بافت تاریخی همدان به‌عنوان یکی از گنجینه‌های ارزشمند فرهنگی ایران، یکی دیگر از بافت‌هایی است که این روزها طرح بازنگری آن مطرح شده است. اما آنچه موجب نگرانی است، تأثیر این اقدام بر ثبت جهانی «هگمتانه» و کوچک شدن محدوده فعلی بافت و البته «حریم هگمتانه» است.
۶ مرداد ۱۴۰۳ «هگمتانه» به عنوان بیست و هشتمین اثر جهانی ایران در یونسکو با رایزنی گسترده ثبت شد. این پرونده ابتدا با عنوان «هگمتانه و مرکز تاریخی همدان» در بهمن ماه سال ۱۴۰۱ به یونسکو فرستاده شده بود، بنابراین در پرونده نخست محدوده بافت شهری همدان برای ثبت جهانی در یونسکو پیشنهاد شده بود، در این پرونده ۷۵ هکتار برای عرصه و حدود ۲۸۷ هکتار برای حریم آن درنظر گرفته شده بود. اما ایکوموس (شورای جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی) که بازوی مشورتی یونسکو است، معتقد بود به دلیل خیابان کشی‌های متعدد در همدان و مشخصا آنطور که در گزارش نوشته شده است به دلیل «مداخلات قرن بیستم»، شهر همدان یکپارچگی و اصالت لازم را نداشته و پیامی به جهان مخابره نمی‌کند و در نهایت به یونسکو پیشنهاد کرده بود پرونده «هگمتانه و مرکز تاریخی شهر همدان» را «دیفر» کند، یعنی پرونده برای اصلاح برگشت داده شود. در ادامه، اما با اصلاح این پرونده درحالیکه حدود عرصه آن ۲۸ هکتار و حریم آن ۳۳۴ هکتار درنظر گرفته شد، هگمتانه ثبت جهانی شد و مرکز تاریخی همدان در محدوده حریم و متصل به عرصه هگمتانه درنظر گرفته شده است که به گفته کارشناسان میراث فرهنگی، تمام ضوابط حفاظتی حریم آثار جهانی بر آن حاکم است.
در این زمینه بخوانید:
شفاف‌سازی درباره پرونده «هگمتانه»
سنگ‌هایی در مسیر ثبت جهانی «هگمتانه»!
اکنون که طرح بازنگری بافت همدان به میراث فرهنگی پیشنهاد شده است، پرسش‌هایی درباره تأثیر آن بر اثر جهانی هگمتانه و چگونگی حفظ حریم آن که در بافت تاریخی همدان باشد، مطرح می‌شود.
حمیدرضا حیدری ـ معاون میراث فرهنگی همدان ـ درباره پاسخ به این پرسش‌ها و نگرانی‌ها به ایسنا گفت: همان‌طور که اطلاع دارید، از میان ۱۶۸ شهری که بافت مصوب تاریخی دارند، چهار شهر مربوط به استان همدان هستند؛ همدان، ملایر، نهاوند، و تویسرکان. این شهرها هر کدام دارای بافت‌های تاریخی و فرهنگی ارزشمندی هستند و بر اساس وظایف ذاتی وزارت میراث فرهنگی، ما موظف به حفظ این بافت‌ها هستیم. در مورد همدان به‌طور خاص، تصمیم بر این شد که محدوده بافت تاریخی آن مشخص شود. مطالعاتی انجام شد و در نهایت محدوده‌ای نزدیک به ۵۰۰ هکتار، شامل رینگ اول و بخشی از رینگ دوم همدان، به‌عنوان بافت تاریخی مصوب شد. این محدوده به تایید شورای عالی معماری و شهرسازی رسیده و ابلاغ شده است. وظیفه ما بر اساس این مصوبه، حفظ و نگهداری این بافت است، و با تمام مشکلات موجود در این مسیر، تلاش می‌کنیم وظایف خود را به بهترین شکل انجام دهیم.
