به گزارش رکنا، تیروئید غده‌ای پروانه‌ای شکل است که در جلوی گردن، درست زیر سیب آدم قرار دارد. این غده نقش بسیار مهمی در تنظیم متابولیسم بدن ایفا می‌کند. متابولیسم به تمام فرآیندهای شیمیایی گفته می‌شود که در بدن رخ می‌دهد و شامل تبدیل غذا به انرژی، رشد و ترمیم سلول‌ها و تنظیم دمای بدن می‌شود.
تیروئید با تولید هورمون‌های تیروکسین (T4) و تری‌یدوتیرونین (T3) این عملکردها را تنظیم می‌کند. این هورمون‌ها بر روی تقریباً تمام سلول‌های بدن تأثیر می‌گذارند و باعث می‌شوند که بدن انرژی بیشتری مصرف کند.
تنظیم متابولیسم: هورمون‌های تیروئید سرعت متابولیسم پایه بدن را تعیین می‌کنند.
رشد و نمو: این هورمون‌ها برای رشد و نمو طبیعی، به ویژه در دوران کودکی و نوجوانی، ضروری هستند.
دمای بدن: تیروئید به تنظیم دمای بدن کمک می‌کند.
ضربان قلب و فشار خون: هورمون‌های تیروئید بر روی سیستم قلبی عروقی نیز تأثیر می‌گذارند.
هنگامی که تیروئید هورمون کافی تولید نکند، به آن کم کاری تیروئید می‌گویند. از طرف دیگر، اگر تیروئید هورمون بیش از حد تولید کند، به آن پرکاری تیروئید می‌گویند. هر دو این اختلالات می‌توانند علائم مختلفی ایجاد کنند که شامل موارد زیر است:
کم‌کاری تیروئید: خستگی، افزایش وزن، پوست خشک، یبوست، افسردگی
پرکاری تیروئید: کاهش وزن، افزایش ضربان قلب، عرق کردن، عصبی بودن، بیخوابی
علل مختلفی برای اختلالات تیروئید وجود دارد، از جمله:
بیماری‌های خود ایمنی: در این بیماری‌ها، سیستم ایمنی بدن به سلول‌های تیروئید حمله می‌کند.
کمبود ید: ید برای تولید هورمون‌های تیروئید ضروری است.
التهاب تیروئید
تومورهای تیروئید
داروها
برای تشخیص اختلالات تیروئید، پزشک معمولاً آزمایش خون را تجویز می‌کند تا سطح هورمون‌های تیروئید را اندازه گیری کند. همچنین ممکن است سونوگرافی تیروئید یا اسکن رادیوایزوتوپ انجام شود.
درمان اختلالات تیروئید به نوع و شدت بیماری بستگی دارد. درمان‌ها شامل داروها، ید رادیواکتیو یا جراحی است.
نکته مهم: اگر علائمی مانند خستگی مزمن، افزایش یا کاهش وزن بدون دلیل، تغییرات در ضربان قلب یا تحمل گرما یا سرما را تجربه می‌کنید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید.
برای تشخیص و بررسی عملکرد غده تیروئید، آزمایش‌های مختلفی انجام می‌شود. این آزمایش‌ها به پزشک کمک می‌کنند تا میزان هورمون‌های تیروئید در خون را اندازه‌گیری کرده و بیماری‌های مرتبط با تیروئید را تشخیص دهد.
تشخیص بیماری‌های تیروئید: مانند پرکاری، کم‌کاری یا التهاب تیروئید.
نظارت بر درمان: بررسی اثربخشی درمان‌های انجام شده برای اختلالات تیروئید.
تشخیص علت علائم: علائمی مانند خستگی، افزایش وزن، تپش قلب و عرق کردن ممکن است ناشی از مشکلات تیروئیدی باشند.
TSH (هورمون محرک تیروئید): این آزمایش مهم‌ترین آزمایش برای ارزیابی عملکرد تیروئید است. TSH توسط غده هیپوفیز ترشح می‌شود و به تیروئید فرمان می‌دهد تا هورمون تولید کند.
TSH بالا: معمولاً نشان‌دهنده کم‌کاری تیروئید است.
TSH پایین: معمولاً نشان‌دهنده پرکاری تیروئید است.
