عصر ایران؛ مهدیه ملک شیخی- دو کارکرد اصلی نظام آموزشی در هر جامعه مدرن، تجهیز افراد به دانشی است که به آنها امکان می دهد در عرصه اجتماعی، اقتصادی و سیاسی شرکت کنند و بدون توجه به پیشینه اجتماعی و اقتصادی، به اعتبارات ارزشمند دست رسی داشته باشند. بنابراین، عملکرد سیستم های آموزشی را باید با توجه به کیفیت دانش تولیدی و میزان برابری فرصت های آموزشی مورد قضاوت قرار داد.
در سیستم آموزشی ایران نیز تفکیک به‌طور عمده بعد از پایان مقطع دبستان صورت می‌گیرد و امکان انتقال به برخی مدرسه‌ها وجود ندارد و به لطف بازاریابان آموزش نما به وسیله فروش انبوهی از دانش حفظی به هر ترفندی حتی تماس خانه به خانه به دنبال مشتریانی برای فروش استعداد هستند.
در حالی که بایستی در طرح‌های آزمون ورودی مدارس گزینشی، منبع اصلی، کتاب‌های درسی باشد و تفکر حل مسأله، خلاقیت و دانش‌آموز سنجیده شود، به نحوی که به شرکت در کلاس‌های آموزشی برای شرکت در آزمون ورودی مدارس نیاز نباشد.
در مقطع دبیرستان، نه تنها مافیای کنکور بلکه در حال حاضر مافیای امتحانات نهایی نیز اضافه شده است. هرچه زمان می گذرد و به امتحانات نهایی نزدیک تر می‌شویم، استرس و اضطراب دانش‌آموزان نیز افزایش می‌یابد. در واقع اضطراب امتحان را با مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی به سه سال پیش از کنکور برگرداندیم.
به قول یک دانش آموز" اگر تا به حال با غول کنکور طرف بودیم، از این به بعد با اژدهای امتحانات نهایی طرفیم".
در سال ۱۳۹۴ بر اساس طرحی که تصویب شد، معدل داوطلبان کنکور به میزان ۲۵ درصد بر رتبه آنها تاثیر قطعی می گذاشت. در این طرح معدل دانش آموزان می‌توانست روی نتیجه نهایی آزمون کنکور سراسری هم تاثیر مثبت داشته باشد و هم تاثیر منفی. اما این قانون با رای هیئت عمومی دیوان عدالت اداری مغایر قانون دانسته شد و ابطال شد.
بر اساس تصمیم شورای عالی انقلاب فرهنگی، در کنکور ۱۴۰۳ میزان تاثیر سوابق تحصیلی که از نمرات امتحانات نهایی پایه دوازدهم بدست می‌آید، به ۵۰ درصد قطعی رسید.
در کنکور ۱۴۰۴ میزان تاثیر سوابق تحصیلی که از نمرات نهایی پایه دوازدهم و یازدهم بدست می‌آید، به ۶۰ درصد افزایش پیدا می‌کند.
در کنکور ۱۴۰۵ علاوه بر امتحانات نهایی پایه یازدهم و دوازدهم نمرات نهایی پایه دهم نیز تاثیر گذار است و میزان تاثیر معدل به ۶۰ درصد قطعی افزایش پیدا می‌کند.
تا چند سال پیش، تاثیر سوابق تحصیلی و یا همان شرط معدل، تنها اثرگذاری مثبت داشت. یعنی هر دانش آموزی معدل خوب داشت، وضعش بهتر می شد و هر کس از سوابق تحصیلی نامناسبی برخوردار بود، در کنکورش تاثیر نداشت. اخیرا این قانون تغییر کرده و جای خود را به تاثیر مستقیم سابقه تحصیلی داده است. اتفاقی که به نظر می رسد، در راستای حذف کنکور افتاده است.
در نگاه اول، چنین طرحی بهترین روش برای محک زدن کنکوری هاست. به بیان ساده کسی که در دوره دبیرستان خوب درس خوانده و معدل خوب کسب کرده است، سزاوار کسب نتیجه بهتری نیز است، حتی اگر در سه چهار ساعت کنکور، وضع خوبی نداشته باشد. تا اینجایش درست. اما ...
