دیابت، یک بیماری مزمن و پیچیده است که بر اثر ناتوانی بدن در تنظیم صحیح سطح قند خون (گلوکز) بروز می‌کند و در آن بدن قادر به استفاده صحیح از انسولین نیست. انسولین، هورمونی حیاتی است که توسط سلول‌های بتای لوزالمعده تولید می‌شود و وظیفه اصلی آن، انتقال گلوکز از جریان خون به داخل سلول‌ها برای تولید انرژی است. در افراد مبتلا به دیابت، این فرآیند به درستی انجام نمی‌شود و در نتیجه، سطح گلوکز خون افزایش می‌یابد. این اختلال متابولیک، که به عنوان یکی از چالش‌های عمده سلامت عمومی در عصر حاضر شناخته می‌شود، سالانه میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار می‌دهد. عوارض دیابت، از بیماری‌های قلبی عروقی گرفته تا آسیب به کلیه‌ها و چشم‌ها، می‌تواند زندگی بیماران را به طور قابل توجهی تحت الشعاع قرار دهد و بار سنگینی بر سیستم‌های بهداشتی و اقتصادی کشورها تحمیل کند.
اگر دیابت برای شما تشخیص داده شده است، توصیه می شود به طور منظم با دکتر دیابت و غدد در ارتباط باشید تا با کمک رژیم غذایی و ورزش، تجویز داروها و انسولین، و نظارت بر سطح قند خون، دیابت خود را مدیریت کنید. بهترین راه پیدا کردن یک دکتر دیابت خوب، درخواست معرفی و ارجاع از یک متخصص داخلی و یا پزشک عمومی معتمد است تا شما را به بهترین دکتر فوق تخصص دیابت در تبریز جهت مشاوره معرفی کنید.
دکتر مجید مبصری در گفتگو با irna.ir «دیابت طول عمر را ۱۰ سال کاهش می‌دهد»
دیابت به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود: دیابت نوع یک و دیابت نوع ۲ هر یک از این انواع ویژگی‌های خاص خود را دارند که باعث پیچیدگی در یافتن درمان قطعی برای این بیماری می‌شود.
دیابت نوع یک در واقع بیماری خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه سلول‌های تولیدکننده انسولین در پانکراس (سلول‌های بتای لوزالمعده) را از بین می‌برد. نتیجه این امر کاهش شدید تولید انسولین است که فرد مبتلا باید برای مدیریت قند خون خود به طور مداوم از انسولین خارجی استفاده کند.
شایع‌ترین نوع دیابت، دیابت نوع 2 است. در این نوع دیابت، بدن یا قادر به استفاده مؤثر از انسولین نیست(مقاومت به انسولین)، یا تولید انسولین به اندازه کافی انجام نمی‌شود و با کاهش تدریجی تولید انسولین توسط لوزالمعده رو به رو هستیم. در مقاومت به انسولین، سلول‌های بدن به درستی به پیام‌های انسولین پاسخ نمی‌دهند و گلوکز نمی‌تواند به طور موثر وارد سلول‌ها شود. در مراحل پیشرفته‌تر، لوزالمعده نیز در تولید انسولین دچار اختلال شده و توانایی آن در تأمین نیازهای بدن به انسولین کاهش می‌یابد.
در حال حاضر، هیچ درمان قطعی برای این بیماری‌ها وجود ندارد، زیرا مشکلاتی که در این اختلالات متابولیکی به وجود می‌آید، بسیار پیچیده است. در دیابت نوع اول، از آنجا که پانکراس دیگر قادر به تولید انسولین نیست، درمان‌های موجود تنها به جایگزینی انسولین محدود می‌شوند و نمی‌توانند تولید طبیعی انسولین را بازیابی کنند. در دیابت نوع دوم، گرچه با تغییرات سبک زندگی و داروها می‌توان قند خون را به خوبی کنترل کرد، اما در بسیاری از موارد، اختلالات ساختاری و متابولیکی در سلول‌های بدن به اندازه‌ای پیچیده است که درمان قطعی هنوز برای آن یافت نشده است.
البته دیابت انواع دیگری هم دارد که کمابیش قابل درمان هستند. دیابت بارداری، نوعی دیابت است که در دوران بارداری ایجاد می‌شود. در این شرایط، بدن زن باردار به میزان کافی انسولین برای تأمین نیازهای خود و جنین تولید نمی‌کند. خوشبختانه، در بسیاری از موارد، دیابت بارداری پس از زایمان برطرف می‌شود. با این حال، زنان مبتلا به دیابت بارداری در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به دیابت نوع 2 در آینده قرار دارند.