T4 (تیروکسین): یکی از هورمون‌های اصلی تیروئید است.
T4 بالا: ممکن است نشان‌دهنده پرکاری تیروئید باشد.
T4 پایین: ممکن است نشان‌دهنده کم‌کاری تیروئید باشد.
T3 (تری‌یدوتیرونین): هورمون فعال‌تر تیروئید است.
T3 بالا: معمولاً در پرکاری تیروئید دیده می‌شود.
T3 پایین: معمولاً در کم‌کاری تیروئید دیده می‌شود.
T4 آزاد و T3 آزاد: این آزمایش‌ها میزان هورمون‌های آزاد در خون را اندازه‌گیری می‌کنند و دقیق‌تر از آزمایش‌های T4 و T3 کل هستند.
آنتی‌بادی‌های تیروئید: این آزمایش‌ها برای تشخیص بیماری‌های خودایمنی تیروئید مانند بیماری هاشیموتو و بیماری گریوز استفاده می‌شوند.
تیروگلوبولین (Tg): پروتئینی است که در تولید هورمون‌های تیروئید نقش دارد.
آزمایش جذب رزین T3: برای ارزیابی پروتئین‌های حمل‌کننده هورمون‌های تیروئید استفاده می‌شود.
وجود علائم اختلالات تیروئیدی: مانند خستگی، افزایش یا کاهش وزن، تپش قلب، عرق کردن، حساسیت به سرما یا گرما، یبوست یا اسهال، تغییرات در قاعدگی.
سابقه خانوادگی بیماری‌های تیروئیدی
بارداری و شیردهی
قبل از جراحی
در صورت مصرف برخی داروها
آماده‌سازی: معمولاً نیازی به آمادگی خاصی نیست، اما بهتر است قبل از آزمایش به پزشک خود اطلاع دهید که چه داروهایی مصرف می‌کنید.
نمونه‌گیری: با گرفتن نمونه خون از رگ بازو انجام می‌شود.
تفسیر نتایج: پزشک با توجه به نتایج آزمایش، سابقه پزشکی و علائم بیمار، تشخیص نهایی را ارائه می‌دهد.
توجه: تفسیر نتایج آزمایش‌های تیروئید باید توسط پزشک انجام شود. خود درمانی بر اساس نتایج آزمایش توصیه نمی‌شود.
داروهای تیروئید معمولاً برای درمان کم‌کاری تیروئید تجویز می‌شوند و به طور کلی عوارض جانبی جدی ندارند. با این حال، مانند هر داروی دیگری، ممکن است عوارض جانبی خفیفی را در برخی افراد ایجاد کنند.
عوارض جانبی رایج داروهای تیروئید:
تپش قلب: افزایش ضربان قلب یکی از شایع‌ترین عوارض جانبی است که معمولاً با تنظیم دوز دارو قابل کنترل است.
عصبانیت و اضطراب: برخی افراد ممکن است احساس عصبی بودن، تحریک‌پذیری یا بی‌قراری کنند.
بیخوابی: مشکل در خوابیدن نیز ممکن است رخ دهد.
تعریق بیش از حد: افزایش تعریق بدن، خصوصاً در دستان و پاها.
کاهش وزن: افزایش متابولیسم بدن می‌تواند منجر به کاهش وزن شود.
اسهال: اختلال در سیستم گوارشی و بروز اسهال.
درد عضلانی و ضعف: در برخی موارد ممکن است درد عضلانی و ضعف احساس شود.
سردرد: سردرد نیز از عوارض جانبی نسبتا شایع است.
مشکلات قلبی: در موارد نادر، مصرف بیش از حد داروهای تیروئید می‌تواند منجر به مشکلات قلبی مانند آریتمی (نامنظمی ضربان قلب) یا نارسایی قلبی شود.
پوکی استخوان: مصرف طولانی‌مدت و دوز بالای داروهای تیروئید ممکن است خطر پوکی استخوان را افزایش دهد.
بیماری‌های خود ایمنی: در برخی افراد، داروهای تیروئید ممکن است باعث تشدید بیماری‌های خود ایمنی شوند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر هر یک از عوارض جانبی زیر را تجربه کردید، بلافاصله با پزشک خود تماس بگیرید:
درد قفسه سینه
تنگی نفس
ضربان قلب نامنظم
تورم پاها
ضعف شدید عضلانی
تب بالا
مصرف دارو طبق دستور پزشک: دقیقاً طبق دستور پزشک، دارو را مصرف کنید و دوز آن را خودسرانه تغییر ندهید.
