به گزارش خبرنگار مهر، بر کسی پوشیده نیست که رابطه و تعامل میان کشورها در سطح ین المللی ضرورتی غیر قابل انکار است چرا که کشورها به دلیل ارتباط و پیوند عمیق و به منظور تأمین نیازها و منافع در ابعاد مختلف، نیازمند تعامل و رابطه با یکدیگر هستند. در عین حال این تعامل زمانی مفید و کارآمد خواهد بود که در یک سطح و بر پایه حفظ استقلال کشورها و احترام و منافع متقابل و به دور از هر گونه وابستگی باشد؛ در غیر این صورت استقلال و هویت کشورها خدشه دار خواهد شد.
کشور ایران و نظام جمهوری اسلامی نیز از این قاعده مستثنی نیست. با این تفاوت که برخی تعامل با بلوک غرب را کارسازتر از تعامل با بلوک شرق و کشورهایی مانند چین و روسیه می‌دانند و عده‌ای هم موافق توافق توأمان با کشورهای غربی و شرقی هستند. با این وجود به زعم بسیاری از موافقین تعامل‌های اثرگذار با بلوک شرق، هنوز ظرفیت‌های مغفولی در این روابط شناسایی و عملیاتی نشده است. روابط ایران با چین و روسیه امر جدیدی نیست و این روزها در پی سفر مسعود پزشکیان رئیس دولت چهاردهم بار دیگر مورد تحلیل و ارزیابی صاحبنظران قرار گرفته است.
مهم‌ترین چالش برای آمریکا، ارتقای سطح همگرایی ایران، روسیه و چین
کاظم جلالی سفیر ایران در مسکو در صفحه اجتماعی ایکس در رشته توییتی در رابطه با رابطه ایران و روسیه نوشت: «مهم‌ترین چالش برای آمریکا، ارتقای سطح همگرایی و مشارکت جامع بین ایران، روسیه و چین خواهد بود.»
وی افزود: «از نقطه‌نظر نخبگان آمریکایی تهران، مسکو و پکن می‌توانند در میان‌مدت، قدرت اقتصادی، دیپلماتیک، نظامی و فناوری خود را برای اعمال چالشی پایدار بر نظم جهانی با الگوی غربی، تجمیع کرده و متعاقب آن موجب تغییر در ساخت نظم آتی با ماهیتی پسا غربی، چندقطبی و عادلانه شوند.»
وی در پیام دیگری در این شبکه اجتماعی به زبان روسی درباره شکل‌گیری بلوک‌های جدید منطقه‌ای با حضور ایران، روسیه و چین و تقویت و ثبات روندهای چندجانبه‌گرایی در شبکه ایکس نوشت: «نزدیکی هر چه بیشتر ایران و روسیه و متعاقب آن شکل‌گیری بلوک‌های جدید منطقه‌ای، به‌ویژه با حضور دیگر قدرت‌های نوظهور آسیایی همچون چین، نویدبخش تقویت و تثبیت روندهای چندجانبه‌گرایی در سطح جهانی خواهد بود؛ امری که در تقابل مستقیم با منافع دولت جدید آمریکا است که شعار «اول آمریکا» و به بیان دیگر یک جانبه‌گرایی را سرلوحه سیاست‌های جهانی خود قرار داده است.
جلالی همچنین در بخشی از گفتگو با پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار مقام معظم رهبری در خصوص فعالیت‌ها و همکاری‌های ایران و روسیه در ایجاد اقتصاد بدون دلار گفته است: «اقتصاد روسیه یک اقتصاد حدود ۶۰۰ میلیارد دلاری در سال است که نیمی از آن واردات کالاها به روسیه است -حدود ۳۰۰ میلیارد دلار ارزش واردات به روسیه است. من زمانی که روی اقتصاد روسیه متمرکز شدم این را فهم کردم که اگر ما همه وجه همت‌مان را برای گسترش روابط اقتصادی با روسیه بگذاریم خصوصاً بعد از اینکه روسیه هم تحریم شد و فضای جدیدی به وجود آمد، ما می‌توانیم از یک رشد بزرگ اقتصادی بهره مند شویم. حتی چند سال پیش که مقام معظم رهبری سال تولید ملی را اعلام کردند، ما گزارشی نوشتیم که واقعاً می‌شود با روابط اقتصادی با روسیه تولید ملی را در داخل کشور افزایش داد، چون اقتصاد روسیه نیازمند کالا است. روسیه ۵۸% تجارتش با غرب بود و اکنون بخش اعظم این تجارت از بین رفته است.»
