با توجه به رشد قیـــمت جــهانی طلا در ســـال‌جــاری و نااطمینانی‌‌‌هایی که بر فضای سیاسی و اقتصادی کشور و خاورمیانه حاکم بوده است، در سال جاری داراییهای مبتنی بر طلا از استقبال قابل توجهی برخوردار بودهاند.
در این میان در سال‌جاری استقبال فوق‌العاده‌‌‌ای از معاملات صندوق‌های طلا به عمل آمده است.
از ابتدای سال‌جاری تا پایان معاملات یکشنبه (۲۵آذر)، قریب به ۲۵همت پول حقیقی وارد این صندوق‌ها شده و خالص ارزش دارایی این صندوق‌ها از مرز ۹۰همت نیز عبور کرده است. در سال گذشته به‌طور میانگین، روزانه ۲۸۳میلیارد تومان واحد صندوق طلا میان خریداران و فروشندگان دست به دست می‌شد. اما در سال جاری معاملات این صندوق‌ها شاهد اقبال قابل توجهی بود و روزانه هزار و ۶۲میلیارد تومان واحد صندوق طلا معامله شده است.
در روزهایی که بورس تهران دوران سرشار از ناامیدی را گذراند و با دامنه نوسان محدود، فقط زمان خرید تا از شرایط مبهم و بحرانی گذر کند، صندوق‌های طلا با اقبال عمومی همراه شد‌‌ند و در برخی روزهای معاملاتی، ارزش معاملات این صندوق‌ها از سهام نیز پیشی گرفت.
در ادامه مطلب حاضر، نگاهی به ماهیت و مکانیزم این صندوق‌ها خواهیم داشت و سپس داده‌های آماری مربوط به این صندوق‌ها مورد تجزیه و تحلیل قرار خواهد گرفت.
بررسی بازدهی بازارهای دارایی در سال جاری نشان‌دهنده این موضوع است که بازار طلا و سکه در صدر بازدهی بازارها قرار داشته است.
برای سرمایه‌گذاری در بازار طلا و سکه و انتفاع از موج‌های صعودی این بازار روش‌های گوناگونی وجود دارد. برخی اقدام به خرید طلای فیزیکی می‌کنند که این افراد را در معرض چالش‌هایی مانند سرقت، امکان مفقودی، اصل یا تقلبی بودن، عدم نقدشوندگی، هزینه زمانی، هزینه‌های مازاد (اجرت ساخت، مالیات، سود طلافروش) قرار می‌دهد. در خرید طلای فیزیکی سرمایه‌گذاران می‌توانند انواع و اقسام طلاهای زینتی، طلای آب‌شده، شمش، تمام سکه، نیم‌سکه، ربع سکه و سکه گرمی و امثالهم را خریداری کنند.
در گذشته با توجه به نبود ابزارهای پیشرفته، امکان اجتناب از چالش‌ها و ریسکهای خرید طلای فیزیکی مقدور نبود؛ اما در سنوات اخیر ابزارهای سرمایه‌گذاری در این بازار با تغییر و تحولات شگرفی همراه شده است و سرمایه‌گذاران می‌توانند مستقیما گواهی سپرده شمش یا سکه را از بورس کالا خریداری کنند یا اقدام به خرید واحدهای صندوق‌های طلا کنند.
سرمایه‌گذار با انتخاب روش‌ها و ابزارهای نوین سرمایه‌گذاری در بازار طلا عملا چالش‌هایی مانند سرقت، امکان مفقودی، اصل یا تقلبی بودن، عدم نقدشوندگی، هزینه زمانی و هزینه‌های مازاد (اجرت ساخت، مالیات و سود طلافروش) را از خود دور می‌کند.
صندوق طلا (gold fund) یکی از گزینه‌های محبوب برای سرمایه‌گذاری در بازار طلا و سکه است که به‌دلیل سهولت سرمایه‌گذاری و مزایایی که نسبت به سرمایه‌گذاری سنتی در طلا ایجاد کرده است، مخاطبان و طرفداران زیادی دارد. البته با وجود این ابزارهای نوظهور، همچنان برخی بهترین راه سرمایه‌گذاری در بازار طلا را خرید فیزیکی آن می‌‌‌دانند. صندوق طلا، نوعی صندوق سرمایه‌گذاری کالایی است که در بورس اوراق بهادار معامله می‌شود. صندوق‌های طلا در بورس، سرمایه‌های خرد افراد مختلف را جمع‌‌‌آوری کرده و توسط مدیران متخصص در سبدی از داراییهای مرتبط با طلا از جمله سکه، شمش و اوراق بهادار مبتنی بر طلا سرمایه‌گذاری می‌کنند. هدف این صندوق‌ها کسب حداکثر سود از نوسانات بازار طلا و سکه برای سرمایه‌گذاران است.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری با جمع‌‌‌آوری وجوه خرد از افراد مختلف، اقدام به سرمایه‌گذاری در انواع داراییها با هدف کسب سود می‌کنند.