اطلاع دادن به پزشک در مورد تمام داروهایی که مصرف می‌کنید: برخی داروها ممکن است با داروهای تیروئید تداخل داشته باشند.
مراجعه منظم به پزشک: برای بررسی سطح هورمون‌های تیروئید و تنظیم دوز دارو به طور منظم به پزشک مراجعه کنید.
تغذیه مناسب: یک رژیم غذایی سالم و متعادل به کاهش عوارض جانبی کمک می‌کند.
جراحی تیروئید یا تیروئیدکتومی، عملی است که در آن بخشی یا تمام غده تیروئید برداشته می‌شود. این جراحی معمولاً برای درمان بیماری‌هایی مانند سرطان تیروئید، گواتر، پرکاری تیروئید یا ندول‌های تیروئیدی انجام می‌شود.
تیروئیدکتومی جزئی: در این نوع جراحی، تنها بخشی از غده تیروئید برداشته می‌شود.
تیروئیدکتومی کامل: در این جراحی، تمام غده تیروئید برداشته می‌شود.
سرطان تیروئید: رایج‌ترین دلیل جراحی تیروئید است.
گواتر: بزرگ شدن غده تیروئید که می‌تواند به مشکلات تنفسی یا بلع منجر شود.
پرکاری تیروئید: زمانی که غده تیروئید هورمون بیش از حد تولید می‌کند.
ندول‌های تیروئید: توده‌های غیرسرطانی یا سرطانی در غده تیروئید.
بیهوشی: قبل از جراحی، بیمار تحت بیهوشی عمومی قرار می‌گیرد.
برش: جراح برشی در قسمت جلوی گردن ایجاد می‌کند.
برداشتن غده تیروئید: جراح با استفاده از ابزارهای جراحی، غده تیروئید را به طور کامل یا جزئی برمی‌دارد.
بستن برش: پس از برداشتن غده، برش با بخیه بسته می‌شود.
خونریزی: مانند هر جراحی دیگری، خطر خونریزی وجود دارد.
عفونت: عفونت در محل برش ممکن است رخ دهد.
آسیب به عصب حنجره: این عارضه می‌تواند باعث تغییر صدا شود.
کم‌کاری تیروئید: پس از برداشتن کامل غده تیروئید، بیمار نیاز به مصرف داروهای هورمون تیروئید برای همیشه خواهد داشت.
هیپرکلسمی: افزایش سطح کلسیم خون که ممکن است نیاز به درمان داشته باشد.
استراحت: پس از جراحی، به استراحت کافی نیاز دارید.
دارو درمانی: برای کنترل درد و جلوگیری از عفونت، داروهایی تجویز می‌شود.
تغذیه: رژیم غذایی سالم و متعادل به بهبودی کمک می‌کند.
پیگیری‌های منظم: برای بررسی سطح هورمون‌های تیروئید و اطمینان از بهبودی، به طور منظم به پزشک مراجعه کنید.
درمان قطعی بیماری‌های تیروئید: در بسیاری از موارد، جراحی تیروئید می‌تواند بیماری را به طور کامل درمان کند.
بهبود کیفیت زندگی: با برداشتن غده تیروئید، بسیاری از علائم بیماری از بین می‌روند.
نکته مهم: تصمیم‌گیری در مورد جراحی تیروئید باید با مشورت پزشک انجام شود. پزشک با توجه به نوع بیماری، شدت آن و شرایط عمومی بیمار، بهترین روش درمان را توصیه می‌کند.
رژیم غذایی سالم و متعادل برای همه، به ویژه افرادی که با بیماری تیروئید دست و پنجه نرم می‌کنند، بسیار مهم است. گرچه هیچ رژیم غذایی خاصی برای همه افراد مبتلا به تیروئید مناسب نیست، اما رعایت برخی نکات می‌تواند به کنترل علائم و بهبود کیفیت زندگی کمک کند.
اصول کلی رژیم غذایی برای بیماران تیروئیدی
تغذیه متعادل: مصرف انواع مواد غذایی شامل میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، لبنیات کم چرب، گوشت بدون چربی و حبوبات ضروری است.
