حضور محمدجواد ظریف، معاون راهبردی رئیس‌جمهور، در اجلاس داووس و بیان برخی مسائل درباره موضوع حجاب و قانون آن، ارزیابی از وضعیت فعلی روابط خارجی ایران، گمانه‌زنی در ارتباط با وضعیت کشور در دوران ترامپ و البته اشاره مستقیم به نام سعید جلیلی در این گفت‌و‌گو، محور جدید برای حمله به دولت چهاردهم، شخص ظریف و خط و نشان برای هرگونه مذاکره احتمالی شده است.
به گزارش اعتماد، در نشست ویژه اجلاس داووس، ظریف به عنوان معاون راهبردی مسعود پزشکیان، در گفت‌وگویی با فرید زکریا به بررسی مسائل راهبردی ایران و موضوعات منطقه‌ای و بین‌المللی پرداخت. اظهارات ظریف در سه محور قابل بررسی است، محور‌هایی که به صورت جداگانه با انتقادات تند داخلی و حملات طیف رقیب پزشکیان در انتخابات ریاست‌جمهوری همراه شده است؛ حجاب، ترامپ و ایران و مساله حضور و موقعیت ایران در منطقه.
ظریف در این گفت‌و‌گو، در پاسخ به پرسشی درباره حقوق زنان گفت زنان حاضر در کابینه دولت انتخاب کرده‌اند که حجاب داشته باشند. او در پاسخ به این سوال که آیا آنها می‌توانند بدون حجاب در جلسات دولت حاضر شوند، گفت «آنها انتخاب کرده‌اند که حجاب داشته باشند چرا که به قانون کشور اعتقاد دارند.» او در عین حال گفته است که «اگر به خیابان‌های تهران سر بزنید زنانی را می‌بینید که بدون پوشش سر حرکت می‌کنند. اگرچه این برخلاف قانون است، اما دولت تصمیم گرفته است که هیچ فشاری بر زنان اعمال نشود. این قولی است که پزشکیان داده و سر آن مانده است.»
ظریف در این مصاحبه تاکید کرده که «من افتخار می‌کنم که در تشکیل کابینه ایران نقش داشته‌ام. برای اولین‌بار، چهار زن به عضویت کابینه درآمده‌اند. این نشان‌دهنده تعهد ما به مشارکت زنان در تصمیم‌گیری‌های کلان کشور است.»
او همچنین به راهبرد دولت در زمینه عدم ابلاغ قانون حجاب اشاره و تاکید کرده که «پزشکیان با موافقت سران کشور قانون حجاب را رعایت - ابلاغ - نکرده است.» ظریف در ادامه این جمله تشریح و تصریح می‌کند که منظور او از سران کشور مجموعه حاکمیت یعنی رییس مجلس، رییس قوه قضاییه، دبیر شورای عالی امنیت ملی و ... است.
محور دوم اظهارات مهم ظریف در داووس به موضوع سلاح هسته‌ای، ترامپ و دولت جدیدش اختصاص داشت. او در ادامه این مصاحبه با تاکید بر اینکه تهران تمایلی برای دستیابی به سلاح هسته‌ای ندارد، از آمادگی ایران برای مذاکره درباره فرصت‌ها سخن گفت و ابراز امیدواری کرده که دونالد ترامپ پیامد‌های خروج از برجام را به خاطر بیاورد.
او در این باره تاکید کرده است که «آقای ترامپ تحت تأثیر مشاورانش مانند جان بولتون از برجام خارج شد، زیرا آنها معتقد بودند ایران در حال فروپاشی است و خروج ناگهانی از برجام می‌تواند آخرین میخ بر تابوت ایران باشد. این تحلیل کاملا اشتباه بود. اکنون حتی امریکا می‌گوید که ایران تنها چند روز تا توانایی ساخت سلاح هسته‌ای فاصله دارد، اما همان‌طور که قبلا گفتم، اگر ما قصد ساخت سلاح هسته‌ای داشتیم، خیلی پیش‌تر این کار را انجام داده بودیم. امیدوارم این بار ترامپِ دوم جدی‌تر و واقع‌بین‌تر و متمرکزتر عمل کند.»