در این میان پرتفوی صندوق‌های طلا شامل مجموعه‌‌‌ای از داراییها می‌شود که توسط این صندوق‌ها خریداری شدهاند که در ادامه به تشریح انواع داراییهای موجود در پرتفوی این صندوق‌ها پرداخته خواهد شد.
نخستین دارایی، گواهی سپرده کالایی سکه طلا است؛ این گواهی‌‌‌ها نشان‌دهنده مالکیت مقدار معینی از سکه طلا هستند که در یک انبار مشخص و مورد تایید بورس‌کالا نگهداری می‌شود. معمولا بخش عمده‌‌‌ای از سرمایه صندوق‌های طلا در این گواهی‌‌‌ها سرمایه‌گذاری می‌شود. دومین دارایی گواهی سپرده شمش طلا است؛ مشابه گواهی‌‌‌های سکه طلا، این گواهی‌‌‌ها نیز نشان‌دهنده مالکیت شمش‌‌‌های طلا هستند که در انبارهای مورد تایید بورس‌کالا نگهداری میشوند.
سومین دارایی، سلف سکه طلا است؛ در واقع قراردادهای پیش‌‌‌خرید سکه طلا به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد در آینده سکه طلا را با قیمتی مشخص دریافت کنند. افزون بر موارد فوق‌‌‌الذکر، بخشی از سرمایه صندوق‌های طلا در داراییهای کم‌‌‌ریسک مانند سپرده‌های بانکی، اوراق با درآمد ثابت و سایر ابزارهای مالی با ریسک پایین سرمایه‌گذاری می‌شود. وجود داراییهای کم‌‌‌ریسک در پرتفوی صندوق‌های طلا به این دلیل است که این صندوق‌ها بتوانند علاوه بر بهره‌‌‌مندی از افزایش قیمت طلا، ریسکهای مرتبط با نوسانات شدید بازار طلا را کاهش دهند.
این ترکیب به مدیران صندوق امکان می‌دهد تا بازدهی مناسبی برای سرمایه‌گذاران ایجاد کنند و در عین حال، با حفظ نقدشوندگی کافی در صندوق، به سرمایه‌گذاران این اطمینان را بدهد که در صورت نیاز به پول خود، به راحتی می‌توانند واحدهای صندوق را به پول نقد تبدیل کنند.
همان‌طور که عنوان شد صندوق‌های طلا عمده سبد دارایی خود را به گواهی سپرده شمش و سکه اختصاص می‌دهند.
بررسی درصد سکه و شمش سرمایه‌گذاری‌شده در پرتفوی صندوق‌های طلا نشان می‌دهد که صندوق گنج با 99.28درصد شمش موجود در پرتفو، شمش‌محورترین صندوق طلا است و صندوق زر با 66.64درصد سکه موجود در پرتفو، سکه‌محورترین صندوق طلا است.
بررسی درصد سکه و شمش موجود در پرتفوی آبان‌ماه صندوق‌های طلا گویای این نکته است که صندوق‌های زر، مثقال و گوهر بخش بیشتری از پرتفوی خود را به سکه اختصاص دادهاند و سه صندوق طلای سکه‌محور بورس کالا محسوب میشوند.
از سویی دیگر سه صندوق آلتون، ناب و جواهر نیز بخش عمده دارایی خود را به شمش اختصاص دادهاند و صندوق‌های شمش‌محور بورس کالا لقب گرفته‌اند.
نکته جالب توجه این است که در 12صندوق طلا، درصد شمش بیش از 50درصد داراییهای صندوق را تشکیل می‌دهد و فقط صندوق طلای زر بیش از 50درصد از دارایی خود را به سکه اختصاص داده است.
در صندوق‌های طلا، ارزش صندوق وابسته به قیمت طلا خواهد بود. در واقع صندوق در اوراق مبتنی بر فلز طلا سرمایه‌گذاری کرده است و با افزایش قیمت آنها بازدهی کسب می‌کند. بنابراین بازدهی صندوق‌های طلا در ایران به عوامل مختلفی از جمله تغییرات قیمت جهانی طلا، نرخ ارز، سیاست‌‌‌های اقتصادی و مالی داخلی و وضعیت کلی بازارهای مالی بستگی خواهد داشت.