کنترل وزن: حفظ وزن سالم به کنترل علائم بیماری کمک می‌کند.
مصرف کافی ید: ید برای تولید هورمون‌های تیروئید ضروری است. از نمک یددار استفاده کنید.
پرهیز از غذاهای فرآوری شده: این غذاها اغلب حاوی مواد افزودنی، قند و نمک اضافی هستند که می‌توانند بر سلامت تیروئید تأثیر بگذارند.
مشورت با پزشک و متخصص تغذیه: قبل از ایجاد هرگونه تغییرات اساسی در رژیم غذایی، با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید.
ماهی‌های چرب: مانند سالمون، قزل‌آلا و ماهی تن حاوی اسیدهای چرب امگا 3 هستند که برای سلامت قلب و مغز مفید هستند.
آجیل و دانه‌ها: آجیل برزیلی، بادام، گردو و دانه‌های آفتابگردان حاوی سلنیوم هستند که برای عملکرد صحیح تیروئید ضروری است.
میوه‌ها و سبزیجات: حاوی ویتامین‌ها، مواد معدنی و فیبر هستند که برای سلامت کلی بدن مفیدند.
لبنیات کم چرب: منبع خوبی از کلسیم هستند که برای سلامت استخوان‌ها مهم است.
گوشت بدون چربی: منبع پروتئین است که برای ترمیم بافت‌ها ضروری است.
غذاهای حاوی گواتروژن: برخی غذاها مانند کلم بروکلی، گل کلم، کلم پیچ، توت فرنگی و بادام زمینی حاوی ترکیباتی به نام گواتروژن هستند که ممکن است جذب ید را کاهش دهند. با این حال، مصرف متعادل این غذاها مشکلی ایجاد نمی‌کند.
سویا: برخی مطالعات نشان می‌دهند که سویا ممکن است بر جذب داروهای تیروئید تأثیر بگذارد. بهتر است مصرف فرآورده‌های سویا را با مشورت پزشک تنظیم کنید.
گلوتن: در برخی افراد مبتلا به بیماری سلیاک، گلوتن موجود در گندم، جو و چاودار می‌تواند به تیروئید آسیب برساند.
| نوع دارو | مثال‌ها | تأثیر بر داروهای تیروئید |
|---|---|---|
| آنتی‌اسیدها | آلومینیوم هیدروکسید، منیزیم هیدروکسید | کاهش جذب داروهای تیروئید |
| داروهای کاهش‌دهنده کلسترول | کولستیرامین، کولستیپول | کاهش جذب داروهای تیروئید |
| مکمل‌های آهن | سولفات آهن | کاهش جذب داروهای تیروئید |
| داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) | ایبوپروفن، ناپروکسن | ممکن است بر سطح هورمون‌های تیروئید تأثیر بگذارند |
| داروهای ضد انعقاد | وارفارین | ممکن است اثر وارفارین را افزایش دهند |
| داروهای قلبی | دیگوکسین | ممکن است اثر دیگوکسین را افزایش دهند |
| داروهای ضد افسردگی | آمیتریپتیلین، ماپروتیلین | ممکن است خطر آریتمی قلبی را افزایش دهند |
| داروهای کورتیکواستروئید | پردنیزون، متیل‌پردنیزولون | ممکن است نیاز به تنظیم دوز داروهای تیروئید را افزایش دهند |
فهرست بالا کامل نیست: داروهای دیگری نیز ممکن است با داروهای تیروئید تداخل داشته باشند.
شدت تداخل: شدت تداخل دارویی به عوامل مختلفی مانند نوع دارو، دوز و مدت زمان مصرف بستگی دارد.
مشورت با پزشک: همیشه قبل از مصرف هر دارویی، حتی داروهای بدون نسخه، با پزشک خود مشورت کنید.
کاهش اثرگذاری داروهای تیروئید: برخی داروها ممکن است جذب داروهای تیروئید را کاهش داده و در نتیجه، درمان کم‌کاری تیروئید را بی‌اثر کنند.
افزایش عوارض جانبی: برخی تداخلات دارویی ممکن است باعث افزایش خطر عوارض جانبی مانند تپش قلب، اضطراب و پوکی استخوان شوند.