او افزود: اما مشکلاتی از سوی مردم مطرح شده است و شهرداری نیز این مشکلات را مطالبه می‌کند. وزارت راه و شهرسازی موظف است برای شهرهایی که بافت تاریخی دارند، طرح ویژه آماده کند و این طرح باید مصوبه شورای عالی شهر را بگیرد و ابلاغ شود. در حقیقت این طرح تعیین‌کننده ضوابط و قوانینی است که برای ما مشخص می‌کند در بافت چه اقداماتی می‌توانیم انجام دهیم. در مطالعاتی که برای بافت همدان انجام شده به هیچ‌وجه موضوع کوچک‌سازی بافت مطرح نیست. محدوده بافت تاریخی همدان کاملاً مشخص شده و هیچ تغییری در آن ایجاد نخواهد شد. شایعاتی در فضای مجازی وجود داشت که محدوده بافت تغییر خواهد کرد، اما این کاملاً نادرست است.
حیدری گفت: در طرح‌های جدید، مشاوره وزارت راه و شهرسازی روی رینگ اول اصلاً ورود نکرده و محدوده آن کاملاً حفظ شده است. تنها در برخی از بخش‌های انتهایی رینگ دوم، در محدوده‌های خاص و به صورت محدود، تغییرات ارتفاعی در حد یک طبقه پیشنهاد شده است. این تغییرات تنها برای حل مشکلات تراکم و کمبود زمین در شهر انجام می‌شود و در محدوده رینگ اول یا حریم هگمتانه هیچ تغییری صورت نمی‌گیرد.
معاون میراث فرهنگی همدان همچنین اظهارکرد: بعد از ثبت جهانی هگمتانه، تصمیم بر این بود که بافت تاریخی همدان هم‌زمان با هگمتانه ثبت جهانی شود. اما در بررسی‌های یونسکو، این دو از هم جدا شدند. یونسکو تنها محوطه هگمتانه را به ثبت جهانی رساند و بافت تاریخی همدان در این فرآیند ثبت نشد. البته هنوز امید داریم که بتوانیم این پرونده را دوباره مطرح کنیم و به ثبت جهانی بافت تاریخی همدان برسیم. این پرونده فعلاً در حالت انتظار است و امیدواریم در سال آینده بتوانیم با ارائه مدارک و مستندات، ثبت جهانی بافت را نیز به سرانجام برسانیم.
حیدری درباره نگرانی‌هایی که اخیراً درباره تبدیل بخشی از محوطه هگمتانه به پارکینگ مطرح شده است، توضیح داد: آنچه اتفاق افتاده، خارج از محدوده محصور هگمتانه بوده است. محدوده محوطه اصلی هگمتانه با نرده مشخص شده و این اتفاق در فضایی بیرون از این محدوده رخ داده است. در انتهای خیابان اکباتان، نزدیک میدان هفت‌تیر، قبلاً بلوک‌های سیمانی برای جلوگیری از پارک خودروها قرار داده شده بود. اما به دلیل اعتراض کسبه و بازاری‌های آن منطقه، در جلساتی در فرمانداری تصمیم گرفته شد این بلوک‌ها به صورت موقت برداشته شوند تا پارک خودروها در آن بخش به شکل محدود ممکن شود. این تصمیم برای حل مشکلات تردد و پارکینگ مردم محلی اتخاذ شده است.
معاون میراث فرهنگی همدان گفت: البته ما از این وضعیت نگران هستیم، زیرا محوطه‌ای که به پارکینگ تبدیل شده، جزو عرصه ملی هگمتانه محسوب می‌شود و ممکن است در گزارش‌های ارزیابی یونسکو تاثیر منفی داشته باشد. برای حل این مشکل، پیشنهاد شده که در آینده یک پارکینگ روباز یا طبقاتی در انتهای خیابانی که به خیابان تربیت معلم و شهید مقصودی می‌رسد، احداث شود تا این مسئله به‌طور کامل برطرف شود. این خطر وجود دارد و ما نیز کاملاً به آن واقف هستیم. ارزیابان یونسکو به‌صورت دوره‌ای از این محوطه‌ها بازدید می‌کنند و هرگونه تغییر یا مشکل می‌تواند بر وضعیت ثبت جهانی تأثیر بگذارد. ما امیدواریم که با همکاری شهرداری و فرمانداری، هرچه سریع‌تر مشکل پارکینگ منطقه حل شود و این محدوده دوباره بسته شود. تمام تلاش ما بر این است که این مسئله به‌صورت دائمی حل شود تا در گزارش‌های آتی یونسکو، مشکلی برای تمدید ثبت جهانی هگمتانه پیش نیاید.
انتهای پیام
