عصر ایران - در آغاز هفته روابط عمومی سازمان صدا و سیما خبری در ارتباط با یک تغییر اساسی در یکی از مهم ترین شبکه های بین المللی تلویزیونی منتشر کرد. در متن این خبر آمده بود بناست همزمان با تغییر مدیریت این شبکه بستر پخش جام جم از ماهواره به اینترنت تغییر کند. انتشار این خبر واکنش های متعددی در پی داشت. موافقان و منتقدین در رسانه های مختلف تحلیل و دلایل خود را طرح کردند. اما به نظر می رسد صدا و سیما برای اجرای این تصمیم مصمم است. چرا که بررسی نسخه ی آزمایشی سکوی اینترنتی شبکه ی جام جم و فناوری های بکار رفته در این سکو نشان می دهد این پروژه مدت ها قبل در سازمان کلید خورده و تصمیمی نیست که یکروزه گرفته شده باشد. زیرساخت فنی مدرنی که برای پخش اینترنتی جام جم ایجاد شده نشان می دهد موضوع پیوستن این شبکه به جمع شبکه های اینترنتی به روز برای صدا و سیما جدی است.
شبکه جهانی جام جم، رسانه‌ای که سال‌ها به عنوان پل ارتباطی میان ایرانیان دور از وطن و فرهنگ و هویت ایرانی عمل کرده، این بار با تصمیمی مهم، وارد فصلی جدید شده است. این شبکه با تغییر بستر پخش خود از ماهواره به اینترنت، گامی جسورانه و در عین حال عاقلانه در راستای تحولات دنیای رسانه برداشته است. تصمیمی که در نگاه اول ممکن است با انتقاداتی همراه باشد، اما با بررسی دقیق‌تر و در نظر گرفتن روندهای جهانی، به روشنی مشخص می‌شود که این تغییر، نه تنها یک عقب‌گرد نیست، بلکه یک حرکت رو به جلو و همگام با نیازهای مخاطبان امروز است.
سال‌هاست که ماهواره، ابزاری اصلی برای دسترسی به شبکه‌های تلویزیونی در سراسر جهان بوده است. اما ظهور اینترنت و فناوری‌های نوظهور، معادلات را به طور کلی تغییر داده است. در این میان، مخاطبان ساکن در اروپا و آمریکا، بیشتر از سایر نقاط جهان، تحت تأثیر این تحولات قرار گرفته‌اند. بیایید با بررسی دقیق‌تر، دلایل برتری پخش اینترنتی را برای این گروه از مخاطبان، موشکافی کنیم:
دیگر بر کسی پوشیده نیست که دوران طلایی ماهواره در غرب رو به افول است. آمارهای رسمی نشان می‌دهد که درصد خانوارهای آمریکایی و اروپایی که از ماهواره برای تماشای تلویزیون استفاده می‌کنند، به طور مداوم در حال کاهش است. برای مثال، یک نظرسنجی توسط شرکت تحقیقاتی "eMarketer" در سال 2022 نشان داد که تعداد مشترکین سرویس‌های تلویزیون کابلی و ماهواره‌ای در آمریکا به پایین‌ترین حد خود در ده سال اخیر رسیده است و پیش‌بینی می‌شود که این روند نزولی ادامه داشته باشد. در همین حال، تعداد مشترکین سرویس‌های پخش اینترنتی (استریمینگ) مانند نتفلیکس و دیزنی پلاس به شدت در حال افزایش است. این آمارها به وضوح نشان می‌دهند که الگوی مصرف رسانه در غرب به سمت اینترنت در حال تغییر است.
پخش ماهواره‌ای، اگرچه در گذشته راه حلی برای دسترسی به شبکه‌های تلویزیونی در مناطق مختلف بود، اما امروزه با مشکلاتی نظیر نیاز به تجهیزات خاص (مانند دیش ماهواره و گیرنده) و هزینه‌های اشتراک ماهانه همراه است. این در حالی است که پخش اینترنتی، با استفاده از یک دستگاه متصل به اینترنت (مانند تلفن همراه هوشمند، تبلت، کامپیوتر یا تلویزیون هوشمند) به راحتی در دسترس است. مخاطب می‌تواند در هر زمان و مکانی به محتوای مورد علاقه‌ی خود دسترسی داشته باشد. این سهولت دسترسی، به ویژه برای نسل جوان که به استفاده از ابزارهای دیجیتال عادت کرده‌اند، بسیار مهم است. برای نمونه، سرویس‌های استریمینگ نظیر یوتیوب و آپارات، به خوبی توانسته‌اند با ارائه محتوای متنوع و دسترسی آسان، میلیون‌ها مخاطب را به خود جذب کنند.
