خبرگزاری مهر، گروه استانها - مهدی بخشی سورکی: تالاب مره در پهنه‌ای به وسعت ۱۱ هزار هکتار در دامنه کوهی به همین نام در محدوده کیلومتر ۶۰ آزاده راه قم - گرمسار واقع شده که بخش عمده‌ای از آب آن از دریاچه شور تأمین می‌شود؛ دریاچه‌ای ۴۰۰ کیلومتری که سرآغاز آن استان قزوین بوده و بعد از طی مسیر از استان‌های زنجان، البرز و تهران، ۲۰ کیلومتر آن به استان قم می‌رسد.
در سال ۱۳۸۵ بند رودخانه شور با هدف پخش سیلاب و احیای پوشش گیاهی ۲۵ هکتار دشت مسیله با اعتبار اولیه ۵ میلیارد تومان اما با هزینه ۱۸ میلیارد تومانی توسط اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری قم ساخته و در نهایت در سال ۱۴۰۰ به بهره برداری می‌رسد.
هدف از احداث این بند، پخش سیلاب رودخانه شور بوده اما بر اساس شواهد گویا نه فقط در مواقع سیلابی، که در موارد متعددی کانال انحرافی این بند آبگیری می‌شود و گزارش‌های متعددی بر انحراف و رسوب آب در پشت بند و رویش نیزارها خبر می‌دهد که این امر سبب کاهش آب تالاب نیز خواهد شد.
آب منطقه‌ای می‌گوید بارها به منابع طبیعی و آبخیزداری استان قم به دلیل تخلفات صورت گرفته در خصوص ایجاد بند هشدار داده شده و اعلام کرده که انحراف در مسیر آب قابل قبول نیست و اگر آب تالاب مره کاهش یابد شاهد تشدید مناطق بحرانی و کانون‌های گردوغبار در استان خواهیم بود.
بسیاری از کارشناسان بر این باور هستند این بند برای تحقق اهداف خود که پخش سیلاب و تقویت پوشش گیاهی منطقه بوده نه تنها کارایی مفیدی نداشته، بلکه تهدیدی برای افزایش کانون‌های ریزگرد به شمار می‌رود تا آنجا که سازمان حفاظت محیط زیست استان قم بر تخریب این بند تاکید دارد.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قم در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص پروژه بند رودخانه شور گفت: مباحثی مطرح شده تمرکز آن فقط بر روی تالاب است در حالی که باید اکوسیستم منطقه را ملاک عمل قرار داد که تالاب، جنگل، مرتع و حتی انسان‌هایی که در آنجا زندگی می‌کنند نیز جزئی از این اکوسیستم هستند و نمی‌توان این موضوعات را از هم تفکیک کرد و معتقدیم؛ هر تصمیمی که برای منطقه گرفته می‌شود، باید جامع و با در نظر گرفتن همه شرایط باشد.
محمد شجاعی بیان کرد: رودخانه شور از استان زنجان منشأ می‌گیرد و از چندین استان از جمله البرز، قزوین و تهران عبور کرده و در نهایت انتهای حوزه آبریز آن در استان قم است.
برای تالاب مره اتفاقات دیگری افتاده که حجم ورودی به آن کاهش پیدا کرده است
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قم ابراز کرد: گفته شده که منابع طبیعی با احداث بند رودخانه شور مسیر جدیدی برای این دریاچه ترسیم کرده است، در حالی که مسیر جدیدی طراحی نشده و همان مسیر طبیعی و تاریخی وجود دارد و برای تالاب اتفاقات دیگری افتاده که حجم ورودی به آن کاهش پیدا کرده است.
وی بیان کرد: در بالادست به دلیل تغییر شرایط اقلیمی بارندگی‌ها کم شده و برخی از موانع انسانی ایجاد شده نیز سبب شده تا مسیر تاریخی و طبیعی دریاچه شور تغییر یابد.
شجاعی اضافه کرد: عکس‌های هوایی دهه ۷۰ از منطقه دقیقاً نشان می‌دهد که مسیر دریاچه شور در کانال‌های ایجاد شده جاری می شده که به علل مختلف امروز مانع از آن شده و تصاویر ماهواره‌ای نیز نشان می‌دهد که آب پرحجمی در این مسیر جاری بوده است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قم با بیان اینکه بزرگترین معضلی که استان قم با مواجه بوده موضوع گردوغبار است افزود: این امر به شدت کیفیت آب و هوای مردم قم را تحدید می‌کند و سبب می‌شود کانون‌های گرد و غبار تشدید شود.
