شطرنج رپید
شطرنج سریع، که به آن شطرنج سرعت یا رپید نیز گفته می‌شود، نسخه‌ای از شطرنج است که در آن زمان محدودی برای هر بازیکن جهت تصمیم‌گیری و انجام حرکت‌ها در نظر گرفته می‌شود. این نوع شطرنج به طور کلی به شطرنج سریع، شطرنج بلیتز و شطرنج گلوله تقسیم می‌شود. شطرنج آرماگدون نیز نوعی شطرنج سریع است که در آن کنترل‌های زمانی نابرابر برای بازیکنان اعمال شده و شانس تساوی برای سیاه در نظر گرفته می‌شود، این نوع معمولاً به عنوان آخرین راه حل برای تعیین برنده استفاده می‌شود.
تا ژانویه 2025، در بخش آزاد شطرنج، ماگنوس کارلسن از نروژ به عنوان برترین بازیکن شطرنج سریع و بلیتز شناخته می‌شود و قهرمان فعلی شطرنج سریع جهان، ولودار مورزین از روسیه است. همچنین، قهرمانان فعلی شطرنج بلیتز در سطح جهانی ماگنوس کارلسن و یان نپومنیاچتی از روسیه هستند که در سال 2024 به طور مشترک این عنوان را کسب کردند.
در بخش زنان، جو ونجون از چین تا ژانویه 2025 عنوان برترین بازیکن شطرنج سریع زنان را در اختیار دارد و همچنین قهرمان فعلی شطرنج کلاسیک و بلیتز زنان نیز هست. هو ییفان از چین برترین بازیکن شطرنج کلاسیک زنان است، در حالی که کونرو همپی از هند قهرمان فعلی شطرنج سریع زنان جهان به شمار می‌آید.
قوانین شطرنج رپید
فدراسیون جهانی شطرنج (FIDE) کنترل‌های زمانی شطرنج را به دو دسته تقسیم می‌کند: کلاسیک و سریع. از ژوئیه 2014، برای اینکه یک بازی در لیست رتبه‌بندی شطرنج کلاسیک قرار گیرد، باید حداقل 120 دقیقه برای هر بازیکن اختصاص داده شود (با توجه به یک بازی 60 حرکتی). این مدت زمان برای بازیکنان با امتیاز Elo پایین‌تر ممکن است تا 60 دقیقه کاهش یابد. بازی‌هایی که سریع‌تر از این زمان انجام شوند می‌توانند برای دسته‌های شطرنج سریع و بلیتز رتبه‌بندی شوند، مشروط بر اینکه با کنترل‌های زمانی این دسته‌ها تطابق داشته باشند.
در مسابقات شطرنج سریع و بلیتز، بازیکنان از الزام ثبت حرکات خود روی برگه امتیازات معاف هستند. در عوض، داور یا دستیار او مسئول ثبت حرکات است. برای این گونه مسابقات، ثبت الکترونیکی حرکات ترجیح داده می‌شود.
تفاوت شطرنج رپید و بلیتز
در شطرنج سریع، بلیتز و گلوله، بازی‌ها از نظر کنترل‌های زمانی و شرایط خاص متمایز می‌شوند. این انواع شطرنج به شرح زیر هستند:
در این نوع شطرنج، کنترل زمان برای هر بازیکن بیشتر از 10 دقیقه و کمتر از 60 دقیقه است. می‌توان این بازی‌ها را با یا بدون افزایش زمان برای هر حرکت انجام داد.
در صورت استفاده از افزایش زمان، به ازای هر حرکت، چند ثانیه به زمان بازیکن افزوده می‌شود (معمولاً 10 ثانیه).
در مسابقات قهرمانی سریع جهان FIDE، هر بازیکن 15 دقیقه به علاوه 10 ثانیه زمان اضافی برای هر حرکت دارد.
در شطرنج بلیتز، زمان برای هر بازیکن 10 دقیقه یا کمتر است. این نوع بازی نیز می‌تواند با یا بدون افزایش زمان برای هر حرکت انجام شود. در این بازی، زمان اضافی معمولاً 2 ثانیه به ازای هر حرکت است.