لیست کاملی از داروهای مصرفی خود تهیه کنید: این لیست را در اختیار پزشک خود قرار دهید.
قبل از مصرف هر داروی جدید، با پزشک خود مشورت کنید: پزشک می‌تواند به شما بگوید که آیا داروی جدید با داروهای تیروئید شما تداخل دارد یا خیر.
داروهای خود را طبق دستور پزشک مصرف کنید: از تغییر دوز یا قطع خودسرانه داروها خودداری کنید.
به طور منظم به پزشک مراجعه کنید: برای بررسی سطح هورمون‌های تیروئید و تنظیم دوز دارو به طور منظم به پزشک مراجعه کنید.
| ویژگی | تیروئیدکتومی جزئی | تیروئیدکتومی کامل |
|---|---|---|
| تعریف | برداشتن بخشی از غده تیروئید | برداشتن کل غده تیروئید |
| علل انجام جراحی | گواتر ساده، ندول‌های خوش‌خیم، پرکاری تیروئید در برخی موارد | سرطان تیروئید، گواتر بزرگ، پرکاری تیروئید مقاوم به درمان |
| میزان بافت برداشته شده | بخشی از یک لوب یا هر دو لوب | کل غده تیروئید |
| احتمال عود بیماری | در برخی موارد ممکن است عود کند، خصوصاً در سرطان‌های تیروئید | احتمال عود بیماری کمتر است |
| نیاز به مصرف داروهای هورمونی | در بسیاری از موارد نیازی به مصرف دائمی دارو نیست | نیاز به مصرف مادام‌العمر داروهای هورمونی تیروئید |
| عوارض جانبی | کمتر از تیروئیدکتومی کامل، اما ممکن است شامل آسیب به عصب حنجره، خونریزی و عفونت باشد | مشابه تیروئیدکتومی جزئی، اما احتمال بروز برخی عوارض مانند هیپوکلسمی (کاهش کلسیم خون) بیشتر است |
| مزایا | حفظ بخشی از عملکرد طبیعی تیروئید، کاهش خطر عوارض جانبی | درمان قطعی سرطان تیروئید، امکان پیگیری بهتر بیماری |
| معایب | احتمال عود بیماری، نیاز به پیگیری‌های منظم | نیاز به مصرف مادام‌العمر دارو، خطر عوارض جانبی بیشتر |
| علائم | تیروئید پرکار | تیروئید کم‌کار |
|---|---|---|
| متابولیسم | افزایش متابولیسم | کاهش متابولیسم |
| وزن | کاهش وزن ناخواسته | افزایش وزن |
| خستگی | احساس انرژی و بی قراری | خستگی مفرط |
| قلب | تپش قلب، ضربان قلب سریع | ضربان قلب کند |
| دست‌ها | لرزش دست‌ها | احساس سرما و بی‌حسی در دست‌ها |
| عصبانیت | تحریک‌پذیری، اضطراب، بیخوابی | افسردگی، بی‌حالی |
| پوست | پوست گرم و مرطوب، تعریق زیاد | پوست خشک و خشن |
| مو | موهای نازک و شکننده | ریزش مو |
| قاعدگی | قاعدگی نامنظم یا قطع قاعدگی | قاعدگی نامنظم یا سنگین |
| دستگاه گوارش | اسهال، افزایش اشتها | یبوست، کاهش اشتها |
| حواس | حساسیت به گرما | حساسیت به سرما |
| عضلات | ضعف عضلانی | ضعف عضلانی |
| علت | توضیح |
|---|---|
| بیماری گریوز | شایع‌ترین علت پرکاری تیروئید است. این بیماری یک اختلال خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به غده تیروئید حمله کرده و باعث تولید بیش از حد هورمون‌های تیروئید می‌شود. |
| ندول‌های تیروئید سمی | توده‌های کوچکی در غده تیروئید هستند که به طور مستقل هورمون تولید می‌کنند و باعث پرکاری تیروئید می‌شوند. |
| تیروئیدیت حاد یا مزمن | التهاب غده تیروئید که باعث آزاد شدن ناگهانی هورمون‌های ذخیره‌شده در غده می‌شود. |
| مصرف بیش از حد ید | مصرف بیش از حد ید از طریق مکمل‌ها، غذاها یا برخی داروها می‌تواند باعث تحریک غده تیروئید شود. |