یکی از علل اجرای بند رودخانه شور درخواست‌های مردمی بوده است
وی با اشاره به علل احداث پروژه بند رودخانه شور گفت: یکی از علل اجرای این طرح، درخواست‌های مردمی بوده و ما باید انسان‌ها را جزئی از اکوسیستم در نظر بگیریم و همه پروژه‌هایی که قرار است اجرا شود باید پیوست‌های منابع طبیعی و انسانی را در نظر داشته باشد که در غیر این صورت پروژه‌ها موفق نخواهند بود.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قم ادامه داد: این منطقه جز مناطق کم برخوردار کشور بوده که از صندوق توسعه ملی اعتباری برای اجرای پروژه بند رودخانه شور اختصاص یافته که هدف اصلی پروژه نیز مهار و کنترل کانون‌های گرد و غبار بود و تلاش شده در کنار آن مردم نیز از اجرای طرح منتفع شوند و با پوشش‌های گیاهی ایجاد شده، مردم منطقه که غالباً دامداری دارند از این امکان برخوردار شوند و معیشت آنان بهبود یابد.
شجاعی افزود: موضوعی دیگری که در خصوص این پروژه مطرح شده آن است که کل آب رودخانه شور به سمت این طرح منتقل می‌شود که اینگونه نیست و در دوره بازگشت ۲۵ ساله از ۱۳۷ ثانیه آب پایه‌ای که به سمت تالاب مره می‌رود تنها ده و ۲ دهم درصد است که وارد بند ایجاد شده می‌رود و البته همین میزان نیز به دلیل عدم بارندگی‌ها محقق نمی‌شود.
اینکه گفته می‌شود احداث بند رودخانه شور غیر قانونی بوده درست نیست
وی تصریح کرد: اینکه گفته می‌شود احداث بند رودخانه شور غیر قانونی بوده درست نیست و پروژه‌ای که غیر قانونی است نمی‌تواند اجرا شود در حالی که تمام دستگاه‌های استانی موافقت اولیه خود را در این زمینه اعلام کردند هر چند که ممکن است برخی از مشکلات اجرایی در طرح وجود داشته باشد.
وی مواردی که برای پروژه بند رودخانه شور پیش بینی و هدف گذاری شده قابل تحقق است ابراز کرد: مواردی که برای پروژه بند رودخانه شور پیش بینی و هدف گذاری شده قابل تحقق است افزود: هر چند که مطالعات این پروژه آمده که این طرح در راستای بیابان زدایی و احیای ۷۰ هزار هکتار از اراضی منطقه اجرا می‌شود اما با شرایط حاضر اگر ۳ هزار هکتار هم احیا شود به اهداف خود رسیده ایم.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قم بیان کرد: با اعتبارات ریالی هزینه شده در این پروژه اگر می‌خواستیم به صورت دستی نهال کاری کنیم هزینه‌های سنگینی را می‌طلبید و هدف اصلی این طرح تقویت پوشش گیاهی منطقه برای جلوگیری از تبدیل شدن آن به کانون گردوغبار بوده است.
اجرای تنها ۱۵ هزار هکتار بیابان زدایی از سال ۴۷ تاکنون در قم
شجاعی با بیان اینکه از سال ۴۷ بیابان زدایی در قم شروع شده است افزود: تاکنون با همه اقدامات صورت گرفته تنها ۱۵ هزار هکتار بیابان زدایی در قم اجرایی شده که با تحقق همین ۳ هزار هکتار کار بزرگی شده و اگر برای بیابان زدایی نهال کاری می‌کردیم میزان خسارت به منطقه و هزینه‌های اجرا قطعاً بیشتر از اینها بوده است.
وی اضافه کرد: بیان این مطلب که در این منطقه با اجرای این طرح پوشش گیاهی نخواهیم داشت درست نیست و البته در اجرای طرح‌ها در منابع طبیعی حداقل باید فرصت ۱۰ یا ۵ ساله در اختیار داشت و امروز کمتر از یک سال این طرح اجرایی شده است و باید زمان بیشتری برای حصول نتایج مطلوب داشته باشیم.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قم ادامه داد: روئیدن نیزارها را به عنوان نقطه منفی در این پروژه می‌پذیریم و در حال پیگیری هستیم که با جذب اعتباراتی لایه رویی اطراف پروژه صورت گیرد؛ چرا که از ابتدای اجرای طرح که سه سال پیش بوده لایه روبی نشده است.
شجاعی تصریح کرد: هنوز هیچ مطالعه‌ای از سوی دستگاه‌های ذیربط نداریم که اعلام کنند آب پایه تالاب مره چقدر است اما برآورد مشاور ما می‌گوید حداکثر آب پایه ۲ و نه دهم مترمکعب است، اما طراحی را به گونه‌ای داشتیم که دو لوله تعبیه شده در این پروژه برای عبور آب تا ۵ متر مکعب امکان پذیر است.
