به مایع درون رحم که جنین را احاطه کرده است مایع آمنیوتیک گفته می‌شود. این مایع در رشد ماهیچه‌ها، اندام‌ها، ریه‌ها و دستگاه گوارش کودک نقش کلیدی و حفاظتی دارد و هرگونه تغییر در حجم آن به طرق مختلف سلامت مادر و کودک را تهدید میکند. در این مقاله ضمن بررسی عوامل مؤثر بر افزایش مایع دور جنین، به خطرات احتمالی و راههای درمان این مسئله خواهیم پرداخت.
مایع آمنیوتیک (Amniotic Fluid) مایعی شفاف و کم‌رنگ است که در کیسه آمنیوتیک اطراف جنین در رحم وجود دارد. این مایع از ابتدای بارداری شروع به تولید شده و با رشد جنین به میزان آن افزوده می‌شود. مایع آمنیوتیک عمدتاً از آب تشکیل شده، اما با پیشرفت بارداری، ترکیباتی مانند پروتئین‌ها، هورمون‌ها، مواد مغذی و سلول‌های جنینی نیز در آن وجود دارد.
مایع آمنیوتیک عملکردهای حیاتی متعددی برای رشد و سلامت جنین دارد:
مایع آمنیوتیک یکی از عوامل کلیدی برای یک بارداری سالم است و میزان آن معمولاً در معاینات بارداری بررسی می‌شود تا از کافی بودن آن اطمینان حاصل شود. کاهش یا افزایش غیرطبیعی این مایع ممکن است نشانه مشکلاتی باشد که نیاز به بررسی پزشکی دارند.
خانم‌های باردار زمانی که مایع آمنیوتیک دور جنین در رحم افزایش می‌یابد، پلی هیدرامنیوس را تجربه می‌کنند. این مایع اضافی می‌تواند تا حدی عوارض دوران بارداری و زایمان را تشدید کند. از این رو پزشکان تا زمان زایمان، به طور مرتب میزان مایع دور جنین را کنترل می‌کنند. مقدار مایع آمنیوتیک موجود در رحم به طور پیوسته تا هفته ۳۶ بارداری به اندازه ۱ کوارتز (۱.۳۶ لیتر) افزایش و پس از آن کاهش می‌یابد.
به طور کلی، افزایش مایع دور جنین ممکن است بنا به دلایل مختلف ایجاد شود، برخی از این دلایل عبارت‌اند از:
انقباضات زودرس ممکن است نشانه‌ای از پلی هیدرامنیوس باشند که با خطرات و عوارضی برای مادر و جنین همراه است.
برخی از این عوارض احتمالی برای مادر عبارت‌اند از:
عوارض احتمالی افزایش مایع دور جنین برای کودک
افزایش مایع دور جنین در برخی مواقع منجر به بروز برخی از بیماری‌های ناشناخته یا به اصطلاح ایدیوپاتیک می‌شود.
افزایش مایع دور جنین یا پلی‌هیدرآمنیوس (Polyhydramnios) وضعیتی است که در آن میزان مایع آمنیوتیک بیش از حد طبیعی است و ممکن است باعث ناراحتی مادر یا ایجاد مشکلاتی برای جنین شود. درمان این وضعیت بسته به شدت آن و علت زمینه‌ای متفاوت است.
در موارد خفیف، افزایش مایع دور جنین معمولاً تنها با معاینات منظم و سونوگرافی تحت نظر قرار می‌گیرد تا از پیشرفت مشکل جلوگیری شود.
اگر دیابت بارداری عامل افزایش مایع باشد، کنترل دقیق قند خون از طریق رژیم غذایی، ورزش ملایم یا مصرف انسولین به کاهش سطح مایع آمنیوتیک کمک میکند.
پزشکان ممکن است از داروهایی مانند ایندومتاسین استفاده کنند تا تولید ادرار جنین کاهش یابد. این روش معمولاً برای موارد خاص و تحت نظر دقیق پزشکی به کار می‌رود.
در موارد شدید، ممکن است پزشک مقدار اضافی مایع را از طریق آمنیوسنتز خارج کند تا فشار روی رحم کاهش یابد. این روش معمولاً زمانی انجام می‌شود که مادر یا جنین در خطر باشند.
اگر افزایش مایع دور جنین ناشی از عفونت یا مشکلات کروموزومی باشد، پزشک ابتدا بر درمان علت زمینه‌ای تمرکز میکند.
مادرانی که با این وضعیت روبرو هستند، ممکن است نیاز به استراحت بیشتر و کاهش فعالیت فیزیکی داشته باشند تا فشار روی رحم کاهش یابد.