رشد روزافزون استفاده از تلویزیون‌های هوشمند و تلفن‌های همراه، یکی دیگر از دلایل برتری پخش اینترنتی است. امروزه، اکثر تلویزیون‌های جدید به اینترنت متصل هستند و به کاربر اجازه می‌دهند که به طور مستقیم از طریق این تلویزیون‌ها به محتوای اینترنتی دسترسی داشته باشند. تلفن‌های همراه نیز به ابزاری قدرتمند برای مصرف محتوای تصویری تبدیل شده‌اند. با این حساب، مخاطبان ساکن در اروپا و آمریکا، با داشتن یک گوشی هوشمند یا تلویزیون هوشمند، به راحتی می‌توانند به محتوای مورد نظر خود دسترسی پیدا کنند، بدون آنکه نیازی به تجهیزات اضافی داشته باشند. این موضوع، به ویژه برای کسانی که به طور دائم در حال سفر هستند، بسیار کارآمد است. به عنوان مثال، پلتفرم‌های پخش زنده مانند اینستاگرام و تیک‌تاک، نشان داده‌اند که چگونه می‌توان از طریق تلفن همراه به مخاطبان گسترده‌ای دسترسی داشت.
یکی دیگر از مزایای مهم پخش اینترنتی، امکان استفاده از فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی است. با استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی، می‌توان محتوای تولیدی را به صورت هوشمند دسته‌بندی کرد، به مخاطبان پیشنهادات شخصی‌سازی شده ارائه داد و حتی تعامل بهتری با آن‌ها برقرار کرد. این امکانات در پخش ماهواره‌ای به هیچ وجه وجود ندارد. برای مثال، الگوریتم‌های پیشنهادگر نتفلیکس و یوتیوب، با استفاده از هوش مصنوعی، به مخاطبان کمک می‌کنند تا به محتوای مورد علاقه خود دسترسی پیدا کنند. همچنین، بسیاری از پلتفرم‌های پخش اینترنتی از ابزارهای هوش مصنوعی برای تشخیص و جلوگیری از محتوای نامناسب استفاده می‌کنند.
پخش ماهواره‌ای، از آنجایی که امکان اندازه‌گیری دقیق تعداد مخاطبان را ندارد، همواره با چالشی بزرگ روبرو بوده است. رسانه‌ها در این روش پخش، نمی‌توانند به طور دقیق بدانند که چه تعداد مخاطب، در چه ساعاتی، در حال تماشای برنامه آن‌ها هستند. این موضوع باعث می‌شود که تصمیم‌گیری در مورد تولید و پخش محتوا، بسیار دشوار شود. در مقابل، پلتفرم‌های پخش اینترنتی، با ارائه آمار دقیق از تعداد مخاطبان و رفتار آن‌ها، به رسانه‌ها کمک می‌کنند تا محتوای بهتری تولید کنند و تبلیغات هدفمندتری ارائه دهند. این موضوع، به ویژه برای شبکه‌هایی که به دنبال جذب حامیان مالی هستند، بسیار حائز اهمیت است.
در پخش ماهواره‌ای، تعامل میان رسانه و مخاطب، بسیار محدود و یک طرفه است. در واقع، مخاطب تنها یک گیرنده منفعل است و نمی‌تواند در تولید یا انتخاب محتوا مشارکت داشته باشد. در مقابل، پلتفرم‌های پخش اینترنتی، امکان تعامل دو طرفه میان رسانه و مخاطب را فراهم می‌کنند. مخاطبان می‌توانند نظرات خود را بیان کنند، با دیگر مخاطبان به بحث و گفتگو بپردازند و حتی در تولید محتوا مشارکت داشته باشند. این تعامل دو طرفه، باعث ایجاد ارتباط عمیق‌تری میان رسانه و مخاطب می‌شود و به رسانه کمک می‌کند تا بهتر به نیازهای مخاطبان خود پاسخ دهد. برای مثال، بسیاری از پلتفرم‌های پخش زنده، امکان نظردهی زنده و گفتگوی مستقیم با مخاطبان را فراهم می‌کنند.
