به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، میناب، یکی از مهم‌ترین مناطق کشاورزی ایران، با چالش جدی فرونشست زمین مواجه شده است. برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، توسعه شهری بی‌برنامه و شرایط جغرافیایی خاص این منطقه، نرخ هشداردهنده‌ای از فرونشست به میزان 20 سانتی‌متر در سال را رقم زده است. این بحران نه‌تنها زیرساخت‌ها و اکوسیستم منطقه را تهدید می‌کند، بلکه آینده کشاورزی و معیشت بیش از 280 هزار نفر از ساکنان این شهرستان را با خطر مواجه کرده است.
دکتر مهدی زارع، زمین‌شناس، درباره بحران فرونشست زمین در میناب هرمزگان به رکنا چنین گفت:
فرونشست زمین به عنوان یک پدیده طبیعی و انسانی در منطقه میناب هرمزگان، یکی از مناطق مهم کشاورزی ایران، به دلیل برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی و همچنین ویژگی‌های جغرافیایی خاص این منطقه، به شدت مشاهده می‌شود. در شهرستان میناب بیش از ۴۷ هزار هکتار سطح زیر کشت محصولات کشاورزی است و میناب به عنوان قطب اول استان هرمزگان در تولید محصولات کشاورزی و باغی، سالانه بیش از یک میلیون تن محصول تولید می‌کند.
بر اساس اطلاعات موجود، میزان فرونشست زمین در میناب هرمزگان حدود ۲۰ سانتی‌متر در سال تخمین زده شده است. این مقدار نشان‌دهنده شدت بالای فرونشست در این منطقه است که می‌تواند پیامدهای جدی برای زیرساخت‌ها، کشاورزی و منابع آبی داشته باشد.
فرونشست زمین پدیده‌ای است که به دلیل عواملی مانند استخراج بی‌رویه آب‌های زیرزمینی و فشرده شدن طبیعی رسوبات به وقوع می‌پیوندد. میناب به دلیل ویژگی‌های زمین‌شناسی و هیدرولوژیکی خاص خود در برابر فرونشست زمین آسیب‌پذیر است. علل اصلی این پدیده عبارتند از:
برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی: کشاورزی در میناب به شدت به منابع آب زیرزمینی وابسته است. برداشت بیش از حد از این منابع، منجر به تراکم سیستم‌های آبخوان و در نهایت فرونشست زمین می‌شود.
رسوبات تحکیم‌نشده: خاک منطقه شامل رسوبات تحکیم‌نشده‌ای است که با حذف آب از فضاهای منافذ، مستعد تراکم و نشست هستند.
شهرسازی و ساخت‌وساز بی‌برنامه: افزایش فعالیت‌های ساخت‌وساز بدون ارزیابی‌های ژئوتکنیکی مناسب باعث نشست سکونتگاه‌ها و توسعه فرونشست زمین می‌شود.
مطالعات اخیر و مشاهدات مبتنی بر ماهواره، مانند آنهایی که از رادار دهانه مصنوعی تداخل‌سنجی استفاده می‌کنند، اندازه‌گیری‌های دقیقی از میزان فرونشست زمین در میناب ارائه کرده‌اند. میانگین نرخ فرونشست زمین در میناب بین ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر در سال تخمین زده شده است، در حالی که در برخی از مناطق با فعالیت کشاورزی شدید، نرخ‌های بالاتر از ۲۰ سانتی‌متر در سال نیز گزارش شده است.
این نرخ‌ها میناب را به یکی از مناطق مهم آسیب‌دیده از فرونشست زمین در ایران تبدیل کرده است. پیامدهای این فرونشست‌های سریع و شدید، اثرات گسترده‌ای خواهد داشت:
آسیب به زیرساخت‌ها: فرونشست زمین می‌تواند موجب آسیب به جاده‌ها، ساختمان‌ها، پل‌ها و سیستم‌های آبیاری شده و زیرساخت‌ها را در معرض خطر قرار دهد.
کاهش بهره‌وری کشاورزی: فرونشست زمین باعث کاهش حاصلخیزی خاک، اختلال در کانال‌های آبیاری و کاهش بهره‌وری کشاورزی می‌شود.
سیلاب‌ها و تجمع آب: افت سطح زمین می‌تواند منجر به تجمع آب در هنگام بارش‌های شدید یا سیلاب‌ها شده و تهدیدی برای ساکنان منطقه به حساب آید.
از دست دادن تالاب‌ها و تغییرات اکوسیستم: با گذشت زمان، فرونشست زمین منجر به از دست رفتن تالاب‌ها و تغییرات در اکوسیستم‌های محلی خواهد شد.
برای رسیدگی به این بحران، اقداماتی نظیر موارد زیر پیشنهاد می‌شود:
اجرای مقررات سخت‌گیرانه برای استخراج آب‌های زیرزمینی از طریق سیستم‌های صدور مجوز و نظارت مستمر.
استفاده از منابع آب جایگزین مانند کارخانه‌های نمک‌زدایی یا فاضلاب تصفیه‌شده برای مصارف کشاورزی.
بررسی‌های زمین‌شناسی و ژئوتکنیکی منظم با استفاده از فناوری‌های پیشرفته مانند InSAR برای تشخیص و پایش پیش‌هنگام.
افزایش آگاهی عمومی در خصوص شیوه‌های مصرف پایدار آب و نحوه مدیریت منابع آبی.
یکی از عوامل اصلی فرونشست در میناب، برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی است. با افزایش جمعیت و نیاز به آب برای کشاورزی و شرب، فشار زیادی بر منابع آبی وارد می‌شود. همچنین، تغییرات اقلیمی مانند کاهش بارندگی‌ها و افزایش دما باعث کاهش سطح آب‌های زیرزمینی شده و فرونشست را تشدید می‌کند.
ساخت‌وساز و توسعه شهری بدون ارزیابی‌های مناسب ژئوتکنیکی نیز بر گسترش فرونشست تاثیرگذار است.
در نهایت، فرونشست زمین در میناب عواقب جدی برای محیط زیست و زندگی مردم این منطقه خواهد داشت. این عواقب شامل آسیب به ساختمان‌ها، جاده‌ها و دیگر زیرساخت‌ها، کاهش کیفیت خاک برای کشاورزی و تهدید منابع آبی است که همه این‌ها به شدت نیازمند توجه و اقدام فوری هستند.