اگر افزایش مایع دور جنین شدید باشد و خطر زایمان زودرس یا مشکلات دیگر وجود داشته باشد، پزشک ممکن است تصمیم به زایمان زودتر از موعد بگیرد.
اگرچه همیشه نمی‌توان از این مشکل به‌طور کامل جلوگیری کرد، اما با رعایت برخی نکات می‌توان خطر ابتلا به آن را کاهش داد:
دیابت بارداری یکی از عوامل مؤثر در افزایش مایع دور جنین است. تنظیم قند خون از طریق رژیم غذایی متعادل، فعالیت فیزیکی مناسب و در صورت نیاز مصرف انسولین یا داروهای توصیه‌شده توسط پزشک می‌تواند مفید باشد.
معاینات مکرر و سونوگرافی‌های دوره‌ای می‌توانند هرگونه تغییر در میزان مایع آمنیوتیک را زودتر شناسایی کنند و از پیشرفت آن جلوگیری کنند.
اضافه‌وزن بیش از حد می‌تواند خطر بروز دیابت بارداری و در نتیجه افزایش مایع دور جنین را افزایش دهد. یک رژیم غذایی سالم و متعادل به همراه فعالیت فیزیکی مناسب کمک‌کننده است.
برخی عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی می‌توانند به افزایش مایع دور جنین منجر شوند. رعایت بهداشت شخصی و اجتناب از تماس با افراد بیمار می‌تواند در پیشگیری از عفونت مؤثر باشد.
اگر مادر دارای بیماری‌های مزمن مانند فشار خون بالا یا اختلالات کلیوی است، مدیریت این شرایط تحت نظر پزشک می‌تواند خطرات مرتبط با بارداری را کاهش دهد.
مصرف داروهای بدون مشورت پزشک ممکن است بر مایع آمنیوتیک تأثیر بگذارد. همیشه داروها را طبق دستور پزشک مصرف کنید.
نظارت بر حرکات جنین و اطلاع‌رسانی سریع به پزشک در صورت کاهش یا افزایش غیرطبیعی حرکات می‌تواند به شناسایی مشکلات کمک کند.
در کنار افزایش مایع دور جنین و خطرات و عوارضی که به همراه دارد، مسئله دیگر کاهش مایع دور جنین است که در پزشکی، اولیگوهیدرامنیوس نامیده می‌شود. این مشکل، اختلال خطرناکی است که در هر ۵۰ بارداری، یک بار شاهد آن هستیم. به طور معمول کاهش مایع دور جنین در اوایل بارداری اتفاق نمی‌افتد (اگر مشاهده شود معمولاً به سقط جنین ختم خواهد شد)؛ اما با مشاهده این مسئله در اواخر بارداری اگر جنین به اندازه کافی تکامل یافته باشد، کودک به دنیا آورده می‌شود.
مایع آمنیوتیک برای رشد کامل ماهیچه‌ها، اندام‌ها، ریه‌ها و دستگاه گوارش ضروری است. در سه ماهه دوم، کودک برای کمک به رشد و بلوغ ریه‌ها، شروع به تنفس و بلع مایعات میکند. عوارض جدی کاهش بیش از حد این مایع در نیمه اول بارداری عبارت‌اند از:
روش درمان سطح پایین مایع آمنیوتیک به سن حاملگی بستگی دارد. پزشک با مشاهده کمبود مایع دور جنین در اوایل بارداری ممکن است برای نظارت فعالیت کودک، آزمایشاتی مانند عدم استرس و تست استرس انقباضی را تجویز کند؛ در حالی که کمبود مایع دور جنین در اواخر دوره بارداری معمولاً به ختم بارداری و به دنیا آوردن کودک منجر خواهد شد. سایر روش‌های درمانی که ممکن است مورد استفاده قرار گیرند عبارت‌اند از:
مایع آمنیوتیک درست همانند یک کوسن گرم از جنس مایع است که وجود آن در رحم مادر، از رشد کودک محافظت و پشتیبانی میکند. این مایع مهم شامل هورمون‌ها، سلول‌های سیستم ایمنی بدن، مواد مغذی و ادرار جنین بوده و دمای اطراف او را ثابت نگه می‌دارد. در برخی موارد ممکن است شاهد افزایش مایع دور جنین در طول بارداری یا کاهش آن باشیم که هر کدام با مسائل و عوارض مربوط به خود همراه است. توصیه می‌کنیم در طول بارداری میزان این مایع را مرتب تحت نظر داشته باشید تا با پیگیری به موقع در صورت مشاهده کوچک‌ترین تغییر، جان شما و کودک عزیزتان در خطر نباشد.