در بخش دیگری از این مصاحبه ظریف با بیان اینکه «ایران تهدیدی برای امنیت جهان نیست» می‌گوید که به جای تمرکز بر تهدید‌ها اکنون زمان استفاده از فرصت‌هاست و تاکید می‌کند که «بیایید درباره این موضوع صحبت کنیم.»
سومین محور اظهارات ظریف که با واکنش تند داخلی همراه شده نام بردن او از سعید جلیلی است. ظریف در این گفت‌و‌گو می‌گوید که «اگر امروز به جای مسعود پزشکیان، سعید جلیلی را به عنوان رییس‌جمهور داشتیم، ممکن بود جنگ بزرگی در منطقه در جریان باشد. در ایران دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد و من به این دیدگاه‌های متفاوت احترام می‌گذارم».
به نظر می‌رسد ظریف تاکیدی بر این اساس داشته است که با نام بردن از سعید جلیلی هم این پیام را مخابره کند که دولت برای مذاکره با غرب تحت چه فشار‌هایی در داخل هست و هم این پیام پنهان را به طرف‌های غربی یادآوری کند که فرصت مذاکره همیشگی نیست و تغییر صحنه سیاست داخلی ایران می‌تواند این فرصت را از بین ببرد و سیاست خارجی جدیدی را در دستورکار قرار بدهد.
اظهارات ظریف حتی با گمانه‌زنی برخی رسانه‌های فارسی زبان و غیرفارسی زبان خارج از ایران همراه شد که مذاکراتی در حاشیه داووس در جریان است. چهره نزدیک به ظریف، اما این گمانه‌زنی را تکذیب کرد.
هادی محمدی، مدیرکل رسانه معاونت راهبردی رئیس‌جمهوری درباره گمانه‌زنی برخی رسانه‌ها مبنی بر انجام مذاکرات با امریکا در داووس، با دعوت از اشخاص و رسانه‌ها برای خودداری از دامن‌زدن به شایعات بی‌اساس، تصریح کرد: هیچ‌گونه مذاکره‌ای در داووس با امریکا یا هیچ کشور ثالث دیگری در این زمینه انجام نشده و بدیهی است هرگونه مذاکره‌ای، بر اساس تصمیم مقامات عالی نظام و در چارچوب‌های معمول دیپلماتیک با محوریت وزارت امور خارجه انجام می‌شود. مجموعه این سه محور اظهارات ظریف، اما واکنش‌های متفاوتی از جانب طیف‌های مختلف نیرو‌های اصولگرا ایجاد کرده است. در صدر این واکنش‌ها جریان سعید جلیلی هستند که مشخصا در چند ماه اخیر در بسیاری از موضوعات به خصوص در نحوه رفتار با دولت تفکیک جدی بین آنها و نیرو‌های جبهه پایداری رخ داده است.
به این معنی که بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۳ مرزبندی بین نیرو‌های سعید جلیلی و جبهه پایداری در حال شکل‌گیری است و این تشکل در برخی از سیاست‌ها از جمله نحوه ابراز مخالفت با سیاست‌های دولت اعم از سیاست خارجی تا موضوعات مربوط به فضای مجازی رویه‌های متفاوتی در پیش گرفته‌اند. در شرایط فعلی و بعد از اظهارات ظریف به صورت کاملا روشن این نیرو‌های سعید جلیلی در بخش‌های مختلف و رسانه‌های نزدیک به آنها هستند که دولت و ظریف را زیر بار تهدید برده‌اند و به دنبال تحدید مساله مذاکره هستند.
چهره‌های سیاسی نزدیک به سعید جلیلی به اظهارات ظریف واکنش تندی نشان داده‌اند. این واکنش‌ها در قیاس با قبل تندتر شده و قطعا نام بردن مستقیم محمدجواد ظریف از سعید جلیلی در این مساله بی‌تاثیر نیست.