در مسابقات قهرمانی بلیتز جهان FIDE، هر بازیکن 3 دقیقه به علاوه 2 ثانیه زمان اضافی برای هر حرکت دارد.
این نوع بازی برای هر بازیکن کمتر از 3 دقیقه زمان دارد. معمولاً این بازی‌ها برای 40 حرکت تنظیم می‌شوند.
در بازی‌های آنلاین، شطرنج گلوله با زمان کمتر از 1 دقیقه برای هر بازیکن رتبه‌بندی می‌شود.
کنترل‌های زمانی کمتر مانند "هایپر بولت" (30 ثانیه) و "اولترا بولت" (کمتر از 30 ثانیه) نیز وجود دارند.
استفاده از افزایش زمان در شطرنج گلوله به منظور جلوگیری از مشکلات ناشی از تأخیر یا به اصطلاح "پرچم کثیف" (بردن بازی بر اساس زمان به جای موقعیت بازی) است. همچنین، در شطرنج آنلاین، پیش‌حرکت‌ها یا انجام حرکات قبل از اینکه حریف نوبت خود را انجام دهد، می‌تواند رخ دهد که مشکلات مربوط به بازی‌های زنده را حل می‌کند.
شطرنج آرماگدون یک نوع خاص از شطرنج بلیتز است که در آن در صورت تساوی بازی، سیاه به عنوان برنده محاسبه می‌شود. این روش به ویژه برای تضمین پایان قطعی بازی و استفاده از آن به عنوان بازی تعیین‌کننده نهایی در مسابقاتی مانند جام جهانی شطرنج طراحی شده است.
شانس تساوی برای سیاه: برای جبران دادن شانس تساوی به سیاه، سفید معمولاً زمان بیشتری در اختیار دارد. زمان‌های رایج برای کنترل زمان در شطرنج آرماگدون شامل شش دقیقه برای سفید و پنج دقیقه برای سیاه، یا پنج دقیقه برای سفید و چهار دقیقه برای سیاه است.
افزایش زمان: برخی مسابقات از افزایش زمان برای هر حرکت نیز استفاده می‌کنند تا بازی‌ها سریع‌تر به پایان برسند.
نظم زمان‌ها: در صورتی که افزایش زمان وجود نداشته باشد، مشکلاتی ممکن است پیش آید که در آن بازیکنان باید سعی کنند در تساوی‌های ناچیز "پرچم" بزنند (یعنی بر اساس زمان بازی را برنده شوند)، که در مسابقات قهرمانی شطرنج زنان جهان 2008 در مسابقه بین مونیکا سوچکو و سابینا-فرانچسکا فویسور مشاهده شد.
سیستم پیشنهاد برای زمان‌ها: در برخی مسابقات، بازیکنان می‌توانند پیشنهادی برای زمان بازی‌شان با سیاه ارائه دهند. بازیکنی که زمان کمتری پیشنهاد دهد، قطعات سیاه را با شانس تساوی دریافت می‌کند. این سیستم به کاهش بی‌عدالتی‌ها در تخصیص رنگ‌ها و کنترل‌های زمانی کمک می‌کند.
شطرنج آرماگدون در کنترل‌های زمانی آهسته‌تر به خوبی مقیاس‌بندی نمی‌شود، زیرا برای ایجاد تعادل زمانی مناسب، زمان‌های خیلی بزرگ نیاز است. در برخی آزمایش‌ها با استفاده از موتورها مانند استاکفیش، کومودو و هودینی، سیاه شانس تساوی دارد، اما نمی‌تواند قلعه کوتاه کند. این آزمایش‌ها نشان داده است که این روش عادلانه است، اما هنوز در عمل توسط استادان بزرگ انسانی آزمایش نشده است.
رقابت‌های شطرنج رپید
شطرنج بلیتز یا شطرنج سرعت به عنوان یک نسخه سریع‌تر از شطرنج کلاسیک معرفی شد. پیش از ظهور ساعت‌های دیجیتال، استاندارد شطرنج بلیتز یا سرعت معمولاً پنج دقیقه برای هر طرف بود. این نوع بازی‌ها با سرعت بالا و زمان محدود، تمرکز بیشتری بر تصمیم‌گیری سریع و مهارت‌های استراتژیک در شرایط فشار زمانی دارد.