سفیر ایران در مسکو ادامه می‌دهد: «در چنین شرایطی، ما می‌توانیم با توجه به ظرفیت و توانمندی کشور، در دو زمینه ایفای نقش کنیم: نخست اینکه کالاهای خودمان را به روسیه صادر کنیم (به ویژه در بخش کشاورزی) و دوم هم می‌توانیم به شکل هاب عمل کنیم و عملاً کشور ما محل عبور کالاها به سمت روسیه باشد. در بخش اول، در سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی که مقام معظم رهبری ابلاغ فرمودند، آنجا هست که اقتصاد ایران باید درون‌زای، برونگرا بشود. اما اقتصادمان متأسفانه درون زای، درونگرا است و بیشتر سیاست‌های اقتصادی‌مان هم بر اساس این است که در درون اقتصاد خودمان را اداره کنیم. اقتصاد ما هم متأسفانه واردات‌محور است و به واردات اهمیت بیشتری می‌دهیم تا صادرات. سیاست‌های صادراتی کشورمان را حتماً باید اصلاح کنیم. حتماً در این خصوص ما می‌توانیم رشد اقتصادی را در داخل کشور ببینیم؛ با توجه به اینکه می‌توانیم به بازار روسیه متصل بشویم. «معاهده مشارکت جامع راهبردی» دارای یک پیام مشخص است و آن این است که جمهوری اسلامی ایران در خصوص گسترش روابط خود با کشورهایی که با آنها همسویی دارد، جدی است و همچنین در حوزه مبارزه با یک جانبه گرایی نیز دارای رویکردهای مشترک جدی با کشورهای همسو است.»
جلالی اذعان دارد: «این نشان می‌دهد که ما برای این گسترش همکاری‌هایمان با این سنخ از کشورها از جمله فدراسیون روسیه، جدی هستیم. این رهیافت به روابط، یک رویکرد کاملاً ملی و فراجناحی به پدیدارهای نوظهور سیاسی، امنیتی و اقتصادی دارد. این اقدام مهم، همان تلاشی است که در دولت جناب آقای رئیسی برای تدوین موافقتنامه انجام شد و در دولت جناب آقای پزشکیان نیز با جدیت پیگیری و به مرحله عمل رسید. به گونه‌ای که با سرعت این موافقتنامه جمع و جور بشود و در زمان مناسبی امضا گردد. لذا این رویکرد، یک رویکرد ملی در داخل ایران است و به مسائل سلیقه‌های سیاسی و گروهی هم ارتباطی ندارد لذا فکر می‌کنم این موافقتنامه هم طیف وسیعی از همکاری‌های دوجانبه را در بر می‌گیرد، هم طیف وسیعی از همکاری‌های منطقه‌ای و همچنین همکاری‌های بین المللی در ابعاد سیاسی، اقتصادی و فرهنگی. در کنار آن، مبارزه با تروریسم و همکاری‌هایی که ما می‌توانیم در عرصه جهانی و منطقه‌ای با هم داشته باشیم. طبعاً این نوع توافقات در اردوگاه جدید که رویکردهای مشترک داریم در تقابل با یک جانبه گرایی می‌تواند به اینکه ما این دوران گذار را طی کنیم و بتوانیم به دوران جدید که کشورها نقش مؤثری در اداره جهان داشته باشند ان شاءالله بپیوندیم، کمک شایان کند.»
وی اما معتقد است که در مسیر تحقق رشد اقتصادی در سایه تعامل با روسیه پنج مانع جدی وجود دارد که می‌بایست از سر راه اقتصاد برداشته شود.
موانع تحقق رشد اقتصادی به واسطه تعامل ایران و روسیه
همانطور که اشاره شد تعاملات اقتصادی و سیاسی ایران با بلوک شرق در سالهای اخیر به شکل جدی تری در حال شکل گیری است اما این تعاملات همچنان با موانعی رو به رو است. ایران با وجود تغییر جهت به سمت تعامل با این قدرت‌ها، هنوز نتوانسته از تمامی ظرفیت‌ها و دستاوردهای این دو کشور قدرتمند بهره برداری کافی داشته باشد. روسیه و چین، با توجه به تاریخچه روابط اقتصادی، سیاسی و نظامی و فرهنگی قدرتمندشان قادر بودند در عرصه جهانی جایگاه ویژه ای پیدا کنند.
ایران در سالهای اخیر تلاش می‌کند روابط خود را با این کشورها تقویت کند اما تا امروز، در بسیاری از زمینه‌ها نتوانسته است از همکاری‌های این دو کشور به شکلی مؤثر بهره برداری کند. در این بخش از گزارش به موانع موجود که بر سر ر اه تعامل با بلوک شرق است اشاره می‌شود.