وحید یامین‌پور، مجری سابق صدا و سیما و از چهره‌های نزدیک به سعید جلیلی، در واکنش به اظهارات ظریف درباره خطر رییس‌جمهور شدن سعید جلیلی، در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «فردای روزی که آمدید هنیه را در تهران زدند، بعد فرماندهان حزب‌الله و سیدحسن و جنگ لبنان و حمله هوایی به ایران و بعد سقوط سوریه... حالا هم فاجعه تورمی و دلار و طلا... مثلا جنگ با ما و منطقه قرار بود چه کند که نکرده؟ جنگ بعدی با ارسال پالس ضعف داخلی آغاز می‌شود که شما انجامش می‌دهید.
همچنین ابراهیم رضایی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی، نیز در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «کشاندن مباحث داخلی به پرونده‌های بین‌المللی خطاست؛ کاری که ظریف یک‌بار در مواجهه با البرادعی و یک‌بار در مواجهه با هاله اسکندری انجام داد و این‌بار در داووس. راه اشتباه سابق را دوباره نیازمایید، شخص رییس‌جمهور باید جلوی این خطا‌های خطرناک و بزرگ را بگیرد.»
سومین واکنش عجیب از جانب روح‌الله مومن‌نسب بود. دبیر ستاد امر به معروف و نهی از منکر تهران که در انتخابات اخیر از چهره‌های فعال در کنار سعید جلیلی بود و صبح روز اعلام نتایج انتخابات در توییتی نوشت که ما - جریان سعید جلیلی که او خود را بخشی از آن معرفی می‌کند - انتخابات را به فیلترشکن‌ها باختیم.
او در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: نیرو‌های ضدکودتا باید ظریف را به‌محض ورود به کشور بازداشت و تحت بازجویی قرار دهند؛ در غیر این صورت کشور به‌زودی دچار بحران‌های پیچیده‌تر و بسیار خطرناک خواهد شد. مومن‌نسب در ادامه مطلب نخست خود نوشته است: «گام دومِ کودتا برداشته شد! گذشته از اشکالات حقوقی جدی که بر صلاحیت شورای عالی ول‌سازی فضای مجازی مبنی بر رفع موانع دسترسی سکو‌های صهیونیستی به اطلاعات مردم ایران (رفع فیلترینگ) وجود دارد، اساسا مصوبات شورا بدون طی روال مشخصی که در آیین‌نامه آمده است، قابلیت اجرا ندارد...».
مشخص نیست که موضوع بازداشت ظریف بر اساس حکم کدام دادگاه در اندیشه مومن‌نسب نقش بسته است؟ علاوه بر این مشخص نیست «نیرو‌های ضدکودتا» کدام بخش از نیرو‌های نظامی و انتظامی یا حتی امنیتی در ساختار کشور هستند. با این وجود نکته‌ای که به‌شدت در توییت مومن‌نسب دیده می‌شود عصبانیت او از اظهارات ظریف و البته ناراحتی قبلی است که از مصوبه شورای عالی فضای مجازی درباره رفع فیلتر واتس‌آپ و گوگل پلی دارد.
مهری طالبی دارستانی مبتکر طرح کلینیک بی‌حجابی و از چهره‌های حلقه سعید جلیلی هم درمورد ظریف و خطاب به رییس قوه قضاییه و قالیباف و نمایندگان در توییتی نوشت: یک موجود غیرقانونی، علنا علیه قوانین جمهوری اسلامی قیام کرده. آقای اژه‌ای، ریاست محترم قوه قضاییه جمهوری اسلامی! آقای قالیباف و نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی! فراموش کردید موجودیت شما از نظام اسلامی است؟!» دارستانی که پیش از این هم در ادبیاتی عجیب باعث برکناری خود از ستاد امر به معروف و عذرخواهی این ستاد از پزشکیان گفته با همان سبک و سیاق سابق خود نوشته است.
فراتر از این چهره‌ها رویکردی است که صداوسیما در قبال حضور ظریف در داووس داشت؛ بخش‌های خبری صدا و سیما در روز دوم بهمن ۱۴۰۳ ظریف را بایکوت کردند و حتی در خبر اجلاس داووس در بخش ساعت ۱۴ به آن اشاره نکردند. پایگاه خبری عصرایران با انتقاد از این رویکرد در قبال حضور معاون رییس دولت در یک اجلاس خارجی نوشت: «مثل اینکه ایران در جام جهانی فوتبال حاضر باشد و در خبر افتتاح جام جهانی به حضور تیم ایران اشاره نشود!»
