خبرگزاری مهر، هانی رستگاران*: عمارت تاریخی امیر اعظم، یکی از بناهای ارزشمند شهرستان شاهرود است که به شماره‌ی ۳۲۳۳۵ در تاریخ ۲۱ اسفند ۹۷ در فهرست میراث ملی غیرمنقول ایران به ثبت رسید. این عمارت که قدمتی نزدیک به یک قرن دارد، به دستور همسر امیر اعظم، حاکم وقت شاهرود، استرآباد و قومس، بر روی مقبره وی ساخته‌شده است.

شاید بتوان گفت این بنای تاریخی، نقطه عطف شکل‌گیری بخشی از شهر شاهرود در دوران قاجار بوده است که تا به امروز، یکی از برگ‌های شناسنامه هویتی این شهر به شمار می‌رود. عمارت امیر اعظم در استان سمنان، شهرستان شاهرود، در انتهای بلوار آزادی و نزدیک میدان سرچشمه قرار دارد. این بنا که درگذشته در میان باغات امیر اعظم ساخته‌شده بود، با بهره‌گیری از معماری کوشک مانند و آجرکاری‌های زیبا، جلوه‌ای باشکوه دارد.

معماری خاص

بنا شامل یک حیاط جلویی، بهارخواب ورودی، سه اتاق اصلی و یک زیرزمین است. در اتاق مرکزی، مقبره نصرت‌الله خان امیر اعظم، فرزندش یدالله خان عضدی (امیر اعظم ثانی) و دخترش شمس‌الملوک عضدی قرارگرفته است. سقف شیروانی و پنجره‌های آجرکاری شده از دیگر ویژگی‌های شاخص این بنا هستند.

از باغ اصلی آن تنها قسمت‌هایی باقی‌مانده شامل یک حیاط در قسمت جلویی بنا است که با تعدادی پله می‌توان وارد فضای بهارخواب شد. استفاده از آجرکاری بسیار زیبا در نمای آن جلوه‌ای باشکوه را برای بنا خلق کرده است.

اتاق میانی با تناسبات مستطیل شکل که دارای دو شومینه و طاقچه بوده و در مرکز این فضا سه قبر مشاهده می‌شود. به ترتیب قبر مرکزی که در مدارک موجود است قبر نصرت‌الله خان امیر اعظم حاکم شاهرود استرآباد و قومس و در کنارش، فرزندش یدالله خان عضدی (امیر اعظم ثانی که این لقب به او در زمان احمدشاه قاجار به‌پاس قدردانی از زحمات پدر به او داده شد) که در سال ۱۳۴۰ به‌عنوان سفیر کبیری ایران در آرژانتین درگذشت و قبر آخر مربوط به بانو شمس الملوک عضدی دختر امیر اعظم بوده که در سال ۱۳۴۶ درگذشت؛ اما در کنار سه قبر موجود در فضا یک در چوبی وجود دارد که با باز کردن آن پلکانی مشاهده می‌شود که ما را به یک زیرزمین کوچک می‌رساند، در این زیرزمین سه قبر موجود است که قبور اصلی بوده و در بالا سنگ‌های قبر آنان گذاشته‌شده است.

باغ یدالله عضدی

امیر اعظم مشهورترین شاهزاده ایالت قومس بوده که خاندان عضدی شاهرود از اعقاب وی هستند باغ امیر سمنان و امیریه شاهرود متعلق به او بوده و به همین مناسبت به اسم وی نامیده شده است. بعد از مرگ این حاکم در حدود ۳۰۰ پارچه آبادی و مزرعه در اطراف شاهرود از وی به‌جای مانده است.

مرحوم یدالله عضدی فرزند وی به‌عنوان وزارت و سفیر کبیری ایران درآمد. نصرت‌الله خان امیر اعظم دو بار در سال‌های ۱۳۲۴ و ۱۳۲۸ هجری قمری حاکم استرآباد شد تا عاقبت به سال ۱۳۳۳ هجری به دست اسماعیل‌خان شعاع لشگر دامغانی به ضرب گلوله کشته شد.

بر اساس قوانین مربوط به ثبت آثار ملی، این عمارت ازاین‌پس تحت حفاظت و نظارت دولت قرار خواهد گرفت. بر اساس ماده ۵۵۸ و ۵۶۴ قانون مجازات اسلامی، هرگونه تخریب، حفاری غیرمجاز و مرمت بدون مجوز در این بنا ممنوع بوده و متخلفان با مجازات قانونی روبه‌رو خواهند شد.

روند ثبت اثر

اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان سمنان در زمان ثبت اثر، پیشنهاد کرده بود که این عمارت پس از مرمت و بازسازی، به‌عنوان یک مرکز فرهنگی یا موزه تاریخی مورد بهره‌برداری قرار گیرد تا با این اقدام، علاوه بر حفظ ارزش‌های تاریخی بنا، امکان آشنایی بیشتر عموم مردم با تاریخ و هویت فرهنگی منطقه فراهم شود؛ با این وصف در حال حاضر کاربری این بنای تاریخی ارزشمند اداری و محل استقرار شعبه ستاد اجرایی فرمان حضرت امام خمینی (ره)، مالک پلاک است.

تغییر کاربری این بنا در آینده به یکی از تأسیسات و زیرساخت‌های گردشگری، می‌تواند زمینه‌ساز جلب‌توجه سرمایه‌گذاران و علاقه‌مندان بیشتری به بناهای تاریخی شاهرود و توسعه گردشگری در این منطقه باشد. امید است که با مرمت این عمارت و تعریف کاربری مناسب برای آن، این اثر ارزشمند جایگاه شایسته‌ای در حفظ و معرفی تاریخ و فرهنگ ایران پیدا کند.

*روزنامه‌نگار و پژوهشگر میراث فرهنگی