| تومورهای هیپوفیز | تومورهای هیپوفیز می‌توانند باعث ترشح بیش از حد TSH (هورمون محرک تیروئید) شوند که به نوبه خود باعث تحریک غده تیروئید می‌شود. |
| تومورهای تخمدان یا بیضه | در برخی موارد، تومورهای تخمدان یا بیضه می‌توانند هورمون‌هایی تولید کنند که مشابه TSH عمل کرده و باعث پرکاری تیروئید شوند. |
| مصرف بیش از حد داروهای تیروئید | مصرف تصادفی یا عمدی بیش از حد داروهای تیروئید می‌تواند باعث پرکاری تیروئید شود. |
| علت | توضیح |
|---|---|
| بیماری هاشیموتو | شایع‌ترین علت کم‌کاری تیروئید است. در این بیماری، سیستم ایمنی بدن به غده تیروئید حمله کرده و آن را تخریب می‌کند. |
| کمبود ید | ید عنصری ضروری برای تولید هورمون‌های تیروئید است. کمبود ید می‌تواند باعث کاهش تولید هورمون‌های تیروئید شود. |
| جراحی تیروئید | برداشتن بخشی یا تمام غده تیروئید در طی جراحی می‌تواند باعث کم‌کاری تیروئید شود. |
| درمان رادیواکتیو | استفاده از ید رادیواکتیو برای درمان پرکاری تیروئید یا سرطان تیروئید می‌تواند به غده تیروئید آسیب رسانده و باعث کم‌کاری شود. |
| داروها | برخی داروها مانند لیتیوم و اینترفرون آلفا می‌توانند باعث کم‌کاری تیروئید شوند. |
| التهاب تیروئید | التهاب غده تیروئید به دلایل مختلفی مانند عفونت یا بیماری‌های خود ایمنی می‌تواند باعث کم‌کاری موقت یا دائمی شود. |
| اختلالات هیپوفیز | غده هیپوفیز هورمونی ترشح می‌کند که به غده تیروئید فرمان تولید هورمون می‌دهد. اختلالات هیپوفیز می‌توانند باعث کاهش تولید این هورمون و در نتیجه کم‌کاری تیروئید شوند. |
| علل مادرزادی | برخی افراد با اختلالات مادرزادی در غده تیروئید متولد می‌شوند که باعث کم‌کاری تیروئید می‌شود. |
به طور کلی، کم‌کاری تیروئید در کودکان شایع‌تر از پرکاری تیروئید است.
چرا کم‌کاری تیروئید در کودکان شایع‌تر است؟
دلایل مختلفی برای شایع‌تر بودن کم‌کاری تیروئید نسبت به پرکاری تیروئید در کودکان وجود دارد:
بیماری هاشیموتو: این بیماری خودایمنی شایع‌ترین علت کم‌کاری تیروئید در کودکان است. در این بیماری، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به غده تیروئید حمله کرده و آن را تخریب می‌کند.
اختلالات ژنتیکی: برخی از کودکان با اختلالات ژنتیکی در غده تیروئید متولد می‌شوند که باعث کم‌کاری مادرزادی تیروئید می‌شود.
کمبود ید: کمبود ید در رژیم غذایی می‌تواند منجر به کم‌کاری تیروئید شود.
دلایلی که پرکاری تیروئید در کودکان کمتر شایع است:
بیماری گریوز: اگرچه بیماری گریوز شایع‌ترین علت پرکاری تیروئید در کودکان است، اما به اندازه بیماری هاشیموتو شایع نیست.
عوامل محیطی: عوامل محیطی مانند استرس و عفونت می‌توانند در بروز بیماری‌های خودایمنی مانند گریوز نقش داشته باشند. در کودکان، این عوامل ممکن است کمتر از بزرگسالان وجود داشته باشد.
تشخیص زودهنگام کم‌کاری تیروئید در کودکان بسیار مهم است، زیرا هورمون‌های تیروئید برای رشد طبیعی مغز و بدن ضروری هستند. اگر کم‌کاری تیروئید درمان نشود، می‌تواند باعث عقب‌ماندگی ذهنی و رشد ناقص شود.