همچنین بازدهی صندوق‌های طلا متناسب با دارایی موجود در پرتفوی آنها خواهد بود. همان‌طور که پیش‌‌‌‌تر مطرح شد، برخی از صندوق‌های طلا عمده دارایی خود را در گواهی سپرده کالایی سکه طلا و برخی دیگر عمده دارایی خود را روی گواهی سپرده کالایی شمش طلا سرمایه‌گذاری می‌کنند. بنابراین بازدهی صندوق‌های طلا می‌تواند در زمان‌های مختلف، با یکدیگر تفاوت داشته باشد. صندوق‌هایی که بیشتر در گواهی سپرده سکه سرمایه‌گذاری کردهاند، در دوره‌های صعودی قیمت طلا، به‌دلیل وجود حباب سکه، بازدهی بیشتری خواهند داشت؛ اما در دوره‌های نزولی، ارزش این صندوق‌ها نیز با سرعت بیشتری کاهش می‌‌‌یابد.
بررسی بازدهی صندوق‌های طلا از ابتدای سال تا پایان معاملات روز یکشنبه (25 آذر) نشان می‌دهد که صندوق عیار با کسب بازدهی 57درصدی، در رتبه نخست صندوق‌های طلا قرار دارد. زرفام با رشد قیمت 55درصدی رتبه دوم را به خود اختصاص داده و صندوق کهربا نیز رشد 50درصدی را تجربه کرده است و در رتبه سوم صندوق‌های طلا به لحاظ کسب بازدهی قرار دارد. در میان صندوق‌های ضعیف طلا به لحاظ کسب بازدهی از ابتدای سال نیز صندوق آلتون توانسته است با رشد 41درصدی همراه شود و در میان صندوق‌های طلا به‌عنوان ضعیف‌ترین صندوق طلا لقب گرفته است.
صندوق جواهر نیز با رشد قیمتی 42درصدی در جایگاه دوم ضعیف‌ترین صندوق‌های طلا قرار گرفته است و صندوق مثقال نیز با کسب بازدهی 43درصدی در رتبه سوم ضعیف‌ترین صندوق‌های طلا به لحاظ کسب بازدهی از ابتدای سال قرار دارد. همان‌طور که از اعداد و ارقام نیز پیداست میان بازدهی قوی‌ترین و ضعیف‌ترین صندوق طلا از ابتدای سال، شکاف 16درصدی قرار دارد.
صندوق عیار با بازدهی 57درصد بهترین صندوق و صندوق آلتون با بازدهی 41درصد ضعیف‌ترین صندوق به لحاظ کسب بازدهی از ابتدای سال است؛ این نکته ضرورت تحلیل و بررسی بیشتر در خرید صندوق‌های طلا را یادآور می‌شود. یعنی به‌رغم اینکه پرتفوی صندوق‌های طلا عمدتا از دو دارایی عمده گواهی سپرده شمش و سکه تشکیل می‌شود، اما تخصیص منابع به هر یک از این داراییها در میان صندوق‌ها فرق می‌کند و این موضوع بازدهی‌های متفاوتی را نیز برای این صندوق‌ها رقم می‌زند.
از سویی دیگر، توجه به مساله حباب در خرید صندوق‌های طلا یکی از الزامات سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها است.
مجموع ارزش داراییهای تحت تملک صندوق‌های طلا در پایان معاملات سال گذشته، 32هزار و 996میلیارد تومان بود که در سال جاری با افزایش 173درصدی به 90هزار و 305میلیارد تومان رسیده است.
افزایش ریالی ارزش داراییهای تحت تملک صندوق‌های طلا از دو محل ناشی شده، هم داراییهای تحت تملک این صندوق‌ها با رشد همراه شده است و هم به‌دلیل اقبالی که در سال جاری نسبت به این صندوق‌ها وجود داشته، صندوق‌های طلا اقدام به صدور واحدهای جدید کردهاند.
بررسی‌های آماری نشان‌دهنده این موضوع است که از ابتدای سال تا پایان معاملات روز یکشنبه، 24هزار و 813میلیارد تومان پول حقیقی وارد صندوق‌های طلا شده است.
