خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و ادب _ جواد شیخ الاسلامی: مسعود یوسف‌پور از شاعران آیینی است و آموزش شعر به شاعران نوقلم و نقد و بررسی و پژوهش در حوزه شعر کلاسیک فارسی را نیز در کارنامه دارد. «تنباکوی هندی» کتابی است که به‌تازگی از این‌شاعر منتشر شده که پژوهشی است درباره ۴۰ شاعر سبک هندی. یوسف‌پور در این کتاب درباره هر شاعر یادداشتی مجزا نوشته و ویژگی‌های فنی، زبانی و محتوایی آنها را مورد نقد و بررسی قرار داده است.
از ویژگی‌های این کتاب این است که نویسنده تصمیم گرفته پژوهش خود را بر بستر شبکه‌های اجتماعی عرضه کند و بدون هیچ حمایتی با مخاطبان خود ارتباط برقرار کند. به بهانه انتشار «تنباکوی هندی» با مسعود یوسف‌پور گفتگویی داشتیم تا درباره علاقه‌اش به شاعران سبک هندی و ویژگی‌های کتاب اخیرش با او صحبت کنیم.
مشروح این‌گفتگو در ادامه می‌آید؛
* آقای یوسف‌پور چه شد به فکر نوشتن تنباکوی هندی افتادید؟ چه ویژگی یا نکته‌ای درباره این ۴۰ شاعر است که توجه شما را به خود جلب کرد؟
پژوهش در آثار چهل شاعر سبک هندی که حاصل آن کتاب «تنباکوی هندی» شد، برمی‌گردد به نزدیک هفت‌سال پیش و جستارهایی که در سبک خراسانی می‌نوشتم. عنوان نخستین مقاله من که هنوز در دست بررسی است، «تخفیف از محذوریت تا صنعت» است؛ زمانی که این مقاله را با یکی از بلندپایه‌گان ادبیات درمیان گذاشتم، گفتند تاکنون چنین دقت ادبی را ندیده بودند. من همواره در خوانش تذکره‌ها با دوگانگی سختی مواجه بودم؛ یک دسته کسانی بودند که برای سبک هندی چنان قربی قائل بودند که دست یازیدن به آن را محال می‌دانستند و دسته دوم هم کسانی بودند که سبک هندی را خار و خفیف کرده بود؛ مثل تذکره آذر بیگدلی.
دیدم اکثر این پژوهشگران اصلا جان‌مایه این سبک و ظرائف سخن این سده را درک نکرده‌اند. این شد که سه سال پیش نخستین پژوهش خودم را شروع کردم و حاصلش شد «رهیافتی نو به طرز نو» یا همان سبک هندی. چنان شد که برخی پژوهندگان دیگر مثل جناب محمدحسین انصاری‌نژاد بعد از خواندن نسخه الکترونیک کتابم پیشنهاد دادند که نام برخی شاعران سبک هندی دیگر نیز افزوده شود و در باب آنها هم نکاتی بیان شود. یکی از آنها واقف لاهوری بود که استاد انصاری‌نژاد نسخه ابتدایی کتاب‌شان را برایم ارسال کردند تا مطالعه کنم و درباره این شاعر هم تحقیق و پژوهشی داشته باشم.