عجیب اینکه صداوسیما با بی‌اعتنایی به حضور ظریف در داووس، در اخبار ساعت ۲۱ سه‌شنبه شب گزارش قابل توجهی منعکس شد که به حضور سه ابرثروتمند در مراسم تحلیف دونالد ترامپ رییس‌جمهوری جدید امریکا اشاره داشت که یکی متحد و از عوامل پیروزی او بود: ایلان ماسک مالک تسلا با ثروت ۴۰۰ میلیارد دلاری، جف بیزوس مالک آمازون با ثروت ۲۰۰ میلیارد دلاری و مارک زاکربرگ مالک متا با ثروت ۲۰۰ میلیارد دلاری و همین نشان می‌دهد سیاست و اقتصاد تا چه حد در هم تنیده‌اند. مشخص نیست چرا بخش خبری رسانه‌ای که با اتاق فکر زیر نظر برادر سعید جلیلی اداره می‌شود پوشش خبر پیروزی ترامپ نسبت به حضور ظریف در داووس اهمیت بیشتری دارد!
روزنامه کیهان هم ظریف را مورد نقد جدی قرار داده و نوشت: «محمدجواد ظریف، در شرایطی که مبتنی بر قانون نحوه انتصاب اشخاص در مشاغل حساس، به شکل غیرقانونی در منصب معاون راهبردی رییس‌جمهور مشغول به فعالیت است، بار دیگر سخنانی خارج از عرف را به زبان آورده و فرصتی دیگر را برای سوءاستفاده بیگانگان فراهم ساخته است. ظریف این‌بار نیز با تکرار رویه اشتباه و تأمل‌برانگیز ۲۰ ساله خود، در اجلاس سالانه مجمع جهانی اقتصاد در داووس در گفت‌وگوی خود با فرید زکریا برنامه‌ساز و تحلیلگر سیاست خارجی، مجددا مسائل داخلی را به دستاویزی برای حمله به رقبای خود در نشستی بین‌المللی بدل ساخت.» کیهان در همین مطلب از نام بردن سعید جلیلی توسط ظریف نیز انتقاد کرده و مدعی شده است که رسانه‌های اصلاحات این بخش از سخنان ظریف را سانسور کرده‌اند.
علاوه بر این گزارش کیهان در مطلبی با عنوان «آفتابه نداره!» در ستون (گفت و شنود) خود نوشت: «گفت: آقای ظریف با شرکت در اجلاس داووس چه افتخاری آفریده که رییس‌جمهور به ایشان جایزه داده و همین امروز علاوه بر جایگاه غیرقانونی معاون راهبردی، او را به عضویت شورای عالی آمایش سرزمین منصوب کرده است؟! گفتم: یادت هست که آقای ظریف چند سال قبل در شورای روابط خارجی امریکا گفته بود اگر امریکا از جناح ما حمایت نکند، تندرو‌های مخالف امریکا در انتخابات برنده می‌شوند؟ حالا در داووس به امریکا مژده داده که مخالفان امریکا در انتخابات رای نیاورده‌اند! و گفته اگر جلیلی رای آورده بود حالا احتمالا منطقه درگیر جنگ بزرگی بود. گفت: دیگه چی؟! گفتم: گفته اگر تندرو‌ها یعنی انقلابیون مسوولیت داشتند من نمی‌توانستم در خیابان‌های تهران قدم بزنم! خلاصه هرچی دق‌دلی از نیرو‌های انقلاب داشته را برای امریکایی‌ها بیرون ریخته. گفت: حالا چرا سفره دلش را برای دشمنان ایران باز کرده؟! گفتم: یارو از باجه تلفن اومد بیرون. ازش پرسیدند؛ کار می‌کنه؟ گفت؛ آره ولی آفتابه نداره!»
