های آینده نمایان‌تر خواهد شد، اما شرایط فعلی اصفهان بیشتر از تغییرات اقلیمی، تحت تاثیر عوامل محلی مانند آلودگی هوا و از دست رفتن منابع آبی است. این مسائل، از جمله کاهش رطوبت و ناپایداری ابرها، موانع اصلی بارش در این منطقه محسوب می‌شوند.
آیا با کاهش آلودگی و احیای زاینده‌رود بارش‌ها بازمی‌گردند؟
برای بهبود وضعیت بارش‌ها، کارشناسان بر این باورند که کاهش آلودگی هوا و احیای جریان زاینده‌رود باید اولویت‌های اصلی باشند. به گفته منصور شیشه‌فروش، اجرای برنامه‌های کاهش آلودگی هوا مانند کنترل آلاینده‌های صنعتی، توسعه حمل‌ونقل عمومی و کاستن از تردد خودروها، راهکاری ضروری برای بهبود شرایط جوی اصفهان است. وی همچنین تاکید می‌کند که تلاش‌های ملی و منطقه‌ای برای تامین حقابه زاینده‌رود و مدیریت منابع آب نیز باید تسریع شود.
جوادی نیز بر لزوم کاهش آلودگی هوا تاکید دارد و می‌گوید: اگر بتوانیم سطح آلودگی هوای اصفهان را پایین بیاوریم و همچنین منابع آبی موجود را مدیریت کنیم، احتمال شکل‌گیری بارش‌ها و بازگشت به الگوهای طبیعی بارش افزایش خواهد یافت. راهکارهایی مانند استفاده از فناوری‌های پاک، تصفیه آلاینده‌ها و ایجاد فضای سبز می‌تواند به کاهش آلودگی هوا کمک کند و در نهایت شرایط را برای تراکم و بارش ابرها بهبود بخشد.
در نهایت، عدم بارندگی در اصفهان، علاوه بر تغییرات اقلیمی، به عواملی چون خشکی زاینده‌رود و آلودگی شدید هوا وابسته است. این دو عامل با کاهش رطوبت نسبی و پراکندگی ابرها، مانع از تشکیل بارش شده‌اند. کارشناسان هشدار می‌دهند که اگر اقدامات فوری برای کاهش آلودگی و احیای منابع آبی انجام نشود، بحران بارندگی و خشکسالی در اصفهان ادامه‌دار خواهد بود.
46