با توجه به اوضاع و احوال نابسامان بازار سهام، خالص تغییر مالکیت در این بازار از ابتدای سال منفی بوده است و پول‌های سرگردان سطح جامعه به سمت و سوی صندوق‌های درآمد ثابت و صندوق‌های طلا روانه شدهاند.
از آنجا که در سال جاری انواع و اقسام ریسکهای سیستماتیک در سپهر سیاسی کشور به وقوع پیوسته، مردم عادی ترجیح دادهاند تا نقدینگی تحت تملک خود را به بازار طلا و سکه روانه کنند. رشد قیمت دلار در بازار آزاد و رشد بهای طلای جهانی نیز در تقویت تقاضا برای داراییهای بازار طلا و سکه اثرگذار بوده است.
در سال گذشته به‌طور میانگین، روزانه 283میلیارد تومان واحد صندوق طلا میان خریداران و فروشندگان دست به دست می‌شد. اما در سال جاری معاملات این صندوق‌ها شاهد اقبال قابل‌توجهی بود و روزانه هزارو 62میلیارد تومان واحد صندوق طلا معامله شده است.
نکته جالب توجه این است که در برخی از روزهای معاملاتی سال جاری، ارزش معاملات 13صندوق طلای حاضر در بازار از ارزش معاملات سهام و حق تقدم بیشتر بوده است. در مهرماه به‌طور میانگین هزار و 507میلیارد تومان، در آبان 2هزار و 33میلیارد تومان و در آذر نیز 2هزار و 72میلیارد تومان واحد صندوق طلا میان خریداران و فروشندگان دست به دست شده است.
بررسی روند تغییر مالکیت در میان صندوق‌های طلا نشان می‌دهد که حقیقی‌ها از ابتدای سال جاری، 10هزار و 484میلیارد تومان وارد صندوق عیار کردهاند و این صندوق در رتبه نخست صندوق‌های طلا از این منظر قرار دارد. صندوق طلا نیز با ورود 4هزار و 123میلیارد تومانی پول حقیقی‌ها مواجه شده است و در رتبه دوم قرار دارد.
صندوق کهربا نیز در رتبه سوم قرار دارد و میزبان 2هزار و 363میلیارد تومان پول حقیقی بوده است.
همان‌طور که عنوان شد در معاملات سال جاری، 24هزار و 813میلیارد تومان پول حقیقی وارد صندوق‌های طلا شده است که سه صندوق مذکور سهم 68درصدی از ورود پول به صندوق‌های طلا را به خود اختصاص دادهاند. نکته قابل توجه این است که در سال جاری کلیه صندوق‌های طلا با ورود پول حقیقی همراه بودهاند.
در بیان ساده به میزان سرعت نقدشدن انواع داراییها نقدشوندگی گفته می‌شود. هر چه دارایی سرمایه‌گذار سریع‌تر به پول نقد تبدیل شود، نقدشوندگی بالاتری دارد. داراییهای متفاوت ممکن است دارای خاصیت نقدشوندگی متفاوتی باشند.
به معنای واضح‌تر نقدشوندگی یعنی اینکه چطور می‌توانید انواع داراییهای خود را در کمترین زمان ممکن و بدون کاهش قیمت به وجه نقد تبدیل کنید.
پارامتر ارزش معاملات یکی از مهم‌ترین فاکتورهایی است که در سنجش نقدشوندگی صندوق‌های سهامی و طلا به آن استناد می‌شود.
از سویی دیگر، ارزش معاملات بالا در یک صندوق به معنای اقبال بازار به آن صندوق یا داشتن سهم بیشتری از بازار نیز تعبیر می‌شود.
بررسی ارزش معاملات صندوق‌های طلا در سال جاری نشان‌دهنده این است که صندوق عیار با میانگین ارزش معاملات روزانه 350 میلیارد تومانی، نقدشونده‌ترین صندوق طلا است. صندوق طلا با ارزش معاملات 259میلیارد تومانی در رتبه دوم قرار دارد و رتبه سوم نیز متعلق به صندوق کهربا است که میانگین روزانه ارزش معاملات این صندوق در سال جاری، 108میلیارد تومان بوده است.
مقایسه رتبه‌بندی ارزش معاملات سال جاری صندوق‌های طلا با سال‌های گذشته گویای این نکته است و در سنوات گذشته همواره بیشترین ارزش معاملات متعلق به صندوق طلا بوده است.
در سال جاری صندوق عیار موفق شده گوی سبقت را از صندوق طلا برباید و رتبه نخست بیشترین ارزش معاملات در میان صندوق‌های طلا را به خود اختصاص دهد.