به جز روزنامه کیهان، روزنامه جوان نیز در مطلبی با انتقاد از سخنان ظریف در اجلاس داووس نوشته است: «اینگونه سخنان، خلاف امنیت و اقتدار ملی ایران و فضا دادن به دشمن است. یک عنوان «تندرو» را که در خارج از ایران خریدار دارد و ظریف هم با همان خارج، احساس ارادت و صمیمیت بیشتری نسبت به داخل دارد، همیشه به مخالفان خود نسبت می‌دهند. هیچ‌کس تندروتر از ظریف نیست. هیچ فرقی بین ظریف و احمدی‌نژاد در خسارت‌هایی که با سخنرانی‌ها ایجاد می‌کنند، نیست.
اما او در داووس می‌گوید «اگر تندرو‌ها در ایران مسوولیت داشتند، من هم آزادانه نمی‌توانستم در خیابان‌های تهران قدم بزنم.» کاش ظریف قدری در نسبت ناروا دادن به مخالفانی که ۱۳ میلیون نفر از مردم ایران به آنان رأی دادند خلاقیت داشت. دقیقا همان حرف‌های رییس سابقش را تکرار می‌کند که اگر فلانی می‌آمد در خیابان‌های تهران دیوار می‌کشید. [..]دولت که از فرصت حکمرانی در دولت علیه دین و ملت و کشور سوءاستفاده می‌کند، باز دروغ همیشگی‌اش را تکرار کرد که اگر اکنون به جای پزشکیان، رقیبش آمده بود، «ممکن بود جنگ بزرگی در منطقه در جریان باشد.»
آیا شما اصولا توان تدبیر و دخالت در امور جنگ و صلح را دارید که دور شدن از جنگ را برای خود فاکتور می‌کنید؟! پرسش جدی این است چرا ایران و مردم باید تاوان عقده‌گشایی ظریف را در تریبون‌های خارجی بدهند؟!» اظهارات حامیان پیدا و پنهان سعید جلیلی علیه ظریف البته با نقد چهره‌هایی نیز همراه شده است. به‌طور مثال علی جنتی وزیر ارشاد دولت یازدهم و دیپلمات پیشین ایران، در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: هر ایرانی شرافتمند که مصاحبه دکتر جواد ظریف در داووس را در دفاع جانانه از ایران و مقاومت فلسطین ببیند احساس غرور و افتخار می‌کند. او صدای رسای ملت ایران درصحنه جهانی است. آنان که نمی‌توانند این بالندگی و جوانمردی را ببینند، زبان در کام بگیرند و عرض خود نبرند.
احمد زیدآبادی، روزنامه‌نگار و فعال سیاسی اصلاح‌طلب در کانال تلگرامی خود نوشت: «آن محافلی در داخل کشور که محمدجواد ظریف را به دلیل اظهاراتش در اجلاس داووس مورد تاخت و تازی بی‌سابقه قرار داده‌اند آیا درخواست‌شان واقعا این است که آقای ظریف در آنجا اعلام کند؛ «سیاست رسمی جمهوری اسلامی ترور دونالد ترامپ است و او را در هر مکان و زمانی که در دسترس باشد، خواهد کشت؟» اینکه اعلان جنگ رسمی و علنی با ایالات متحده و همه متحدانش در سطح جهان است! این محافل با این نوع علایق، اگر خود را دوست جمهوری اسلامی می‌دانند که در آن صورت نظام نیازی به دشمن ندارد ولی اگر «دوست‌نما» هستند که آن حکایت دیگری است.»
هم راستا با این دو روزنامه خبرگزاری فارس نیز با راه انداختن یک پویش خواستار عزل ظریف از معاونت راهبردی رییس‌جمهور شده‌اند. در توضیح این پویش آمده: «چطور ممکن است کسی که یک مملکت را ۸ سال معطل برجام و توافقی که نخوانده بود کرد به جای محاکمه شدن به خاطر خسارات فاجعه‌باری که به مملکت وارد کرد به صورت غیرقانونی پست می‌گیرد و به‌رغم پیگیری مجلس از دیوان عدالت اداری و قوه قضاییه در عزل و محاکمه این فرد هیچ خبری نیست.»
