به گزارش مشرق، عملکرد دانش‌آموزان ایرانی در آزمون بین‌المللی تیمز و پرلز به‌طور قابل توجهی کاهش یافته است. تیمز که از سال ۱۹۹۵ هر چهار سال یک‌بار با مشارکت نزدیک به ۱۰۰ کشور برگزار می‌شود، عملکرد دانش‌آموزان در دروس ریاضی و علوم را در پایه‌های چهارم و هشتم می‌سنجد و آزمون پرلز نیز سطح سواد خواندن و نوشتن دانش‌آموزان را بررسی می‌کند.
ایران نیز به‌منظور بررسی کیفیت آموزش در دوره ابتدایی و مقایسه آن با سایر کشورها، در این مطالعه مشارکت می‌کند.
مطالعه تیمز شامل ارزیابی‌های گسترده‌ای از وضعیت دانش‌آموزان، معلمان، مدارس و خانواده‌هاست. در آزمون‌های اخیر، ۳۶۰ هزار والدین، ۶۶۰ هزار دانش‌آموز، ۲۰ هزار مدیر مدرسه و ۲۹ هزار معلم از ۶۵ کشور و ۶ ایالت شرکت کردند. ایران نیز در این دوره با ۶,۱۳۸ دانش‌آموز پایه چهارم و ۶,۲۲۶ دانش‌آموز پایه هشتم از ۲۲۴ مدرسه حضور داشت.
نتایج تیمز ۲۰۲۳ نشان‌دهنده عملکرد ضعیف دانش‌آموزان ایرانی در مقایسه با سایر کشورهاست. در پایه چهارم، ایران در ریاضی رتبه ۵۳ و در علوم رتبه ۴۹ از میان ۵۸ کشور را کسب کرده است.
همچنین در پایه هشتم، رتبه ایران در ریاضی ۳۱ و در علوم ۳۶ از میان ۴۴ کشور است. این افت عملکرد در مقایسه با نتایج تیمز ۲۰۱۹ چشمگیر بوده و بسیاری از کارشناسان به بررسی دلایل این کاهش توجه دارند.
با این حال کارشناسان معتقدند که عوامل مختلفی در این کاهش تأثیرگذار بوده‌اند و نمی‌توان به‌طور قطعی گفت که کدام سیاست نادرست موجب این وضعیت شده است.
مسعود کبیری؛ مدیر مرکز مطالعات تیمز و پرلز ایران، در بررسی دلایل افت عملکرد دانش‌آموزان ایرانی در مطالعات بین‌المللی تیمز و پرلز در دوره‌های اخیر گفت: از دوره‌های پیش بسیاری از سیاست‌ها توسط وزارت آموزش و پرورش در پیش گرفته شده و اتفاقات اجتماعی زیادی هم رخ داده است.معمولاً یک دلیل مشخص هم دلیل بروز پدیده‌های اجتماعی نیست بلکه شبکه‌ای از عوامل در هم‌تنیده است که اتفاقی را در سطح ملی و کلان به‌وجود می‌آورد البته هر عامل سهم مشخص دارد.
وی ادامه داد: مثلا بیان می‌شود که روش‌های تدریس معلمان جذاب نیست. اگر این گونه باشد که البته خیلی دور از ذهن هم نیست می‌توان پرسید که «اگر روش‌های تدریس معلمان جذاب نیست، چرا اخیراً وضعیت ما بدتر شده است؟» شاید روش‌های تدریس ناکارآمد بتوان دلیل و توجیه دلایل پایین‌تر بودن عملکرد دانش‌آموزان ایرانی از میانگین بین‌المللی باشد، اما نمی‌تواند چراییِ افت اخیر را توضیح دهد زیرا هیچ دلیلی وجود ندارد که نشان دهد روش‌های تدریس معلمان در این چهار سال اخیر بدتر شده باشد.
مدیر مرکز مطالعات تیمز و پرلز ایران بیان کرد: بنابراین، اگر بخواهیم به تبیین دقیق‌تری برسیم نیازمند توجیهات پیچیده‌تر و عمیق‌تری هستیم که به‌طور دقیقی وضعیت و روند عملکرد ما را بتواند نشان دهد. این کار مستلزم بررسی‌ها و تحلیل‌ها گسترده، عمیق و علمی است نه اظهارنظرهای مبتنی بر حدس و گمان.
تفاوتی در عملکرد دانش‌آموزان معلمان بازنشسته و شاغل وجود ندارد!