شجاعی ادامه داد: در دو سال گذشته در منطقه دشت مسیله تصادف‌های زنجیره‌ای منجر به فوت رخ می‌دهد که علت آن کانالی بود که ایجاد ریزگرد می‌کرد و برای حل این مشکل مساحت ۴۰۰ هکتار از اراضی منطقه را بدون اعتبار دولتی نهال کاری کردیم.
وی بیان کرد: به صورت طبیعی آب رودخانه شور در منطقه جاری بوده و به خاطر برخی از موانع ایجاد شده این مسیر حرکت آب منحرف شده است و بند بر روی رودخانه شور به این دلیل احداث شده که آب به منطقه مورد نظر نمی‌رفت و برای احیای پوشش گیاهی، این طرح اجرایی شده است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قم گفت: منظور از سیل نیز سیل‌های عادی نیست و به برخی از آب‌های مازاد آب‌های معمولی نیز سیلاب گفته می‌شود و هیچ جای پروژه گفته نشده که سیل بند زدیم بلکه پروژه برای پخش سیلاب بوده است.
شجاعی با بیان اینکه هر آبی که مازاد بر آب پایه باشد سیلاب گفته می‌شود و تعریف ما از سیلاب اینگونه است افزود: موضوع جلوگیری از سیل از مأموریت‌های وزارت نیرو است و به هیچ عنوان این پروژه غیر کارشناسی نبوده و باید برای جلوگیری از دست کاری‌ها در مسیر این طرح کنترل لازم صورت گیرد.
وی بیان کرد: متأسفانه شنیده می‌شود در استان قزوین سدی در حال احداث است که با احداث آن دیگر آبی به تالاب مره نخواهد رسید و از نمایندگان قم در مجلس شورای اسلامی درخواست داریم که این موضوع را مورد پیگیری قرار دهند.
پروژه بند رودخانه شور به اهداف خود نرسیده است
محمد حسین بازگیر مدیر کل حفاظت محیط زیست استان قم نیز در این خصوص بیان کرد: با اجرای پروژه بند رودخانه شور آب را به یک جایی می بریم که هیچ چیز در آن نخواهد رویید، همان اتفاقی را که در هیرمند با ایجاد بند کمال خان افغانستان در بالادست سیستان شرایط خشکسالی را برای منطقه پدید آورده است.
وی ادامه داد: آب با ایجاد این بند به سمتی می‌رود که شن زار است و هدف پروژه از انحراف آب غیر از حوضچه‌های که برای استفاده از دام‌ها ایجاد کرده محقق نشده که البته همین دام می‌توانست از رودخانه سیرآب شود آب با ایجاد این بند به سمتی می‌رود که شن زار است و هدف پروژه از انحراف آب غیر از حوضچه‌های که برای استفاده از دام‌ها ایجاد کرده محقق نشده که البته همین دام می‌توانست از رودخانه سیرآب شود.
بازگیر ابراز کرد: حمایت از جریان طبیعی رودخانه‌ها وظیفه وزارت نیرو است و تالاب‌ها در پایین قسمت کاسه حوضه آبخیز قرار دارند که رساندن آب به تالاب به معنای آن است که همه دستگاه‌ها در بالادست درست برخورد می‌کنند و در همه جای دنیا وقتی این اتفاق رخ می‌دهد به معنای مدیریت درست است که این امر پایداری سرزمین را رقم می‌زند و در غیر این صورت مدیریت دچار مشکل است.
مدیر کل حفاظت محیط زیست استان قم ادامه داد: در آئین نامه اجرایی حفاظت و حمایت‌های تالاب‌ها آمده؛ تأمین آب تالاب‌ها بر عهده وزارت نیرو است و این موضوع بعد از شرب در اولویت دوم است.
وی تصریح کرد: ما به هیچ بهانه‌ای با هیچ اولویت دیگری حق نداریم آب را از تالاب دریغ کنیم و توسعه‌ای دیگر را دنبال کنیم و بعد از شرب، تأمین آب تالاب‌ها در اولویت است چرا که تالاب‌ها ته حوضچه است که اگر تالاب برقرار باشد یعنی شریان‌های سرزمین در جای خود قرار دارند و قطع نشده اند.
حجم زیاد نیزار پشت بند آب آن را ناسالم کرده است
بازگیر با بیان اینکه دو کانال انحرافی در بند ایجاد شده نسبت به بدنه اصلی بند رقم کمتری آب می‌برد افزود: در تصویرها مشخص است که بند پر شده و رسوبات ایجاد شده و سطح را بالا برده است و حجم زیادی نیزار پشت بند ایجاد شده و دلیل آن این است که آب مانداب شده که آب خاکستری است و سالم نیست و دچار آلودگی است و خودش موجب می‌شود که اکوسیستم تغییر کند.