قبل از ظهور ساعت‌های شطرنج دیجیتال، مسابقات "ترانزیت سریع" در باشگاه‌های شطرنج برگزار می‌شد که داوران هر ده ثانیه یک بار اعلام می‌کردند تا زمان حرکت را نشان دهند. به عنوان مثال، در دیوان واشنگتن (2445 خیابان NW 15)، از یک ساعت مخصوص استفاده می‌شد که هر ده ثانیه یک بار بوق می‌زد تا به بازیکنان نشان دهد که زمان حرکت آنها تمام شده است. بازیکنان مجبور بودند از تمام ده ثانیه خود استفاده کنند و در زمان بوق حرکت کنند.
در سال 1988، والتر براون انجمن جهانی شطرنج بلیتز و مجله آن، بلیتز شطرنج را تشکیل داد که تا سال 2003 فعال بود.
در مسابقات شطرنج بلیتز، معمولاً زمان برای هر بازیکن کمتر از 10 دقیقه است، و در صورتی که زمان به پایان برسد، بازیکن خود به طور خودکار می‌بازد، مگر اینکه حریف مواد کافی برای مات کردن نداشته باشد، که در این صورت بازی مساوی می‌شود. این قوانین در کنترل‌های زمانی سریع‌تر از مسابقات کلاسیک رایج‌تر هستند.
در برخی مسابقات، رتبه‌بندی نهایی با استفاده از یک سری بازی‌های شطرنج سریع یا بلیتز تعیین می‌شود. این بازی‌ها معمولاً زمان کوتاهی دارند و می‌توانند منجر به بازی‌های دیوانه‌وار شوند، مخصوصاً زمانی که زمان بازیکنان رو به اتمام است.
بازی‌های شطرنج بلیتز تحت قوانین رسمی FIDE (فدراسیون جهانی شطرنج) برگزار می‌شود، مگر اینکه قوانین خاصی توسط یک تورنمنت یا مسابقه خاص تنظیم شده باشد. اگر اختلافی در طی یک تورنمنت پیش آید، هر بازیکن می‌تواند ساعت بازی را متوقف کند و از داور درخواست قضاوت نهایی و الزام‌آور کند.
در بوکس شطرنج، که ترکیبی از شطرنج و بوکس است، از نسخه‌ای سریع از شطرنج استفاده می‌شود. در این نسخه، هر طرف 9 دقیقه زمان دارد بدون افزایش زمان برای انجام حرکت‌ها. این به بازیکنان اجازه می‌دهد که سریع‌تر بازی کنند و سپس وارد بخش بوکس شوند.
USCF (فدراسیون شطرنج ایالات متحده) قوانین خاصی برای شطرنج سریع و بلیتز دارد که با قوانین FIDE (فدراسیون جهانی شطرنج) تفاوت‌هایی دارند.
در USCF، بازی‌هایی که بیشتر از 10 دقیقه زمان برای هر بازیکن دارند، بر رتبه‌بندی سریع تأثیر می‌گذارند. اما حداکثر زمان برای هر بازیکن 65 دقیقه است. این به این معنی است که بازی‌هایی که زمان بیش از 10 دقیقه دارند، جزء بازی‌های سریع محاسبه می‌شوند.
اگر بازی بین 30 تا 65 دقیقه برای هر طرف باشد، این بازی‌ها هم بر رتبه‌بندی سریع و هم بر رتبه‌بندی عادی تأثیر می‌گذارند و به عنوان "بازی‌های دارای رتبه‌بندی دوگانه" شناخته می‌شوند.
ضریب K (که برای محاسبه رتبه‌بندی‌ها استفاده می‌شود) برای این بازی‌ها کاهش می‌یابد. به این معنا که بازیکنان معمولاً امتیاز کمتری را از دست می‌دهند یا به دست می‌آورند نسبت به بازی‌هایی که زمان کمتری دارند.
بازی‌هایی که بیشتر از 65 دقیقه طول بکشند، تنها تحت رتبه‌بندی عادی محاسبه می‌شوند. همچنین، هرگونه تأخیر اضافی در کنترل زمانی (مثلاً یک بازی 60 دقیقه‌ای با تأخیر 5 ثانیه) همچنان به عنوان یک بازی 60 دقیقه‌ای محسوب می‌شود، نه یک بازی 65 دقیقه‌ای.