به رغم اینکه مسئولان تلاش می کنند، با مصوبات آنی و هیجانی، مافیای کنکور را از میان بردارند، ناخواسته مافیای آموزش و پرورش را هم رونق می دهند. کاسبان ترمیم معدل، مدرسه غیر انتفاعی و هزار جور کتاب و کلاس مخصوص امتحانات راه اندازی شده و با این کار پول بیشتری از سوی دانش آموزان به جیب دلالان آموزش ریخته می شود. حال تصور کنید قشر محصلی که توان مالی محدودی دارند، چه می کنند؟
در اینکه تعدادی از کشورهای توسعه یافته، آزمون های شبه کنکور دارند و حتی گزینش هایی در مقطع دبیرستان وجود دارد، حرفی نیست؛ اما نکته ای که پر اهمیت است؛ آیا نظام آموزشی ناکارآمد ما قابل قیاس با این گونه کشورها است؟آیا دانش آموزان کشورهای مذکور نیز با این حجم عظیم از حفظیات و دانسته های تاریخ مصرف گذشته روبرو هستند؛ یا اینکه نظام آموزشی آنها تمرکزش بر مهارت های عملی و رشد تفکر حل مسئله و انتقادی در نوجوانان است؟ که اگر این گونه نبود؛ اکنون مثل برخی دانشجویان در مقاطع مختلف تحصیلی حتی دوره دکتری سرگردان به دنبال خرید مقاله و پایان نامه در خیابان انقلاب و کوچه پس کوچه های دیگر بودند. چراکه زمان طلایی را که ما در نظام آموزشی مان در پی فروکردن حفظیات در مغز دانش آموزان بودیم؛ آنها با بستر سازی مناسب در پی کتاب خوان کردن دانش آموزان و روش تولید مقاله و خلاصه نویسی از مفاهیم مورد اقبال و متناسب با استعدادهای دانش آموزان بودند.
از طرفی دست اندرکاران تصمیم گیری برای آینده شغلی و حرفه ای نوجوانان ایرانی نگاهی نیز به کسب رتبه ایران در جهان از منظر کیفیت نظام آموزشی بیاندازند. آیا مسئولان آموزش و پرورش، خود با کسب رتبه ۱۳۶ در میان کشورهای جهان نمره قبولی گرفته اند؟!
حال و روز آموزش و پرورش خیلی، خوب است؛ سال به سال بودجه اش نیز آب می رود. توسعه مستلزم صرف هزینه است. از سوی دیگر به گفته کارشناسان آموزش، کاهش حضور دانش‌آموزان در المپیادهای علمی از دیگر پیامدهای منفی چنین مصوباتی است. برخی صاحب نظران پیشنهاد می کنند تأثیر معدل به پایه دوازدهم محدود شود و درصد تأثیر از ۶۰ به ۴۰ کاهش یابد.
از طرفی ناتوانی آموزش و پرورش در توانمند کردن و به روز کردن معلمان، موجب عملکرد تحصیلی ضعیف دانش آموزان شده که در وهله اول نشان دهنده ضعف دبیران و ناتوانی آنها در تدریس مفهومی دروس می باشد؛ نه اینکه همیشه دانش آموز را مقصر بدانیم.
البته این نکته را نیز نباید غافل شد که حتی باسواد ترین دبیران نیز در کلاس های متراکم ۴۰ نفره و بیشتر کار چندانی از دستشان بر نمی آید.
مسائلی که در این جا بیان شد؛ بگذاریم در کنار آماری که نشان می دهد؛ همچنان افزون بر نیمی از رتبه‌های برتر کنکور متعلق به دو دهک بالای درآمدی هستند که نشان‌دهنده نابرابری در دسترسی به امکانات آموزشی و تأثیر آن بر نتایج کنکور می‌باشد.
از همه اعجاب آور‌تر اینکه، شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره موضوعی تصمیم گیری می کند که بنا بر شنیده ها دو رکن اصلی آموزش یعنی آموزش و پرورش و آموزش عالی دل خوشی از مصوبات جاری ندارند.
علی رمضانی مشاور وزیر آموزش و پرورش در فضای مجازی نوشته است: پیشنهاد علیرضا کاظمی وزیر آموزش و پرورش به شورای عالی انقلاب فرهنگی برای تاثیر قطعی معدل در کنکور به این ترتیب است: ۱. حذف تاثیر قطعی دهم و یازدهم و حفظ پایه دوازدهم با ۵۰ درصد تاثیر قطعی، ۲. تاثیر قطعی پایه دوازدهم و صرفا دروس عمومی پایه یازدهم.
گویا نگاه آموزش عالی نیز بر تاثیر مثبت معدل در کنکور سراسری حکایت دارد.
در پایان شما را به سخنان اخیر دکتر پزشکیان رییس دولت چهاردهم در جمع نخبگان توجه می دهم که معتقد است: "آیا عادلانه است کسی که در روستا درس می‌خواند با کسی که در شمال تهران درس می‌خواند با هم رقابت کنند؟ باید بازنگری اساسی در کنکور بر اساس عدالت انجام شود. باید معیاری بگذاریم که رقابت عادلانه شود. باید امکانات برای رقابت، عادلانه باشد. باید کاری کنیم رقابت در شرایط برابر از نظر معلم، محیط و امکانات وجود داشته باشد".