تغییر بستر پخش از ماهواره به اینترنت، اتفاق جدیدی نیست و بسیاری از رسانه‌های مطرح بین‌المللی، این تجربه را با موفقیت پشت سر گذاشته‌اند. برای مثال، شبکه تلویزیونی "BBC Three" در سال 2016، پخش تلویزیونی خود را متوقف کرد و به صورت انحصاری به پخش اینترنتی روی آورد. این تصمیم در ابتدا با انتقاداتی روبرو شد، اما با گذشت زمان، مشخص شد که این تغییر، نه تنها باعث کاهش مخاطبان نشده، بلکه توانسته است مخاطبان جوان‌تری را جذب کند. همچنین، پلتفرم‌های خبری مانند "VICE" و "BuzzFeed" نیز، از ابتدا با تمرکز بر پخش اینترنتی، توانسته‌اند مخاطبان میلیونی را به خود جذب کنند. این تجربیات موفق، نشان می‌دهند که تغییر بستر پخش از ماهواره به اینترنت، نه تنها یک تهدید نیست، بلکه می‌تواند فرصتی برای رشد و توسعه باشد.
در این میان، شاید این سوال مطرح شود که اگر پخش اینترنتی، تا این حد مزیت دارد، چرا برخی رسانه‌ها مانند "TRT فارسی" که اخیرا پخش ماهواره‌ای خود را دوباره فعال کرده‌اند، رویکردی متفاوت را در پیش گرفته‌اند؟ پاسخ این سوال، در تفاوت مخاطبان هدف نهفته است. "TRT فارسی" بر خلاف جام جم، مخاطبان داخل ایران را هدف قرار داده است. واقعیت این است که در ایران، به دلیل محدودیت‌های دسترسی به اینترنت، هزینه بالای اینترنت و عادت مردم به استفاده از گیرنده‌های ماهواره‌ای، هنوز ماهواره، روشی رایج برای تماشای تلویزیون است. از این رو، تصمیم "TRT فارسی" برای پخش ماهواره‌ای، یک تصمیم منطقی بر اساس مخاطبان هدف است. اما این موضوع، به هیچ وجه به معنای برتری پخش ماهواره‌ای بر پخش اینترنتی به صورت کلی نیست. اگر همین شبکه می‌خواست مخاطبان ساکن در اروپا و آمریکا را هدف بگیرد، قطعا رویکردی متفاوت را در پیش می‌گرفت.
با بررسی دقیق روندهای جهانی و تحولات دنیای رسانه، به این نتیجه می‌رسیم که تصمیم شبکه جهانی جام جم برای تغییر بستر پخش خود از ماهواره به اینترنت، نه تنها یک تصمیم عاقلانه، بلکه یک ضرورت است. با توجه به کاهش روزافزون استفاده از ماهواره در غرب، دسترسی آسان‌تر مخاطبان به محتوای اینترنتی، امکان استفاده از فناوری‌های نوظهور مانند هوش مصنوعی و تعامل دو طرفه با مخاطب، پخش اینترنتی به عنوان روشی برتر برای جذب و حفظ مخاطبان در دنیای امروز شناخته می‌شود. این تصمیم، گامی رو به جلو در راستای همگامی با تحولات دنیای رسانه است و نویدبخش آینده‌ای روشن برای شبکه جهانی جام جم خواهد بود. امید است که با این تغییر، شاهد رشد و بالندگی هر چه بیشتر این رسانه و ارتباط هرچه نزدیک‌تر با مخاطبان در سراسر جهان باشیم.
* eMarketer, "US Pay TV Subscribers 2022", 2022.
* BBC Three, "BBC Three goes online only", 2016.
* VICE, "About VICE", Retrieved from official website.
* BuzzFeed, "About BuzzFeed", Retrieved from official website.