مدیر کل حفاظت محیط زیست استان قم اضافه کرد: هم اکنون نیزار در محل پروژه بند ایجاد شده و نیزارها سطح بند را پر کرده است و همین امر سبب می‌شود که با یک تخته معمولی، آب منحرف شود و باید مدام مراقب این امر بود و نشان می‌دهد این پروژه اقدام مثبتی را دنبال نمی‌کند.
وی با بیان اینکه کل آبی که به این بند می‌آید آب پایه است و طی این سال‌ها سیلاب نداشتیم افزود: قرار است با اجرای این طرح ما آب را به جایی برسانیم که آنجا را آباد کنیم و این در راستای احیای مراتع است که این هدف تحقق نیافته است.
مدیر کل حفاظت محیط زیست استان قم گفت: گاهی خطرات سیلاب وجود دارد که بند زده می‌شود تا سیل مدیریت شود که این امر در جایی است که خطر برای سکونت و تأسیسات داشته باشد که در این منطقه چنین شرایطی نداریم.
تالاب مره خودش بزرگترین سیل بند طبیعی در منطقه است
بازگیر تاکید کرد: این در حالی است که بزرگترین سیل بند طبیعی در منطقه وجود داشته که همان تالاب مره بوده است و در همه جای دنیا اینگونه است که رودخانه در بستر تالاب آرام می‌گیرد.
وی اضافه کرد: گرد و غبار موضوع مهمی برای استان قم است و هر چه که به این امر ارتباط دارد از جمله پروژه بند بر روی رودخانه شور باید دنبال شود و مدیریت درستی در آن اعمال شود و دستگاه‌های مختلف باید در این زمینه نقش آفرین باشند و چالش گرد و غبار قم باید مرتفع شود.
مدیر کل حفاظت محیط زیست استان قم با بیان اینکه معتقدم که تخریب این بند باید انجام شود افزود: علاوه بر این بند در اطراف بزرگراه قم- گرمسار که از وسط تالاب رد شده است برای کنترل و مدیریت آب، در دو طرف کانال کشیده شده که این امر مورد پیگیری قرار گرفت که اثر مخربی بر روی تالاب داشته و نقش زهکشی دارد که بسیاری از تالاب‌های کشور به هر دلیل و توجیهی قربانی همین کانال‌ها شده اند.
بازگیر افزود: از سویی دیگر با تبخیر آب کانال در بزرگراه سبب وقوع گردوغبار و طوفان در زمان شدت وزیدن باد خواهد شد که این امر سبب بروز تصادفات زنجیره‌ای خواهید شد.
به پروژه بند رودخانه شور تک بعدی به موضوع نگاه شده است
حجت الاسلام قاسم روابخش رئیس مجمع نمایندگان قم در مجلس شورای اسلامی در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: متأسفانه در قم اول کار انجام می‌شود و بعد مطالعه می‌شود که فرودگاه و مونوریل از آنان بوده است و موضوع این بند در رودخانه شور نیز از جمله این اقدامات است.
وی عنوان کرد: مسئولان ارشد استان قم باید بر اساس مطالعات و بررسی‌های علمی، پیامدهای مخرب این پروژه و فواید آن را مورد بررسی قرار دهند و در این پروژه تک بعدی به موضوع نگاه شده است که بنا بر درخواست روستاییان که تقاضا داشتند آب به منطقه آنان منتقل شود سبب شد که تالاب مره در معرض خشکی قرار گیرد.
حجت الاسلام روابخش افزود: به نظر می‌رسد که باید نهایت تلاش‌ها و تصمیم گیری ها معطوف بر عدم برهم خوردن اکوسیستم منطقه باشد.
رئیس مجمع نمایندگان قم با بیان اینکه موضوع مقابله با ریزگردها در مجلس و دولت مطرح است که این خطر قم را تهدید می‌کند افزود: پس از جلساتی که در این زمینه داشته ایم، قرار شد دستگاه‌های مختلف برای گرد و غبار قم برنامه عملیاتی بنویسند و مدیرکل محیط زیست استان قم مأموریت یافتند.
وی ادامه داد: این موضوع بند شور باید در همان کمیته مطرح و برای آن راه حل مشخصی تعریف شود که در این سال‌ها بدون مطالعه این اقدام صورت گرفته است.
حجت الاسلام روابخش افزود: در هفته آینده نتیجه کمیته مربوط به ریزگردهای در مجلس ارائه خواهد شد که یکی از موارد آن می‌تواند همین پروژه بند بر روی رودخانه شور باشد که این امر سبب خواهد شد خشکسالی را تشدید کند.