عضو پژوهشگاه مطالعات وزارت آموزش و پرورش در ادامه به نتایج پژوهش‌ها اشاره کرد و گفت: اگر توضیحات مبتنی بر تحلیل‌های عمیق باشد بسیاری از پیش‌فرض‌های قبلی ما را در هم می‌ریزد. به‌عنوان مثال، در پژوهش‌ها به این نتیجه رسیدیم که تأثیرگذاری معلمان از لحاظ ایجاد تفاوت در عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان چندان زیاد نیست و معلم بازنشسته با معلم غیربازنشسته به لحاظ عملکرد دانش‌آموزانشان تفاوت چندانی ندارد. این موضوع حتی قابل تسری به تفاوت انواع دیگری از معلمان هم می‌تواند باشد. (خرید خدمات، آموزشیار نهضت سوادآموزی، حق التدریس).
معلم ابزار اصلی تغییر نیست
کبیری بیان کرد: اگر این یافته در موارد دیگر هم تأیید شود می‌توان چنین برداشت کرد که تأکیدی که روی معلم به عنوان ابزار اصلی تغییر داشته‌ایم می‌تواند خیلی سودمند نباشد.
وی در پاسخ به این پرسش که چه کار کردیم که در تیمز ۲۰۲۳ نمرات نسبت به ۴ سال گذشته یعنی ۲۰۱۹ افت داشته است؟ آیا خصوصی سازی مدارس در این زمینه تأثیر دارد؟ گفت: شواهدی ندارم تا بگویم خصوصی‌سازی تأثیر زیادی داشته است. این موضوع هم از همان دسته سوالاتی است که دلایل قوی برای انتساب به عملکرد ضعیف فعلی برای آن مشاهده نمی‌شود.
کبیری ادامه داد: به‌طور کلی برای اینکه بتوان تحلیل‌های مناسب و راه‌گشایی را ارائه کرد سه دسته تحلیل می‌توانند موثر باشند. اول تحلیل‌های عقلی است. اینکه اگر به دلیلی اشاره می‌کنیم باید به اتفاقات ویژه اخیر اشاره داشته باشیم. مثلا اگر می‌گوییم خصوصی‌سازی آموزش تأثیر داشته است که قبلا به آن اشاره کرده‌اید، لازم است که شواهدی داشته باشیم که خصوصی‌سازی در دوره اخیر افزایش داشته و در دوره‌های قبل‌تری که کمتر بوده باعث بهبود عملکرد دانش‌آموزان شده است.
مدیر مرکز مطالعات تیمز و پرلز ایران افزود: البته قبل از آن باید ارتباط موجهی برای هر عاملی که مطرح می‌کنیم و عملکرد تحصیلی برقرار کرده باشید. به عنوان مثال در همین موضوع خصوصی‌سازی ممکن است بر عدالت آموزشی تأثیر قابل قبولی داشته باشد ولی در کیفیت آموزشی احتمال تأثیرگذاری خیلی کمی دارد.
وی بیان کرد: دومین تحلیل، تحلیل شواهد محور است یعنی اینکه از دل داده‌ها دلیلی یافت شود که نشان دهد تأثیرات بسیار مهمی دارد. دسته سومی از تحلیل‌ها که به کار می‌آید تحلیل‌های تطبیقی است. یعنی اینکه ببینیم در کشورهای دیگر چه اتفاقی در جهت مثبت یا منفی افتاده است و از آن برای تطبیق با شرایط کشور خود استفاده کنیم.
بررسی دلایل پیشرفت ترکیه
عضو پژوهشگاه مطالعات وزارت آموزش و پرورش ادامه داد: در همین راستا گروهی را مأمور کرده‌ایم تا وضعیت پیشرفت ترکیه را بررسی کنند تا بدانیم مثلاً ترکیه چه کار کرده است که موفق شده است. می‌توان این کار را برای بررسی وضعیت کشورهای همسایه که شبیه به ما هستند نیز انجام دهیم.
افزایش پاسخ سفید دانش‌آموزان
کبیری به افزایش پاسخ‌های سفید دانش‌آموزان در مطالعات تیمز و پرلز اشاره کرد و گفت: به تازگی در نتایج مطالعات تیمز و پرلز مشاهده می‌کنیم که پاسخ سفید دانش‌آموزان خیلی زیاد شده است و بسیاری از آنان به سؤالات جواب نداده‌اند. در برخی دروس مانند ریاضی به ۲۲ درصد پاسخ سفید رسیده‌ایم که در گذشته ۱۴ درصد بود.
