بازار خودروی ایران طی سال‌جاری در بیشتر مقاطع روزهای کم تنشی را پشت سر گذاشته است، اتفاقی که بدون تردید یکی از دلایل آن افزایش واردات نسبت به دو سال قبل بوده است. با این پیش‌فرض -کنترل قیمت در بازار خودرو به واسطه واردات- سرنوشت بازار خودروی ۱۴۰۴ را می‌توان در سه سناریوی کلی بررسی کرد.
هر سه سناریو بر پایه تصمیم سیاستگذار درباره سقف ارزی و تعرفه واردات خودرو در سال آینده استوار است، به نحوی که سناریوی نخست براساس قانون فعلی - سقف ارزی ۲میلیارد دلاری و تعرفه ۱۰۰درصدی- مطرح است و دو سناریوی دیگر نیز با توجه به پس و پیش شدن این قانون، طرح می‌شوند. پیش از اینکه به مرور این سناریوها بپردازیم، ابتدا این موضوع را که چرا از رشد واردات، به عنوان عامل کنترل‌کننده قیمت در بازار خودرو یاد می‌شود، واکاوی می‌کنیم. مرور روند بازار خودرو طی سال‌جاری نشان می‌دهد منحنی قیمت به جز دو، سه مقطع خاص که بیشتر به دلیل تشدید تنش بین ایران و اسرائیل بود، صعود چندان بلندی را تجربه نکرد.
گزارشی که مهر ماه در همین صفحه به چاپ رسید، عنوان شد بازدهی خودرو در نیمه نخست امسال (انتهای شهریور نسبت به ابتدای سال) بالغ بر ۱۳درصد افت کرده است. اتفاق دیگری که طی سال‌جاری و از اواسط تابستان به بعد رخ داد، جدایی نسبی (نه مطلق) بازار خودرو از بازار ارز بود. تا پیش از آن، منحنی قیمت خودرو در بازار آزاد کاملا گوش به فرمان ارز بود، اما از مقطع موردنظر به بعد، شرایط به شکلی پیش رفت که اثرپذیری بازار خودرو از نوسان ارز کاهش یافت.نه اینکه منحنی قیمت در بازار خودرو هیچ تاثیری از افت و خیز قیمت ارز نپذیرد، مساله اینجاست که اثرپذیری مطلق تبدیل به اثرپذیری نسبی شده است. به عبارت بهتر، در حال حاضر قیمت خودروهای داخلی در بازار آزاد تاثیر کمتری از قیمت ارز نسبت به گذشته می‌‌پذیرد. به عنوان مثال، در اواخر فروردین امسال و در اوج تنش بین ایران و اسرائیل، قیمت دلار در بازار آزاد ۶۴هزار و ۷۰۰ تومان بود و در همان مقطع، پژو ۲۰۷ دنده‌ای ۸۱۰ میلیون تومان خرید و فروش می‌شد.
از آن زمان تا به امروز، قیمت دلار حدود ۱۹هزار تومان معادل ۲۹درصد رشد کرده است. این در حالی است که رشد قیمت پژو ۲۰۷ دنده‌ای در بازه زمانی تحت بررسی، ۲۰میلیون تومان معادل کمتر از ۳درصد بوده است. در گذشته اما چنین نبود، به نحوی که بازار خودرو نوسانی بسیار نزدیک‌تر از مقطع فعلی نسبت به بازار ارز داشت. به اعتقاد کارشناسان، اگر قرار بود بازار خودرو رابطه سال‌های قبل را با بازار ارز داشته باشد، حالا با توجه به دلار نزدیک به ۸۴هزار تومان، منحنی قیمت در این بازار ارتفاع بسیار بلندتری داشت.
(در بازار آزاد) افزایش عرضه از سمت واردات بوده است. هرچند بیش از 2 سال از لغو ممنوعیت واردات خودرو می‌گذرد، اما در سال‌های 1401 و 1402 آمار بسیار ضعیفی از ورود خودروهای خارجی ثبت شد. طبق آخرین آمار رسمی، تا پایان آذر امسال بیش از 35هزار دستگاه خودروی سواری وارد کشور شده که نسبت به مدت مشابه سال قبل بالغ بر 700درصد رشد را نشان می‌دهد. بنابراین هرچند واردات 35هزار دستگاهی در طول 9 ماه، عدد چندان بالایی محسوب نمی‌شود، اما اولا در مقایسه با سال گذشته رشد بسیار زیادی کرده و ثانیا توانسته نقشی قابل‌توجه در کنترل قیمت داشته باشد. در واقع اگر نبود همین تعداد واردات، به احتمال فراوان منحنی قیمت خودرو به‌خصوص در بخش مونتاژی‌ها حالا ارتفاع بلندتری نسبت آنچه اکنون است، داشت.