در دو ماه اخیر بسیاری از اظهارات به‌طور مشخص نشان از بروز اختلافات و مرزبندی‌هایی بین نیرو‌های جبهه پایداری و سعید جلیلی در ارتباط با موضوعات مختلف به خصوص نحوه رفتار در قبال دولت، تصمیمات رفع فیلترینگ، عدم ابلاغ قانون حجاب و راهبرد دولت برای از سر‌گیری مذاکرات یا شکل‌گیری مذاکرات جدید دارد.
به‌رغم ائتلاف راهبردی و استراتژیک حامیان سعید جلیلی و جبهه پایداری در سال‌های اخیر، به نظر می‌رسد این ائتلاف بعد از انتخابات تیرماه سال جاری دچار اختلافاتی شده است. در این تقسیم‌بندی جدید چهره‌های جبهه پایداری در یک سو و حلقه سعید جلیلی با یارگیری از اعضا و نزدیکان دولت سابق و حلقه‌های انقلابی و جوان در جریان اصولگرا، مختصات جدیدی از تقسیم‌بندی را ترسیم کرده‌اند.
در این بین جریان جلیلی سعی دارد تا با تمام توان مساله مذاکره را زیر ضرب ببرد. طبیعی است که پیش‌زمینه و الزام این کار نیز حملات هماهنگ و تند علیه محمد جواد ظریف است.
نکته قابل توجه این است که حتی چهره‌ای همانند محمدجواد کریمی قدوسی که از اساس دشمن پارلمانی درجه یک محمدجواد ظریف تلقی می‌شد در توییتی گفته است که مساله ممنوعیت مذاکره همیشگی نیست.
در شرایط فعلی این جریان جلیلی علیه مذاکرات قد علم کرده است. همزمان با اظهارات ظریف در داووس، رسانه‌های نزدیک به جلیلی به بازنشر اظهارات او درباره مذاکره نیز اقدام کرده‌اند. در ویدیویی که از او در روز‌های اخیر منتشر شده وی به نقد مذاکره پرداخته و می‌گوید: «شما باید در طرح مساله هم دقت داشته باشید، حتی بحث تجارت و اندیشه دینی و... را هم کنار بگذارید. اصلا با همان اندیشه غربی با همان نگاهی که آنها دارند با همان نگاه است که این مسیر طی شده موفق نبوده است. به نظر بنده شما لازم نیست این مباحث را مطرح کنید، یعنی اگر ۱۰ سال پیش بود ۱۲ سال پیش بود این بحث‌ها مطرح می‌شد می‌گفتند ما می‌رویم و مذاکره می‌کنیم یا ما به طور مثال می‌رویم معامله می‌کنیم، به هر حال یک چیزی می‌دهیم و یک چیزی می‌گیریم.»
او همچنین در بخش دیگری از این ویدیو می‌گوید: «درحال حاضر ما این تجربه‌ها را هم داریم، با همان تجربه رفتند با همان مدل این کار‌ها را کردند. مگر اینگونه نبود؟ رفتند توافق کردند به قول خودشان یک سری چیز‌هایی را دادند. گفتند ما همه مواد هسته‌ای را خارج می‌کنیم، سانتریفیوژ‌ها را جمع می‌کنیم، آنجا را بتون می‌ریزیم. یعنی در همان بده بستان حتی با همان ادبیات با همان چارچوب معامله که آنها بیان می‌کنند تجارتی که آنها بیان می‌کنند هم عمل کردند و با همان هم موفق نبودند.»
به نظر می‌رسد برخلاف تمامی انتقاد‌هایی که از نام بردن سعید جلیلی توسط ظریف صورت گرفته، فضای کلی کشور و رویکرد تقابلی این جریان سیاسی با دولت و محمدجواد ظریف در پاسخی که او به سوال فرید زکریا داد قابل ترسیم است. وقتی زکریا با کنایه به ظریف گفت که «مهم نیست ظریف در «داووس» چه می‌گوید، تندرو‌ها هستند که سیاست امنیتی را تدوین می‌کنند» ظریف به او این پاسخ را داد: «این درست نیست؛ اگر تندرو‌ها مسوولیت داشتند، حتی نمی‌توانستم در خیابان‌های تهران قدم بزنم.»