اگرچه درمان قطعی برای دیابت وجود ندارد، اما پیشرفت‌های قابل توجهی در زمینه‌های مختلف مدیریت این بیماری انجام شده است. روش‌های درمانی موجود می‌توانند به طور مؤثر قند خون را کنترل کنند و کیفیت زندگی مبتلایان را بهبود بخشند. داروهای جدیدی با مکانیسم‌های عمل متفاوت وارد بازار شده‌اند که به بیماران امکان انتخاب‌های بیشتری برای کنترل قند خون خود می‌دهند. یکی از این داروها، تیرزپاتید، یک داروی نوین است که علاوه بر کاهش سطح قند خون، به کاهش وزن نیز کمک می‌کند. این دارو با تقلید از عملکرد هورمون GLP-1، باعث افزایش ترشح انسولین، کاهش تولید گلوکز در کبد و کاهش اشتها می‌شود. دستگاه‌های پایش قند خون مانند گلوکومترها و سیستم‌های پایش مستمر قند خون (CGM) امکان کنترل دقیق و لحظه‌ای سطح گلوکز را فراهم می‌کنند. سیستم‌های انسولین پمپ نیز برای بیماران مبتلا به دیابت نوع اول راه‌حل‌های بهتری ارائه می‌دهند، زیرا این سیستم‌ها می‌توانند انسولین را به صورت خودکار و دقیق به بدن برسانند.
انسولین درمانی برای دیابت نوع اول ضروری است، زیرا بدن این بیماران به هیچ عنوان انسولین تولید نمی‌کند. در دیابت نوع دوم، ممکن است از داروهای خوراکی مانند متفورمین، سولفونیل اوره‌ها، یا DPP-4 inhibitors استفاده شود. داروهای جدیدتر همچون GLP-1 agonists و SGLT-2 inhibitors می‌توانند به کاهش قند خون و کاهش خطرات قلبی عروقی و سایر مشکلات مرتبط با دیابت کمک کنند.
متفورمین، یکی از داروهای اصلی در درمان دیابت نوع 2 است. این دارو با مکانیسم‌های مختلفی به کاهش سطح قند خون کمک می‌کند. متفورمین با مهار آنزیم‌های کلیدی در کبد، از تولید بیش از حد گلوکز توسط این عضو جلوگیری می‌کند. همچنین ین دارو باعث افزایش حساسیت سلول‌های بدن، به ویژه عضلات و بافت چربی، به انسولین می‌شود. به عبارت دیگر، متفورمین به سلول‌ها کمک می‌کند تا بهتر از انسولین استفاده کنند و گلوکز را به طور موثرتر جذب نمایند. متفورمین می‌تواند تا حدودی جذب گلوکز از روده را نیز کاهش دهد. عوارض جانبی متفورمین معمولاً خفیف بوده و شامل عوارضی مانند نفخ شکم، اسهال، تهوع و کاهش اشتها می‌شود. در برخی موارد نادر، ممکن است عوارض جدی‌تری مانند اسیدوز لاکتیک رخ دهد. اسیدوز لاکتیک وضعیتی جدی است که در آن مقادیر زیادی اسید لاکتیک در خون تجمع می‌یابد. مصرف متفورمین در شرایط خاصی مانند نارسایی کلیوی یا بیماری شدید کبدی ممنوع است.
سولفونیل اوره‌ها، گروهی از داروهای خوراکی هستند که با تحریک سلول‌های بتای لوزالمعده برای ترشح بیشتر انسولین، به کاهش سطح قند خون کمک می‌کنند. این داروها در گذشته به طور گسترده‌ای مورد استفاده قرار می‌گرفتند، اما در سال‌های اخیر، استفاده از آن‌ها کاهش یافته است.
هورمون GLP-1، یک هورمون طبیعی است که توسط روده پس از مصرف غذا ترشح می‌شود. این هورمون نقش مهمی در تنظیم سطح قند خون دارد. آگونیست‌های GLP-1، داروهایی هستند که با تقلید از عملکرد هورمون GLP-1، به کاهش سطح قند خون کمک می‌کنند. این داروها با مکانیسم‌های مختلفی از جمله تحریک ترشح انسولین، کاهش تولید گلوکز در کبد و کاهش سرعت تخلیه معده به کاهش قند خون کمک می‌کنند. علاوه بر کاهش قند خون، آگونیست‌های GLP-1 می‌توانند به کاهش وزن و بهبود کنترل قند خون پس از غذا کمک کنند. عوارض جانبی آگونیست‌های GLP-1 شامل تهوع، استفراغ، اسهال و کاهش اشتها است. این عوارض جانبی معمولاً در ابتدای درمان بروز می‌کنند و با ادامه درمان، به تدریج کاهش می‌یابند.