با در نظر گرفتن سه سناریوی مطرح شده در ابتدای گزارش، تصویرهای متفاوتی از بازار خودرو در سال آینده وجود دارد. هرچند بازار خودرو 1404 از نواحی مختلفی (مثلا نتیجه مذاکرات احتمالی ایران و آمریکا) تحریک خواهد شد، اما در این گزارش تنها به عامل محرک «واردات» پرداخته‌ایم. طبق سناریوی نخست، در سال آینده 2 میلیارد یورو ارز به واردات خودرو اختصاص خواهد یافت و تعرفه 100درصدی نیز لحاظ می‌شود. با 2 میلیارد یوروی موردنظر، می‌توان 100هزار دستگاه خودرو با متوسط قیمت 20هزار یورو وارد کرد (بیشترین واردات خودرو از دهه 80 تاکنون متعلق به سال 93 بوده که تعداد 102هزار خودرو وارد کشور شده است).
با فرض اینکه در کل سال‌جاری 50هزار دستگاه خودرو وارد شود، این رقم در سال آینده با توجه به سقف ارزی 2میلیارد یورویی، رشد 100درصدی خواهد داشت (در واقع طبق سناریوی تحت بررسی، می‌تواند داشته باشد). بنابراین اثرگذاری واردات بر منحنی قیمت بازار خودرو، در سال آینده بیش از امسال خواهد بود و می‌توان به کنترل هر چه بیشتر قیمت (و حتی در شرایطی خاص، کاهش قیمت) امیدوار بود. این در حالی است که طبق سناریوی دوم، اگر سیاستگذار به وعده خود مبنی بر تخصیص 2 میلیارد یورو ارز به واردات عمل نکند، طبعا از اثرگذاری بالقوه - با در نظر گرفتن واردات 100هزار دستگاهی- کاسته خواهد شد. با توجه به تجربه تقریبا 3 سال گذشته، در عمل کردن سیاستگذار به وعده ارزی واردات خودرو، تردید وجود دارد، به نحوی که ممکن است 2میلیارد یوروی وعده داده شده، اختصاص نیابد. سیاستگذار امسال نیز قرار بود 2 میلیارد یورو ارز به واردات خودرو اختصاص دهد، حال آنکه کل ارز داده شده به واردات طی کمتر از 3 سال گذشته (از ابتدای ازسرگیری واردات در سال 1401 تا انتهای آذر گذشته) کمتر از یک میلیارد یورو بوده است. از همین رو ممکن است در سال آینده نیز این اتفاق تکرار شود و در این صورت از حجم بالقوه واردات -100هزار دستگاه- کاسته خواهد شد و به همان اندازه، تاثیر عرضه خودروهای خارجی بر منحنی قیمت بازار خودرو کاهش می‌یابد.
اما سناریویی خوش‌بینانه نیز وجود دارد که طبق آن، رکورد واردات خودرو به کشور شکسته خواهد شد. این سناریو بستگی مستقیم به دولت دارد، چه آنکه دولت با استفاده از اختیاراتش، می‌تواند سقف ارزی واردات خودرو را افزایش دهد. در این صورت، بازار خودرو قطعا شرایط بهتری نسبت به سناریوی نخست خواهد داشت، زیرا می‌توان خودروی بیشتری وارد کرد و هرچه عرضه بالاتر رود، قیمت نیز بیشتر کنترل می‌شود و حتی امکان کاهش قیمت وجود دارد.
طبق مصوبه مجلس شورای اسلامی، قرار بود سقف ارزی واردات خودرو در سال آینده 3.3میلیارد یورو باشد و تعرفه نیز 60درصد لحاظ شود. با این حال، مجمع تشخیص مصلحت نظام رای به سقف ارزی 2میلیارد یورویی و تعرفه 60 درصدی داد. این در شرایطی است که دولت امکان تغییر در این اعداد را دارد و می‌تواند علاوه بر بالا بردن سقف ارزی، تعرفه را هم کاهش دهد. اگر این اتفاق رخ دهد، جدا از شکسته شدن رکورد واردات خودرو در سال آینده، خودروهای خارجی - از محل کاهش تعرفه- با قیمت تمام شده کمتری-نسبت به اعمال تعرفه 100 درصدی- به‌دست شهروندان ایرانی خواهند رسید.