مانع نخست؛ شناخت ایرانی‌ها نسبت به بازار روسیه است که متأسفانه در این باب شناخت دقیق و مناسبی وجود ندارد. البته طی سالیان گذشته افزایش شناخت داشتیم اما هنوز این نیازمند این است که بیشتر در این خصوص کار کنیم.
مانع دوم، مسئله ترانزیت است که ما باید خطوط ارتباطی افزایش بدهیم چه در بخش دریایی، استفاده از دریای خزر که در این خصوص کریدور شمال-جنوب رشت-آستارا، به لحاظ زیرساختی، بسیار پر اهمیت است. در سال ۲۰۲۴ بر اساس آمار رسمی فدراسیون روسیه حدود ۲۰ میلیون تن کالا به ایران آمد، یا از ایران عبور کرد. ما باید این میزان را افزایش بدهیم و برسیم به بالای ۱۰۰ میلیون تن کالا در سال و این امکان کاملاً فراهم است. باید رشت-استارا را تکمیل کنیم، کریدور بخش شرقی را فعال‌تر کنیم. در بحث ترانزیت و ایجاد راه‌های مواصلاتی جاده‌ای ریلی و همچنین استفاده از دریای خزر.
سومین مانع در این مسیر، مباحث مربوط به گمرک است. من فکر می‌کنم گمرک ما نیازمند این است که یک حرکت جدی را انجام بدهد و در حوزه‌هایی، خانه تکانی کند. باید به سمت گمرک دیجیتالی برویم و عملاً فضایی را فراهم کنیم که کالا بتواند به راحتی عبور کند. با توجه به اینکه ما به جز دریای خزر همسایگی خاکی با روسیه نداریم، لذا تعامل با کشورهایی مثل آذربایجان از غرب و ترکمنستان و قزاقستان از شرق بسیار مهم است و لازم است که یک نوع «همگرایی گمرکی» هم در این بخش‌ها ایجاد شود که البته طی سالیان گذشته خیلی خوب بود. به عنوان مثال، ما سال ۲۰۲۳ برای اولین بار از بخش شرقی کریدور شمال جنوب توانستیم بهره‌برداری کنیم، حدود ۶۵۰ هزار تن کالا در سال ۲۰۲۳ و حدود یک میلیون و ۸۰۰ هزار تن کالا در سال ۲۰۲۴ عبور داده شد. بنابراین، بخش ترانزیت خیلی مهم است.
مانع چهارم مسئله پولی و بانکی است که این هم باید مسائل بین دو کشور حل بشود؛ البته گام‌های خوبی برداشته شده است. یکی از گام‌ها این است که پیام رسان های محرمانه‌مان به یکدیگر متصل شده است و امروز ما درباره ارتباط با روسیه نیاز به سوئیفت نداریم. چنین چیزی را حتی می‌توانیم با کشورهای دوست دیگر گسترش بدهیم. بخش بعدی اتصال کارت میر و شتاب است که دارد انجام می‌شود. بخش بعدی پیمان پولی است که بین بانک‌های مرکزی دو کشور و ارتباطات بانکی منعقد شده و دارد تسهیل می‌کند.
و اما پنجمین مانع هم بحث لجستیک است که در این خصوص هم باید به شکل ترکیبی: هم در بحث کامیون، هم در بحث قطار، هم در بحث کشتی، هم در بحث نوسازی بنادر ما و خیلی مسائل دیگری که در این حوزه وجود دارد اقدامات جدی لحاظ شود. نباید روسیه را مانند سایر کشورها ببینیم، به هر حال اقتصاد روسیه اقتصاد بزرگی است و ما می‌توانیم ایفای نقش جدی داشته باشیم. امروز هم اقتصاد روسیه نیازمند ورود کالاهای ایرانی است. در گذشته روسیه ما را بیشتر در حوزه سیاسی و امنیتی برای خود تعریف می‌کرد. امروز ما را در حوزه اقتصادی تعریف کرده است. به همین دلیل، آنها در حوزه گمرک در حوزه ترانزیت در حوزه ارتباطات با ایران دارند گام‌های مهمی را برمی‌دارند.
طبق آنچه مورد اشاره قرار گرفت، تعامل ناگزیر با کشوری مثل روسیه نیازمند تلاش جهت مرتفع ساختن موانعی است که پیش روی آنها وجود دارد در غیر این صورت، امضای معاهده نامه‌ها و توافق نامه‌های چند ماهه و چند ساله شکل اجرایی و عملیاتی به خود نخواهند گرفت و هیچ آورده اقتصادی ای برای کشور رقم نخواهد خورد.