مهارکننده‌های SGLT2، گروهی از داروهای جدید هستند که با افزایش دفع گلوکز از طریق ادرار، به کاهش سطح قند خون کمک می‌کنند. این داروها با مهار پروتئین SGLT2 در کلیه‌ها، از بازجذب گلوکز به خون جلوگیری می‌کنند و باعث می‌شوند که گلوکز اضافی از طریق ادرار دفع شود. علاوه بر کاهش قند خون، مهارکننده‌های SGLT2 می‌توانند به کاهش وزن، کاهش فشار خون و کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی کمک کنند. عوارض جانبی مهارکننده‌های SGLT2 شامل عفونت‌های دستگاه ادراری، افزایش خطر شکستگی استخوان و افزایش خطر کتواسیدوز (بخصوص در افراد مبتلا به دیابت نوع 1) است.
DPP-4، آنزیمی است که هورمون‌های تنظیم‌کننده قند خون مانند GLP-1 را تجزیه می‌کند. مهارکننده‌های DPP-4 با مهار این آنزیم، باعث افزایش سطح هورمون‌های GLP-1 در خون می‌شوند. افزایش سطح GLP-1 منجر به تحریک ترشح انسولین، کاهش تولید گلوکز در کبد و کاهش سرعت تخلیه معده می‌شود. مهارکننده‌های DPP-4 معمولاً به خوبی تحمل می‌شوند و عوارض جانبی آن‌ها خفیف است.
پمپ‌های انسولین هوشمند، نسل جدیدی از پمپ‌های انسولین هستند که قادر به نظارت مداوم بر سطح قند خون و تنظیم خودکار میزان انسولین تزریقی بر اساس داده‌های دریافتی هستند. این دستگاه‌ها به بیماران امکان مدیریت بهتر بیماری و کاهش نگرانی‌های مرتبط با تنظیم دوز انسولین را می‌دهند. همچنین سیستم‌های نظارت مداوم گلوکز (CGM)، دستگاه‌هایی هستند که به طور مداوم سطح قند خون را اندازه‌گیری می‌کنند و اطلاعات را به صورت بی‌سیم به دستگاه دیگری مانند تلفن همراه یا کامپیوتر ارسال می‌کنند. این سیستم‌ها به بیماران کمک می‌کنند تا تغییرات سریع در سطح قند خون را شناسایی کرده و به موقع اقدامات لازم را انجام دهند.
هیپوگلیسمی، یکی از چالش‌های اصلی در درمان با انسولین است. رعایت برنامه غذایی منظم، تنظیم دقیق دوز انسولین، افزایش تدریجی فعالیت بدنی، اجتناب از مصرف الکل به طور بیش از حد و حمل دائمی منابع سریع قند مانند آب‌نبات یا ژل گلوکز، از جمله راهکارهای پیشگیری از هیپوگلیسمی هستند. آموزش خانواده و اطرافیان در مورد علائم و مدیریت هیپوگلیسمی نیز بسیار مهم است. هر دو نوع دیابت با کاهش مصرف کربوهیدرات‌ها، افزایش مصرف فیبر و استفاده از غذاهایی با شاخص گلیسمی پایین، تا حد زیادی کنترل شده و بدن قادر به کاهش قند خواهد بود.
ورزش منظم و فعالیت بدنی بهبود حساسیت به انسولین را به دنبال دارد و مخصوصا در مدیریت دیابت نوع دوم مؤثر است. فعالیت بدنی منظم و روزانه، علاوه بر تاثیر مستقیم می‌تواند به‌صورت غیرمستقیم و به دلیل تاثیرگذاری بر کاهش وزن از عوارض دیابت جلوگیری کند. در واقع با ورزش منظم و کاهش وزن مخصوصا دیابت نوع ۲ کنترل می‌شود. توصیه می‌شود حداقل 150 دقیقه فعالیت بدنی متوسط در هفته انجام شود.