* درباره شاعران سبک هندی کمتر کتابی منتشر شده و اطلاعات کمی درباره آنها وجود دارد. سبک هندی هم در فضای ادبی ایران معمولا با دو سه شاعر شناخته‌شده؛ مثل صائب، بیدل و کلیم کاشانی. آیا شعر این ۴۰ شاعر با هم تفاوت و تمایزی دارد؟
درخصوص وجه تمایزات باید بگویم من نیز به روش آقای محمود فتوحی، سبک‌شناسی را از مطمح لایه‌ها می‌نگرم. ما در این سبک سه ساحت کلی مضمونی داریم؛ یعنی «مضمون بستن» مثل بیدل، «مضمون‌یافتن» مثل صائب و «مضمون‌رساندن» مثل کلیم که هر سه نیز ساحت ساختاری متفاوتی دارند. در این کتاب با نوع نگاه‌های مختلف مواجه هستیم. همچنین تجربه زیسته شاعران این مکتب نمود بسیار پررنگی دارد که به آن پرداخته‌ام. همچنین نگاهی به کارهای فرمی و زبانی در کار شاعران سبک هندی داشتم. مثلا «حسرت مشهدی» در شعرش قوالب را با هم ترکیب کرده که کمتر به آن پرداخته شده است. البته نخستین ترکیب قوالب به «عیوقی» شاعر سبک خراسانی برمی‌گردد که در مثنوی ورقه و گلشاه‌اش غزل را در مثنوی غزل استفاده کرده است و این یعنی بر خلاف زعم بزرگان نمونه‌هایی از نوآوری در قالب نیز در این مکتب وجود دارد.
* بررسی و توجه به شعر سبک هندی چه آورده‌ای برای شعر امروز دارد و چه کمکی به شاعران امروز می‌کند؟ بررسی شاعران سبک هندی صرفا از جهت تاریخ ادبیات مهم است، یا اینکه می‌توان از شعر این شعرا برای شعر امروز هم ره‌آوردهایی داشت؟
شاعران این مکتب فارغ از تمام مسائل زیباشناسانه، به مسئله شعر حکمی چندان عمیق پرداخته‌اند که گاه یک بیت می‌تواند برای نسل امروز راهگشا باشد. هرچند من در کتاب تنباکوی هندی از صائب و بیدل سخنی نگفته‌ام و شاعران کمتر شناخته شده را آورده‌ام. خیلی از تجارب زیسته، حالات، آنات و لحظاتی که هنوز هم پویاست، در سبک هندی جایگاه ویژه‌ای دارند؛ مثلا همین رسم همسایه‌داری که شاید امروزه در رسومی مثل نذری دادن دیده باشیم، در شعر فضلی گلپایگانی چنین نمودی دارد: «خونابه فرستند به‌هم، چشم و دل من / چون کاسه که همسایه به همسایه فرستد». این تجربه مشترک، منجر به تلذذ ادبی شده و از این موارد بسیار دیده می‌شود. من در کتاب تنباکوی هندی سعی کردم دریچه‌ای نو برای لذت بردن از شعر شاعران سبک هندی باز کنم و شاعران و علاقه‌مندان به شعر امروز را با دنیای شاعران سبک هندی ببرم.
* درباره نحوه انتشار کتاب هم توضیح بدهید. چرا تصمیم گرفتید تنباکوی هندی را بر بستر شبکه‌های اجتماعی منتشر کنید و نسخه کاغذی آن را منتشر نکردید؟
تنباکوی هندی اثری بود که متاسفانه با بی‌مهری برخی دوستان ناشر در مشهد مواجه شد. من پیشنهاد چاپش را داده بودم اما آن عزیزان گفتند هزینه بالایی دارد و خودت باید بخشی ازآن را متقبل شوی. یک عزیزی هم گفت اگر قول بدهی ده نسخه از کتاب به فروش می‌رسد چاپ کنم که گویا توهین بود بیشتر. این شد که کتاب را به صورت الکترونیک در صفحه ایتای خودم به فروش گذاشتم و جالب است که قریب به ۳۰۰ نسخه فروخت. بعد از آن و با مشاهده اقبال پژوهندگان، ناشرانی که طعن می‌زدند، گفتند ما چاپ می‌کنیم. اما من دست نگه‌داشتم و بر خود کتاب هم خیلی موارد افزوده شد. اگر ناشری پیدا شود که حاضر به همکاری باشد، استقبال می‌کنم. چون این روزها مشغول نوشتن کتابی تحت عنوان «نسخه خطی» هستم که پژوهشی از منظر فرم و بافت به سبک خراسانی است و می‌تواند در کنار تنباکوی هندی، نسل جدید را به خوبی با ناگفته‌های ادبیات آشنا کند و به‌نظرم راهگشاست.