از مارس 2013، USCF یک رتبه‌بندی جداگانه برای شطرنج بلیتز معرفی کرد که مخصوص بازی‌هایی با کنترل زمانی بین 5 تا 10 دقیقه برای هر بازیکن است.
بر خلاف شطرنج سریع، بازی‌هایی که 5 دقیقه زمان دارند، می‌توانند به صورت 3+2 (سه دقیقه با افزایشی 2 ثانیه) نیز برگزار شوند. این تنظیمات نشان‌دهنده تفاوت‌های جزئی در نحوه انجام بازی‌ها و رتبه‌بندی‌ها است.
رتبه‌بندی دوگانه برای یک بازی (به عنوان هم شطرنج بلیتز و هم شطرنج سریع) وجود ندارد.
این قوانین و تغییرات نشان‌دهنده چگونگی تفاوت‌های سیستم‌های رتبه‌بندی شطرنج در USCF و روش‌های منحصر به فردی است که برای دسته‌بندی بازی‌ها و کنترل زمان‌ها در نظر گرفته شده است.
1. شطرنج سرعتی یا رپید چیست؟
شطرنج سرعتی یا رپید یک نوع از شطرنج است که در آن هر بازیکن زمان محدودی برای انجام حرکات خود دارد. این نوع شطرنج معمولاً با زمان‌های کوتاه‌تری مانند 15 تا 30 دقیقه برای هر بازیکن انجام می‌شود.
2. چه تفاوتی بین شطرنج سرعتی یا رپید و شطرنج بلیتز وجود دارد؟
تفاوت اصلی در کنترل زمان است. در شطرنج بلیتز، زمان‌های کمتری برای هر بازیکن در نظر گرفته می‌شود (معمولاً کمتر از 5 دقیقه)، اما در شطرنج سرعتی یا رپید، زمان بیشتری مانند 15 تا 30 دقیقه برای هر بازیکن اختصاص می‌یابد.
3. چرا شطرنج سرعتی یا رپید محبوب است؟
شطرنج سرعتی یا رپید به دلیل سرعت بالای بازی و چالش‌هایی که به بازیکنان ارائه می‌دهد، در میان شطرنج‌بازان محبوب است. این نوع شطرنج برای کسانی که می‌خواهند تجربه‌ای سریع و هیجان‌انگیز داشته باشند مناسب است.
4. آیا در شطرنج سرعتی یا رپید قوانین خاصی برای زمان وجود دارد؟
بله، در شطرنج سرعتی یا رپید هر بازیکن زمانی مشخص برای انجام حرکات خود دارد. این زمان معمولاً بین 15 تا 30 دقیقه برای هر بازیکن متغیر است و اگر زمان تمام شود، بازیکن به طور خودکار می‌بازد مگر اینکه حریف مواد کافی برای مات کردن نداشته باشد.
5. چگونه می‌توان در شطرنج سرعتی یا رپید برنده شد؟
برای برنده شدن در شطرنج سرعتی یا رپید، علاوه بر انجام حرکات صحیح، باید به زمان خود نیز دقت کنید. اگر زمان شما تمام شود، حتی اگر وضعیت بازی به نفع شما باشد، بازی را خواهید باخت. به همین دلیل، مدیریت زمان در این بازی بسیار اهمیت دارد.
شطرنج سرعتی یا رپید یکی از جذاب‌ترین و هیجان‌انگیزترین انواع شطرنج است که با سرعت بالا و زمان محدود، چالش‌های زیادی را برای بازیکنان ایجاد می‌کند. این نوع شطرنج نه تنها به بازیکنان فرصتی برای نمایش توانایی‌های استراتژیک و تاکتیکی خود می‌دهد، بلکه بر نحوه مدیریت زمان نیز تأکید دارد. با توجه به جذابیت و سرعت بالای آن، شطرنج سرعتی یا رپید برای کسانی که به دنبال تجربه‌ای سریع و پرهیجان از شطرنج هستند، انتخابی ایده‌آل است.
گرد آوری:بخش ورزشی بیتوته