رژیم غذایی سالم، نقش بسیار مهمی در کنترل قند خون و مدیریت وزن در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 دارد. توصیه می‌شود از مصرف غذاهای پرکربوهیدرات ساده، مانند قندهای تصفیه‌شده، نوشابه‌های شیرین و غذاهای فرآوری شده، پرهیز شود. تمرینات مقاومتی، مانند وزنه‌برداری، نیز برای تقویت عضلات و بهبود سلامت عمومی مفید است. عضلات اسکلتی نقش مهمی در مصرف گلوکز دارند و تقویت عضلات می‌تواند به بهبود حساسیت به انسولین کمک کند.
پیوند سلول‌های جزیره‌ای پانکراس، رویکردی نوین در درمان دیابت نوع 1 است. در این روش، سلول‌های بتای سالم از پانکراس اهداکننده (معمولاً از اهداکنندگان عضو) به بیمار پیوند زده می‌شوند. این سلول‌ها در کبد بیمار جایگزین شده و به تولید انسولین می‌پردازند. پیوند سلول‌های جزیره‌ای می‌تواند به طور قابل توجهی نیاز بیمار به تزریق انسولین را کاهش دهد و به بهبود کنترل قند خون کمک کند. با این حال، این روش با چالش‌های مهمی مواجه است. یکی از چالش‌های اصلی، رد پیوند توسط سیستم ایمنی بیمار است. سیستم ایمنی بیمار ممکن است سلول‌های پیوندی را به عنوان عوامل خارجی شناسایی کرده و به آن‌ها حمله کند. برای جلوگیری از رد پیوند، بیمار نیاز به مصرف داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی دارد که می‌تواند عوارض جانبی جدی به همراه داشته باشد.
درمان ژن درمانی، رویکردی نوین و امیدوارکننده در درمان دیابت نوع 1 است. این روش شامل اصلاح یا جایگزینی ژن‌های معیوب در سلول‌های بدن برای بهبود تولید انسولین است. در دیابت نوع 1، ژن‌های مسئول تولید انسولین در سلول‌های بتا آسیب می‌بینند. درمان ژن درمانی می‌تواند با اصلاح این ژن‌ها یا جایگزینی آن‌ها با ژن‌های سالم، به ترمیم عملکرد سلول‌های بتا و بهبود تولید انسولین کمک کند. با این حال، درمان ژن درمانی هنوز در مراحل تحقیقاتی است و چالش‌های فنی و ایمنی متعددی با آن همراه است. یکی از چالش‌های اصلی، انتقال موثر و ایمن ژن‌های درمانی به سلول‌های هدف است.
تحقیقات در زمینه استفاده از سلول‌های بنیادی در درمان دیابت نوع 1، در حال پیشرفت است. سلول‌های بنیادی، سلول‌های نامتخصصی هستند که توانایی تبدیل شدن به انواع مختلف سلول‌های بدن را دارند. محققان در تلاشند تا از سلول‌های بنیادی برای ترمیم سلول‌های بتای آسیب‌دیده در پانکراس و بهبود تولید انسولین استفاده کنند. یکی از روش‌های امیدوارکننده، استفاده از سلول‌های بنیادی پرتوان القایی (iPSCs) است. این سلول‌ها از سلول‌های بالغ بدن، مانند سلول‌های پوست، گرفته شده و با استفاده از تکنیک‌های مهندسی ژنتیک، به سلول‌های بنیادی پرتوان تبدیل می‌شوند. سپس، این سلول‌ها می‌توانند به سلول‌های بتای تولیدکننده انسولین تمایز یابند و برای پیوند به بیمار استفاده شوند. تحقیقات در این زمینه هنوز در مراحل اولیه است.
چاقی یکی از عوامل مهم خطر ابتلا به دیابت نوع 2 است. در برخی موارد، جراحی کاهش وزن می‌تواند به طور موثری به کاهش وزن و بهبود کنترل قند خون کمک کند. جراحی‌های کاهش وزن، مانند بای پس معده و اسلیو معده، با تغییر شکل دستگاه گوارش، باعث کاهش جذب غذا و در نتیجه، کاهش وزن می‌شوند. مطالعات نشان داده‌اند که جراحی کاهش وزن می‌تواند در بهبود کنترل قند خون، کاهش خطر عوارض قلبی عروقی و بهبود کیفیت زندگی بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 شدید و چاق موثر باشد.
