به گزارش سرویس سیاسی تابناک، بعد از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، شاه برای تحکیم قدرت خود و مبارزه منظم با کمونیسم، تصمیم گرفت یک دستگاه امنیتی متمرکز و مدرن تاسیس کند، نتیجه این ایده تشکیل ساواک بود، ساواک (سازمان اطلاعات و امنیت کشور)، که از سال ۱۳۳۵ تا ۱۳۵۷ فعال بود و تبدیل به یکی از ارکان اصلی حکومت پهلوی دوم شد.
هرچند ساواک بسیار قوی بود و عملا نسخه ایرانی سازمان CIA بود، اما در مهمترین ماموریت خود شکست خورد، ساواک در پیش‌بینی و مقابله با انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ ناکام ماند، ساواک بیشتر بر حریان چریکی چپ تمرکز داشت و توانست تا پایان سال ۵۵ تمام گروه‌های چریکی را تقریبا نابود کند، اما دستگاه امنیتی شاه از قدرت روحانیت و مذهب غافل بود و دقیقا از همین نقطه غافلکیر شد، ساواک همچنین قدرت سازمان دهی و شبکه رروحانیت و قدرت و هوش سیاسی امام خمینی را دستکم گرفته بود.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، اسناد سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) به عنوان مهمترین نهاد اطلاعاتی رژیم پهلوی، به دست نهاد‌های انقلابی افتاد. اسناد ساواک به عنوان یکی از مهمترین منابع تاریخی، نقش کلیدی در مستندسازی تاریخ انقلاب اسلامی ایفا می‌کنند، اسناد ساواک، همچنین رویکرد‌های اصلی دستگاه امنیتی شاه را نیز مشخص می‌کند. اسناد ساواک بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، بین چندین نهاد و سازمان توزیع شدند.
نهاد‌های اصلی نگهدارنده اسناد ساواک
۱. وزارت اطلاعات
دوسال بعد از پیروزی انقلاب، وزارت اطلاعات با ادغام نهاد‌های اطلاعاتی جدید مانند اطلاعات نخست وزیری به عنوان نهاد اطلاعاتی جمهوری اسلامی ایران تأسیس شد و بخش عمده‌ای از اسناد ساواک به این وزارتخانه منتقل شد. این اسناد در مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات نگهداری می‌شوند. این مرکز با هدف جلوگیری از تحریف تاریخ انقلاب اسلامی و مستندسازی رویداد‌های تاریخی، به جمع‌آوری، بررسی و انتشار اسناد ساواک می‌پردازد. انتشار کتاب‌هایی مانند "یاران امام"، "رجال عصر پهلوی"، "روزشمار انقلاب اسلامی" از جمله کتاب‌هایی است که با استفاده از اسناد ساواک، توسط این مرکز منتشر شده است.
مرکز اسناد انقلاب اسلامی
مرکز اسناد انقلاب اسلامی در سال ۱۳۶۰ به فرمان امام خمینی (ره) تأسیس شد و مأموریت اصلی آن جمع‌آوری و تدوین تاریخ انقلاب اسلامی است. بخشی از اسناد ساواک نیز در اختیار این مرکز قرار گرفت. گفته می شود بخش اعظم اسناد ساواک در اختیار مرکز اسناد است، ریاست این مرکز را سید حمید روحانی، روح‌الله حسینیان و مصطفی پورمحمدی بر عهده داشته‌اند.
بنیاد شهید و امور ایثارگران
این بنیاد نیز بخشی از اسناد ساواک را در اختیار دارد. این اسناد عمدتاً مربوط به شهدا و مبارزان انقلاب اسلامی(قبل از پیروزی انقلاب) است و برای تحقیقات مرتبط با تاریخ مبارزات انقلابی استفاده می‌شوند.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران
برخی از اسناد ساواک نیز در اختیار این سازمان قرار گرفته‌اند. این سازمان به عنوان مرجع اصلی حفظ اسناد ملی، بخشی از اسناد تاریخی را برای تحقیقات علمی و آموزشی نگهداری می‌کند.
***
دقیقا مشخص نیست چه میزان از اسناد ساواک هنوز منتشر نشده است یا در آرشیو سازمان ها و نهادها باقی مانده است، هرچند در روز‌های پرتلاطم پس از انقلاب، بسیاری از اسناد ساواک نابود شده یا به صورت غیررسمی توسط افراد غیر مسئول نگهداری می شود، تعیین تکلیف اسناد ساواک و انتشار آنان برای پژوهشگران تاریخ انقلاب اسلامی یکی از ضرورت های فرهنگی امروز است.
