به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «روشنفکران ایرانی و مسئله زبان؛ رویکردهای روشنفکران ایرانی به زبان و زبان فارسی از دوره قاجار تا عصر حاضر» نوشته فرزاد بالو، عضو هیئت علمی دانشگاه مازندران توسط انتشارات طرح نو منتشر و راهی بازار نشر شده است.
در این کتاب، بیست و چهار روشنفکر ایرانی معرفی شده‌اند و دیدگاه‌های آن‌ها درباره زبان فارسی بررسی شده است. از جمله این روشنفکران می‌توان به میرزا فتحعلی آخوندزاده، میرزا ملکم خان، عبدالرحیم طالبوف، میرزا آقاخان کرمانی، محمدعلی فروغی، صادق هدایت، تقی ارانی، احسان طبری، جلال آل احمد، علی شریعتی، احمد فردید، رضا داوری اردکانی، آرامش دوستدار، داریوش شایگان، جواد طباطبایی، عبدالکریم سروش و داریوش آشوری اشاره کرد.
پنج رویکرد به مسئله زبان
نویسنده در این کتاب ۵ رویکرد به زبان فارسی را در میان این ۲۴ روشنفکر مطرح می‌کند و برای هر کدام فصلی اختصاص داده است. رویکرد اول، رویکرد اصلاح و تغییر خط است که آخوندزاده، میرزا ملکم خان، عبدالرحیم طالبوف و میرزا آقاخان کرمانی در این حوزه نظراتی ارائه کرده‌اند. مسئله تغییر خط در آغاز دوره مشروطه و جنجال‌های پیرامون آن، به‌طور مبسوط در این کتاب بررسی شده است. رویکرد دوم، رویکرد ناسیونالیستی به زبان فارسی است که در تداوم دوره اول قرار دارد. در این دوره، افرادی مانند محمدعلی فروغی، تقی زاده، کاظم زاده ایرانشهر، احمد کسروی، صادق هدایت و جمال‌زاده به مسئله زبان فارسی و هویت ملی پرداخته‌اند.
رویکرد سوم، رویکرد مارکسیستی است که در آن چهره‌های جریان‌های چپ مانند تقی ارانی و احسان طبری به زبان فارسی از منظر مارکسیستی نگاه کرده‌اند. در این بخش، دیدگاه‌های احسان طبری به‌طور مفصل بررسی شده است. رویکرد چهارم، بازگشت به خویشتن است که در آن افرادی مانند فخرالدین شادمان، جلال آل احمد، علی شریعتی و سید حسین نصر به مسئله هویت و ملیت پرداخته‌اند. این رویکرد بیشتر به زبان فارسی پس از اسلام توجه دارد.
رویکرد پنجم هم، رویکرد فلسفی به زبان است که مربوط به دوران پس از انقلاب است. در این بخش، افرادی مانند احمد فردید، رضا داوری اردکانی، داریوش شایگان، آرامش دوستدار، جواد طباطبایی و عبدالکریم سروش به مسئله زبان از منظر فلسفی پرداخته‌اند.
بازخوانی کارنامه روشنفکران در مورد زبان فارسی
نویسنده در پایان کتاب با رویکردی انتقادی به بازخوانی کارنامه روشنفکران ایرانی در مورد زبان فارسی می‌پردازد و نقدهایی به هر یک از این رویکردها وارد می‌کند. این بخش از کتاب جایی است که نویسنده دیدگاه خود را به‌طور واضح مطرح می‌کند. از نکات قابل توجه این کتاب، توجه به مسائل امروز زبان فارسی است؛ از جمله مسئله خط فارسی در میان مهاجران ایرانی و چالش‌های مربوط به فونت‌های فارسی در تجهیزات رایانه‌ای. فرزاد بالو در کتابش، به سکوت روشنفکران ایرانی در مورد جهان پست‌مدرن و زبان فارسی هم اشاره دارد.