وی در مورد تحلیل این موضوع گفت: اینکه چرا اینگونه است هنوز مشخص نیست و دلیل این موضوع می‌تواند تحلیل‌های پیچیده‌ای داشته باشد. ولی شاخص‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه دانش‌آموزی که سؤالات را جواب نداده است، پاسخ را بلد نبوده است و پاسخ ندادن آنها به دلیل عدم انگیزه نبوده است.
دانش‌آموزان حوصله درگیری ذهنی را ندارند
کبیری در مورد درگیری شناختی دانش‌آموزان گفت: آنچه تصور می‌کنم در مطالعات تیمز و پرلز موضوع درگیری شناختی را داریم، یعنی دانش‌آموز چقدر حوصله دارد مطلب را خوانده و درگیر آن شود. این موضوع در دانش‌آموزان ایرانی ضعیف ارزیابی می‌شود. در مشاهده‌های میدانی وقتی دفترچه سؤالات پرلز را به آنها می‌دهیم بسیاری ۱۰ دقیقه بعد از آزمون شروع می‌کند به تماشای اطراف و به نظر می‌رسد کار ذهنی مستمر را اصلاً تمرین نکرده است.
تمرکز پایین دانش‌آموزان ایرانی نیازمند بررسی
وی متذکر شد: این موضوع قابل بررسی است که چرا دانش‌آموزان ایرانی تمرکز زیادی ندارند و چرا آستانه آنها در انجام کارهای فکری تا این حد پایین است.
مدیر مرکز مطالعات تیمز و پرلز ایران در مورد تغییر شیوه برگزاری آزمون تیمز گفت: از سال ۲۰۲۷ آزمون تیمز به صورت الکترونیکی برگزار خواهد شد و در اینجا مشخص می‌شود که دانش‌آموز چند ثانیه بر روی هر سؤال تمرکز داشته است و آن وقت می‌توان تشخیص داد که پاسخ را بلد بوده است یا بدون تأمل پاسخ داده است و فرایند پاسخ دادن را هم می‌توانیم رصد کنیم.
افت شدید دانش‌آموزان پسر
کبیری به تفاوت عملکرد دانش‌آموزان دختر و پسر و همچنین تفاوت بین مدارس مختلف اشاره کرد: آنچه در پایه چهارم مطالعه تیمز مشاهده می‌کنیم افت دانش‌آموزان پسر در دروس ریاضی و علوم شدیدتر است، اما در مطالعه پرلز که سواد خواندن است افت دختران دیده می‌شود.
تفاوت قابل توجه عملکرد مدارس با یکدیگر
وی افزود: همچنین، بین انواع مدارس تفاوت‌ها جدی است، مثلاً مدرسه روستایی یا حاشیه شهرها با مدارس خاص و غیردولتی متفاوت است و این تفاوت قابل توجه است و به نظر می‌رسد خدمات آموزشی مناسب به نقاط دوردست و مدارس دولتی عادی نمی‌رسد. وی در پایان گفت: اینکه چرا این اتفاقات افتاده است داستان آن متفاوت است. معتقدم در اجرای سیاست‌ها هم ضعف وجود دارد. به عنوان مثال اگر کتاب‌های درسی مشکل داشته باشند و به خوبی تألیف نشده‌اند، چرا برای مدارس دولتی خاص وضعیت تا این حد بد نیست و محتوای کتاب‌ها قابل درک است؟
عضو پژوهشگاه مطالعات وزارت آموزش و پرورش به توجه اخیر رسانه‌ها و دولت به مسئله کیفیت آموزش و مدارس دولتی عادی اشاره کرد و افزود: به تازگی در ایران هم رسانه‌ها مسئله کیفیت آموزش و نتایج ضعیف دانش‌آموزان ایرانی در مطالعه تیمز و توجه به مدارس دولتی عادی را مطالبه می‌کنند وهم اینکه در دولت چهاردهم اهتمام جدی روی این موضوع دارد. اینکه رئیس جمهور برای پنجمین بار جلسه با مسئولان وزارت آموزش و پرورش جلسات مرتبط با کیفیت و عدالت آموزشی برگزار می‌کند و بازدید سرزده از مدارس دولتی عادی دارد، نشان‌دهنده توجه به این مسئله است. این موضوع مایه امیدواری است.
کبیری در پایان تأکید کرد: نتایج آزمون تیمز و پرلز باید به بهبود سیاست‌گذاری آموزشی و افزایش توجه به مدارس دولتی عادی منجر شود.