در حال حاضر، مدیریت مؤثر قند خون از طریق دارو، تغییرات سبک زندگی، و استفاده از تکنولوژی‌های نوین به مبتلایان به دیابت امکان می‌دهد که زندگی سالم‌تری داشته باشند. پژوهش‌ها در زمینه درمان‌های مبتنی بر سلول‌های بنیادی و ژنتیک می‌تواند در آینده به یک درمان قطعی نزدیک‌تر شود، اما همچنان چالش‌های زیادی در این مسیر وجود دارد.
در سال‌های اخیر، چین پیشرفت‌های قابل توجهی در زمینه درمان دیابت ابداع کرده است. در اینجا به برخی از این روش‌ها و داروهای جدید اشاره می‌شود:
یک تیم تحقیقاتی به رهبری پروفسور وانگ جیانپینگ از دانشگاه پزشکی آنهویی، پس از ۲۴ سال مطالعه بر روی ۵۴۲۴ بیمار مبتلا به دیابت نوع ۲، روش جدیدی به نام «انسولین زودهنگام» را معرفی کرده‌اند. این روش نشان داده است که می‌تواند خطر سکته مغزی را تا ۳۱ درصد و خطر بستری شدن به دلیل نارسایی قلبی را تا ۲۸ درصد کاهش دهد. این تحقیق در مجله علمی «Signal Transduction and Targeted Therapy» منتشر شده است. این خبر در پایگاه خبرگزاری دولتی چینی news.cn اعلام شده است.
محققان چینی از آکادمی علوم چین موفق به توسعه دارویی به نام FGF21ss شده‌اند که بهبود دهنده مقاومت به انسولین است و در آزمایشات روی موش‌ها نتایج مثبتی در کاهش قند خون و وزن نشان داده است. این دارو دارای پایداری حرارتی بالایی است که می‌تواند به کاهش تعداد دفعات مصرف کمک کند و فرآیند تولید و نگهداری آن را تسهیل کند.
وزارت بهداشت چین در وب سایت رسمی خود اعلام کرده است که داروهای جدیدی مانند «آگونیست‌های GLP-1» و «مهارکننده‌های DPP-4» معرفی شده‌اند که نه تنها قند خون را کاهش می‌دهند بلکه می‌توانند برخی از عوارض ناشی از دیابت را نیز درمان کنند. این داروها به دلیل اثرات مثبتشان بر کیفیت زندگی بیماران مورد توجه قرار گرفته‌اند
بنابه مقاله منتشر شده Chinese Medical Journal وابسته به انجمن پزشکی چین، این دارو که به عنوان یک آگونیست گلوکز کیناز شناخته می‌شود، در مطالعات بالینی نشان داده که می‌تواند HbA1c را به طور مؤثری کاهش دهد و پتانسیل خوبی برای بهبود عملکرد پانکراس دارد. انتظار می‌رود که این دارو در آینده نزدیک مجوز ورود به بازار را دریافت کند.
اگرچه درمان قطعی برای دیابت وجود ندارد، اما می‌توان از بروز دیابت نوع ۲ جلوگیری کرد یا پیشرفت آن را به تأخیر انداخت. پیشگیری از دیابت شامل اصلاحات قابل توجهی در سبک زندگی است که نخستین گام آن می‌تواند با کنترل بر وزن بدن آغاز شود. چرا که کنترل وزن یکی از مهم‌ترین عواملی است که می‌تواند به پیشگیری از دیابت نوع ۲ کمک کند. برای این منظور البته انجام فعالیت‌های ورزشی منظم، مانند پیاده‌روی، شنا یا دویدن، درنهایت بهبود حساسیت به انسولین را در پی دارد. مصرف رژیم غذایی غنی از میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین‌های کم چرب، در کنار کاهش مصرف قند و چربی‌های اشباع‌شده نیز می‌تواند خطر ابتلا به دیابت را کاهش دهد.
افراد دارای عوامل خطر بالا مانند افراد دارای اضافه وزن، سابقه خانوادگی دیابت، افراد با سابقه دیابت بارداری و افراد بالای 45 سال، باید به طور منظم توسط پزشک معاینه شوند و در صورت لزوم، آزمایش‌های غربالگری دیابت را انجام دهند. این آزمایش‌ها شامل اندازه‌گیری قند خون ناشتا یا آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (OGTT) می‌شود. تشخیص زودهنگام دیابت می‌تواند به شروع درمان زودهنگام و پیشگیری از عوارض جدی کمک کند.
برای دستیابی به بهترین نتایج درمانی در افراد مبتلا به دیابت، پزشکان اغلب از اصطلاح "ABC" استفاده می‌کنند. این اصطلاح مخفف سه عامل کلیدی زیر است:
