به لطف فیلم‌ها و سریال‌های تلویزیونی، ما اغلب سامورایی‌ها را جنگجویانی شجاع می‌دانیم که به اصول اخلاقی سخت‌گیرانه‌ای پایبند بودند و حاضر بودند که جانشان را فدای ارباب خود کنند. اما این تصویر با واقعیت فاصله زیادی دارد. در ادامه بررسی می‌کنیم که سامورایی‌ها در حقیقت چگونه بوده‌اند و چه باورهایی درباره آن‌ها صحت ندارد.
پیدایش سامورایی‌ها
برخی تصور می‌کنند که سامورایی‌ها از دوران باستان در ژاپن وجود داشته‌اند. اما بسیاری از تاریخ‌نگاران بر این باورند که این طبقه جنگجو در دوران «هی‌آن» (۷۹۴ تا ۱۱۸۵ میلادی) شکل گرفته است.
در آن دوره، خاندان قدرتمند «فوجی‌وارا» بر دولت تسلط داشت و بسیاری از زمین‌داران ثروتمند تصمیم گرفتند دربار امپراتوری را ترک کنند و در مناطق دیگر به دنبال قدرت و نفوذ باشند. این زمین‌داران گروهی از محافظان مسلح را با خود همراه کردند که بعدها «سامورایی» نامیده شدند.
معنی واقعی واژه سامورایی
در زبان ژاپنی، «سامورایی» به‌طور کلی به معنای «خدمتکار» است و لزوماً به جنگجو یا مبارز اشاره ندارد.
اوج قدرت سامورایی‌ها از اواسط قرن دوازدهم آغاز شد، زمانی که امپراتور نفوذ خود را از دست داد و خاندان‌های مختلف برای تسلط بر حکومت به رقابت پرداختند. در این دوره، مهارت‌های جنگی سامورایی‌ها نقشی کلیدی در پیروزی یک خاندان بر دیگران ایفا کرد و جایگاه آن‌ها را به سطحی ممتاز رساند.
سامورایی‌ها همیشه تابع اصول اخلاقی نبودند
برخی معتقدند که سامورایی‌ها همواره از یک کد اخلاقی سخت‌گیرانه به نام «بوشیدو» پیروی می‌کردند. اگرچه چنین اصولی وجود داشت، اما این قوانین در طول زمان تغییر کرده‌اند و در گذشته چندان به آن‌ها به‌عنوان یک کد اخلاقی ثابت استناد نمی‌شد.
در ابتدا، سامورایی‌ها به ارباب خود وابسته نبودند و اگر اربابشان در جنگ کشته می‌شد یا با آن‌ها بدرفتاری می‌کرد، می‌توانستند در خدمت فرد دیگری قرار بگیرند. با روی کار آمدن خاندان توکوگاوا در اوایل قرن هفدهم، شرایط تغییر کرد. در این دوران، ژاپن پس از سال‌ها جنگ داخلی به صلح رسید و سامورایی‌ها که زمانی جنگجویان مهمی بودند، دیگر نقشی اساسی نداشتند. در نتیجه، «بوشیدو» دچار تغییراتی شد و تلاش شد تا سامورایی‌ها را با زندگی در دوران صلح سازگار کند. با این حال، شورش‌های سامورایی‌ها علیه اربابان خود و حتی خیانت در میان آن‌ها همیشه وجود داشته استه است.
یک مسافر اروپایی که در قرن شانزدهم به ژاپن سفر کرده بود، از فضای دربار و توطئه‌های سیاسی رایج در آن دوران متعجب شده و نوشته بود که هیچ‌کس به دیگری اعتماد نداشته و همه در کمین فرصتی برای خیانت بودند.
جایگاه سامورایی‌ها قابل خرید یا کسب کردن بود
در ابتدا، سامورایی‌ها از میان اشراف انتخاب می‌شدند، اما با گذشت زمان، هر جنگجویی که در نبرد مهارت و شجاعت خود را نشان می‌داد، می‌توانست به این مقام دست یابد. در دوره‌هایی که جنگ‌های شدیدی در جریان بود، این عنوان به افراد بیشتری اعطا می‌شد. در دوره «ادو» (۱۶۰۳-۱۸۶۸)، حتی کسانی که اصالتاً سامورایی نبودند، می‌توانستند با پرداخت پول این عنوان را خریداری کنند. جالب‌تر اینکه حتی افراد خارجی هم گاهی موفق به دریافت این مقام می‌شدند.
برای مثال، «یاسوکه» که گفته می‌شود در موزامبیک به دنیا آمده بود، یکی از این افراد بود. او همراه یک مبلغ مذهبی به ژاپن آمد و به‌عنوان محافظ شخصی او خدمت می‌کرد. رنگ پوست متفاوت و قد بلند او (حدود ۱۸۰ سانتی‌متر) باعث شگفتی ژاپنی‌ها شد، چراکه افراد آفریقایی به‌ندرت در این کشور دیده می‌شدند. در یکی از شهرها، ازدحام مردم برای دیدن یاسوکه آن‌قدر زیاد بود که چند ساختمان آسیب دیدند.
جنگ‌سالار معروف، «اُدا نوبوناگا» که تحت تأثیر توانایی یاسوکه در صحبت کردن به زبان ژاپنی بود، او را به خدمت خود درآورد و حتی یک شمشیر به او هدیه داد که نشانه‌ای از جایگاه بالای او بود.
علاوه بر یاسوکه، افراد دیگری نیز از میان خارجیان به سامورایی تبدیل شدند، از جمله «ویلیام آدامز»، دریانوردی که شخصیت اصلی رمان «شوگون» بر اساس او خلق شده است.
کاتانا سلاح اصلی سامورایی‌ها نبود
بر خلاف تصور رایج، سامورایی‌ها همیشه از شمشیر «کاتانا» به‌عنوان سلاح اصلی خود استفاده نمی‌کردند. در واقع، کاتانا بیشتر جنبه نمادین داشت و به‌عنوان نشانه‌ای از افتخار و مقام به جنگجویان اهدا می‌شد. این شمشیرها بسیار گران‌قیمت بودند و بیشتر در خانواده‌های سامورایی از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شدند.
اما در میدان نبرد، سامورایی‌ها بیشتر با نیزه و کمان‌های بلند می‌جنگیدند. پس از ورود سلاح‌های گرم غربی به ژاپن، آن‌ها نیز به استفاده از تفنگ‌های جدید روی آوردند. کاتانا معمولاً در مبارزات خیابانی، دوئل‌ها و گاهی در حملات غافلگیرانه استفاده می‌شد. در میدان نبرد، این شمشیر بیشتر نقش یک سلاح کمکی را داشت تا ابزار اصلی جنگیدن.
سامورایی‌ها همیشه جنگجو نبودند
اغلب تصور می‌شود که سامورایی‌ها گروهی از مبارزان نخبه بوده‌اند، اما نقش آن‌ها در جامعه در طول تاریخ تغییر کرده است. در ابتدا، آن‌ها علاوه بر حفظ امنیت، مسئول جمع‌آوری مالیات و برقراری نظم عمومی بودند. از اواخر قرن دوازدهم، سامورایی‌ها قدرت را در مناطق مختلف به دست گرفتند و حتی با استفاده از نیروی نظامی، تلاش کردند نفوذ خود را بر امپراتور تحمیل کنند.
با آغاز قرن شانزدهم و ورود ژاپن به دوره‌ای از صلح، وظایف سامورایی‌ها تغییر کرد و آن‌ها به‌عنوان مدیران و کارمندان دولتی فعالیت خود را ادامه دادند. در این دوران، آن‌ها بیشتر در شهرهای پرجمعیت یا املاک شخصی خود زندگی می‌کردند، نه در مناطق دورافتاده و کوهستانی. به همین دلیل، تصویری که فیلم آخرین سامورایی ارائه می‌دهد، با واقعیت تاریخی فاصله زیادی دارد. هیچ سامورایی، دور از جامعه، در کوهستان ساکن نمی‌شد تا روزانه به تمرین شمشیرزنی بپردازد، زیرا این کار باعث می‌شد املاک و دارایی‌هایش از بین برود و ثروتش را از دست بدهد.
برخی از سامورایی‌ها به‌طور آگاهانه «رونین» می‌شدند
در زبان ژاپنی، رونین به فردی سرگردان گفته می‌شود که مانند قایقی بی‌هدف در امواج سرنوشت شناور است. سامورایی‌هایی که قوانین را زیر پا می‌گذاشتند یا علیه ارباب خود قیام می‌کردند، به رونین تبدیل می‌شدند. آن‌ها تمامی امتیازات خود را از دست می‌دادند، مانند کشاورزان ساده لباس می‌پوشیدند و جامعه با تحقیر به آن‌ها نگاه می‌کرد. رونین‌ها اغلب به راهزنی و دزدی دریایی روی می‌آوردند و حضورشان، تهدیدی برای نظم اجتماعی ژاپن محسوب می‌شد.
با این حال، برخی سامورایی‌ها به‌طور داوطلبانه رونین می‌شدند، زیرا معتقد بودند که بدون اربابی که مجبور به اطاعت از او باشند، می‌توانند آزادانه‌تر اصول اخلاقی خود را دنبال کنند. سامورایی‌ها اجازه نداشتند دهقانان را بدون دلیل مجازات کنند. در گذشته، قانونی وجود داشت که به سامورایی‌ها این حق را می‌داد که در صورت بی‌احترامی از سوی دهقانان یا بازرگانان، آن‌ها را مجازات کنند. اما برخلاف آنچه که در سریال شوگان نمایش داده شده، سامورایی‌ها نمی‌توانستند بدون دلیل یا صرفاً از روی میل شخصی، دهقانان را بکشند. این قانون محدودیت‌های مشخصی داشت و هرگونه درگیری حتماً مورد بررسی و قضاوت قرار می‌گرفت.
سامورایی‌ها در ملأعام علاقه‌ای به همسرشان نشان نمی‌دادند.
اگرچه ازدواج برای سامورایی‌ها اهمیت زیادی داشت، اما هدف اصلی آن ادامه نسل و داشتن وارث بود. عشق به همسر، نشانه‌ای از ضعف ذهنی و احساسی تلقی می‌شد و اعتقاد بر این بود که می‌تواند تمرکز و قدرت جنگجو را کاهش دهد. بوسیدن همسر در انظار عمومی، رفتاری ناپسند محسوب می‌شد و اگر سامورایی چنین کاری می‌کرد، او را فردی سست‌اراده می‌دانستند، که این موضوع یک توهین جدی به شمار می‌رفت.
کاتاناها شکننده‌تر از آن بودند که تصور می‌شود
شمشیرهای کاتانا با دقت زیادی ساخته می‌شدند و طی چندین روز با سنگ‌های مخصوصی تا ضخامت چند میلی‌متری تیز می‌شدند. این شمشیرها سال‌ها تیز باقی می‌ماندند و قدرت بریدن موهای بسیار نازک را داشتند. اما در برابر مواد سخت‌تر، چندان مقاوم نبودند.
در قرن سیزدهم، سامورایی‌ها مجبور بودند با جنگجویانی که زره‌های ضخیمی داشتند، بجنگند. کاتاناها معمولاً در زره‌های چرمی گیر می‌کردند و به‌راحتی می‌شکستند. پس از این اتفاقات، ژاپنی‌ها تصمیم گرفتند شمشیرهای مقاوم‌تری را بسازند. علاوه بر این، کیفیت فولاد ژاپنی که در ساخت این شمشیرها به کار می‌رفت، برخلاف باور عمومی، همیشه عالی نبود.
زره‌های سامورایی حرکت را دشوار می‌کردند
سامورایی‌ها در قرون دهم تا چهاردهم، زره‌هایی می‌پوشیدند که برای نبردهای سواره و تیراندازی با کمان طراحی شده بود. اما در نبردهای تن‌به‌تن، این زره‌ها بیشتر مانع حرکت بودند. وزن این زره‌ها حدود ۲۳ کیلوگرم بود که فشار زیادی به جنگجو وارد می‌کرد. در قرن شانزدهم، توکوگاوا ایه‌یاسو دستور داد که کلاه‌خودها از جنس آهن ساخته شوند. اما دلیل این کار، محافظت بیشتر نبود، بلکه هدف آن این بود که سربازان بتوانند در زمان استراحت، برنج را درون این کلاه‌خودها بپزند.
طبق یک افسانه، سامورایی‌ها شلوارهای سنتی هاکاما را می‌پوشیدند تا حرکات پای خود را از دشمن پنهان کنند. اما در واقع، این شلوارهای گشاد حرکت را سخت‌تر می‌کردند و احتمال شکست در نبرد را افزایش می‌دادند. در دوره ادو، سامورایی‌ها مجبور بودند مدل‌های بلندتر و ناراحت‌کننده‌تری از هاکاما، به نام ناگاباکاما را در دربار امپراتوری بپوشند. این لباس‌ها آن‌قدر حرکت را محدود می‌کردند که سامورایی‌ها قادر نبودند به‌طور ناگهانی به درباریان یا ارباب خود حمله کنند.
راز مدل موی «چونماگه»
در دوره ادو، سامورایی‌ها موهای جلوی سر خود را می‌تراشیدند و باقی موها را به‌صورت دم اسبی می‌بستند. این مدل مو در ابتدا به این دلیل شکل گرفت که دم اسبی باعث می‌شد کلاه‌خود بهتر روی سر بماند و بخش تراشیده‌شده کمتر عرق کند. اما بعدها، این مدل مو نشانه‌ای از جایگاه اجتماعی بالا شد. وقتی امپراتور مِیجی در سال ۱۸۷۱ تمامی امتیازات سامورایی‌ها را لغو کرد، آن‌ها را مجبور کرد که موهای خود را نیز کوتاه کنند.
